Wprowadzenie

Po okresie stosunkowo łatwego tworzenia i użytkowania asynchronicznych szkoleń elektronicznych wyzwania współczesnej dydaktyki akademickiej oraz szybki rozwój technologii ICT spowodowały podniesienie wymagań jakościowych wobec nowych kursów e-learningowych. Winny one cechować się wysokim stopniem multimedialności, co oznacza potrzebę wbudowania w nie elementów grafiki, animacji, filmów, symulacji interaktywnych oraz przede wszystkim technologii Web 2.0. Profesjonalna produkcja tego typu szkoleń elektronicznych jest kosztowna i wymaga współpracy wielu specjalistów: autorów treści e-learningowych, projektantów szkoleń elektronicznych (instructional designers), grafików, programistów, lektorów, administratorów platform e-learningowych. Wyzwanie to podjął zespół projektowy Uniwersytetu Gdańskiego, przystępując do opracowania i wdrożenia sześciu w pełni multimedialnych, interaktywnych kursów e-learningowych: „Bioinformatyka strukturalna”, „Fuzje i przejęcia”, „Prawa i obowiązki podatnika w postępowaniach”, „Projektowanie i wdrażanie kursów e-learningowych 2.0”, „Repetytorium z fizyki z elementami matematyki” oraz „Studenckie inicjatywy gospodarcze”. Zainicjowany przez Radę Programową ds. Nauczania na Odległość UG projekt, pt. „Akademickie kursy kształcenia na odległość na Uniwersytecie Gdańskim”, został dofinansowany z funduszy europejskich - Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. W niniejszym artykule przedstawiono założenia i rezultaty wdrożenia tego projektu.

E-learning 2.0 na Uniwersytecie Gdańskim

Fundusze europejskie sprzyjają doskonaleniu dydaktyki akademickiej polskich uczelni. Jednak same fundusze nie wystarczą - niezbędne jest bogate i zróżnicowane doświadczenie w użytkowaniu przez uczelnię-beneficjenta określonej infrastruktury e-learningowej w wymiarze sprzętowym, sieciowym, oprogramowania i kadrowym. Uniwersytet Gdański posiada niemal dziesięcioletnie doświadczenie w korzystaniu z e-learningu¹. W trakcie tej dekady powołano na uczelni Radę Programową ds. Nauczania na Odległość, która inspiruje rozwój tej postaci dydaktyki. Owocem starań i działań Rady było stworzenie Portalu Edukacyjnego UG², na którym funkcjonuje aktualnie na wszystkich wydziałach prawie dziewięćset kursów e-learningowych, wykorzystujących coraz częściej techniki nauczania e-learningu 2.0. Ostatnio grupa ponad 30 pracowników naukowo-dydaktycznych została przeszkolona z zakresu tych technik³, a więc z zastosowania w dydaktyce narzędzi wiki, blogów, webcastingu, RSS, współdzielenia mediów cyfrowych, e-portfolio, serwisów społecznościowych, zakładek społecznościowych, narzędzi współpracy zespołowej, nauczania na żywo, wypraw sieciowych, wirtualnych laboratoriów, wirtualnych przestrzeni oraz serwisów połączeniowych (mashups). Szkolenie to przekłada się na aktualną praktykę dydaktyczną wielu prowadzonych na uczelni zajęć.

Międzynarodowe inicjatywy e-learningowe Uniwersytetu Gdańskiego

Władze Uniwersytetu Gdańskiego i Rada Programowa ds. Nauczania na Odległość UG włączyły się w ważne inicjatywy e-learningowe o wymiarze międzynarodowym. Są to:

• BSVC - Baltic Sea Virtual Campus⁴,
• EDEN - European Distance and E-learning Network⁵.

Współpraca w ramach BSVC była istotnym impulsem do podwyższenia jakości i zwiększenia różnorodności szkoleń oferowanych na Portalu Edukacyjnym UG⁶. W inicjatywie tej uczestniczą uczelnie z regionu Morza Bałtyckiego, m.in. uniwersytety w Lund, Malmoe i Kristianstad (Szwecja), Lubece, Hamburgu i Kilonii (Niemcy), Vaasa (Finlandia), Tallinie (Estonia), Rydze (Łotwa), Wilnie (Litwa) oraz Kaliningradzie (Rosja). Konsorcjum, które powstało w 1999 roku, wpłynęło na ożywienie zainteresowania e-learningiem wśród zaangażowanych w nie partnerów. Przygotowano szereg kursów i studiów podyplomowych w języku angielskim, takich jak Transregional Management, Industrial Engineering czy Healthcare Management. Niektóre z kursów, np. Management and Leadership, prowadzone są z powodzeniem, m.in. na Uniwersytecie Gdańskim.

W czerwcu 2009 roku Uniwersytet Gdański zorganizował 17. edycję Annual EDEN Conference - jednej z najbardziej prestiżowych konferencji e-learningowych na świecie. Wzięło w niej udział około 300 pracowników naukowych z wszystkich kontynentów, a doświadczenie to było dla polskich specjalistów świetną okazją do zapoznania się z aktualnymi światowymi trendami i wyzwaniami e-learningu⁷.

Doskonalenie akademickich kursów e-learningowych

Powołana w 2004 roku Rada Programowa ds. Nauczania na Odległość stworzyła projekt edukacyjny pt. Akademickie kursy kształcenia na odległość na Uniwersytecie Gdańskim. W ramach przygotowań ogłoszono konkurs na kursy e-learningowe na wszystkich 11 wydziałach uczelni, a następnie zakwalifikowano do projektu najlepsze propozycje i skierowano całość na konkurs Ministerstwa Nauki. Po zaakceptowaniu projektu i przyznaniu grantu w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki profesjonalny zespół przystąpił do jego wdrażania. W skład zespołu weszli m.in. pracownicy naukowi - autorzy treści e-learningowych kursów wybranych uprzednio w konkursie uczelnianym, projektanci szkoleń elektronicznych, programiści, graficy komputerowi, specjaliści audio-wideo, lektorzy oraz administratorzy Portalu Edukacyjnego UG. Zespołem kierował przewodniczący Rady Programowej ^- prof. Stanisław Wrycza, projektantami szkoleń byli dr Wojciech Bizon oraz Michał Kuciapski, przeszkoleni w tej specjalizacji na Uniwersytecie w Lubece1. We wrześniu 2010 roku - po pilotażowych implementacjach⁹ - zespół projektowy przekazał do dydaktycznego użytkowania następujące, w pełni e-learningowe, kursy:

• Bioinformatyka strukturalna - autorstwa prof. dr. hab. Stanisława Ołdzieja i dr Anny Lewandowskiej;
• Fuzje i przejęcia - autorstwa dr Angeliki Kędzierskiej-Szczepaniak;
• Prawa i obowiązki podatnika w postępowaniach - autorstwa mgr. Dariusza Jankowiaka;
• Projektowanie i wdrażanie kursów e-learningowych 2.0 - autorstwa prof. dr. hab. Stanisława Wryczy i mgr. Michała Kuciapskiego;
• Repetytorium z fizyki z elementami matematyki - autorstwa dr Joanny Gondek;
• Studenckie inicjatywy gospodarcze - autorstwa dr. Wojciecha Bizona i dr. Andrzeja Poszewieckiego.

Treści i parametry szkoleń elektronicznych

Wymienione kursy są z powodzeniem realizowane na Uniwersytecie Gdańskim (tabela 1), który z chęcią udostępnia je również zainteresowanym pracownikom naukowo-dydaktycznym z innych polskich uczelni. Dostęp do nich staje się możliwy wraz z podpisaniem umowy przez zainteresowanego partnera-beneficjenta oraz Uniwersytet Gdański. Informacje na ten temat zawarte są na stronie startowej Portalu Edukacyjnego Uniwersytetu Gdańskiego¹⁰.

Tabela 1. Charakterystyka kursów e-learningowych wdrożonych na Uniwersytecie Gdańskim
w ramach projektu POKL

L.p.	Nazwa kursu	Autorzy	Krótka charakterystyka	Grupa docelowa
1	Bioinformatyka strukturalna	prof. dr hab. Stanisław Ołdziej, dr Anna Lewandowska	Zapoznanie studentów z nowoczesnymi metodami bioinformatycznymi stosowanymi w przewidywaniu struktury i ewentualnie funkcji biologicznej biopolimerów – głównie białek. Kurs pozwala na wspomaganie nauk biologicznych przez technologie informatyczne, wykorzystywane zarówno w pracy naukowej, jak i działalności praktycznej.	30 studentów kierunku biotechnologia, a w następnych latach na kierunkach biotechnologia i bioinformatyka.
2	Fuzje i przejęcia	dr Angelika Kędzierska-Szczepaniak	Nabycie przez studentów wiedzy z zakresu polskiej i międzynarodowej praktyki realizacji fuzji i przejęć oraz analizy czynników warunkujących sukces takich transakcji. Kurs ma charakter e-learningowego przewodnika, którego celem jest praktyczne wsparcie procesów koncentracji kapitału fuzji oraz przejęć w Polsce i na świecie. Jest on kompendium wiedzy dotyczącej przeprowadzania transakcji obarczonych ryzykiem.	30 studentów Wydziału Zarządzania, na kierunku finanse i rachunkowość.
3	Prawa i obowiązki podatnika w postępowaniach	mgr Dariusz Jankowiak	Zdobycie przez słuchaczy studium podyplomowego umiejętności sporządzania dokumentów funkcjonujących w procedurach postępowania rejestracyjnego, podatkowego, kontrolnego, zabezpieczającego i egzekucyjnego. Rozpoznanie procedur tych postępowań pod kątem praw, obowiązków i konsekwencji. Obserwacje praktyki akademickiej i prawniczej wykazały, że w programach formalnego kształcenia, w tym na studiach podyplomowych, brak jest tej wiedzy i umiejętności.	30 słuchaczy Studium Podyplomowego Podatki i Prawo Podatkowe na Wydziale Prawa i Administracji.
4	Projektowanie i wdrażanie kursów e-learningowych 2.0	Prof. dr hab. Stanisław Wrycza, mgr Michał Kuciapski	Celem kursu jest podniesienie potencjału, jakości i nowoczesności dydaktyki akademickiej przy użyciu narzędzi e-learningowych 2.0. Realizacja kursu umożliwia pracownikom naukowo-dydaktycznym opanowanie złożonych umiejętności praktycznych tworzenia i prowadzenia szkoleń elektronicznych oraz dydaktycznych i serwisów społecznościowych w oparciu o Web 2.0 i e-learning 2.0. Przygotowanie i realizacja kursu pozwala na znacznie szersze wykorzystanie nowoczesnych narzędzi e-learningowych jako integralnego elementu procesu kształcenia na uczelni.	30 nauczycieli akademickich z większości wydziałów UG.
5	Repetytorium z fizyki z elementami matematyki	dr Joanna Gondek	Kurs pozwala na uzupełnienie i ugruntowanie wiedzy z fizyki z elementami matematyki wyniesionej ze szkół średnich. Istnieje duży rozdźwięk między wiedzą zdobywaną przez uczniów w szkołach ponadgimnazjalnych a wiedzą stanowiącą dla wykładowców uniwersyteckich punkt wyjścia do nauczania fizyki na pierwszym roku studiów, kurs ma więc charakter wyrównawczy.	30 studentów I roku Wydziału Matematyki, Fizyki i Informatyki UG na kierunku fizyka oraz na innych kierunkach, na których fizyka jest jednym z nauczanych przedmiotów.
6	Studenckie inicjatywy gospodarcze	dr Wojciech Bizon, dr Andrzej Poszewiecki	Identyfikacja i nabycie umiejętności niezbędnych studentom do realizacji ścieżki kariery zawodowej, polegającej na uruchomieniu własnego biznesu ukierunkowanego na rozwiązania oparte na nowych technologiach. Pilotażowe badania ankietowe przeprowadzone wśród studentów Wydziału Ekonomicznego UG pokazały, że studenci wykazują zainteresowanie dodatkową wiedzą z zakresu zakładania i prowadzenia własnej działalności gospodarczej, zwłaszcza z zakresu zagadnień formalno-organizacyjnych, kreowania pomysłów biznesowych oraz praktyki gospodarczej.	30 studentów różnych lat Wydziału Ekonomicznego UG.

Źródło: opracowanie własne

Proces projektowania i produkcji kursów e-learningowych

Projekt był realizowany i monitorowany według ścisłego harmonogramu w latach 2008-2010. W jego kolejnych fazach do merytorycznych zadań angażowani byli różnorodni specjaliści. Główne etapy realizacji projektu to¹¹:

1. Opracowanie materiału merytorycznego kursów przez autorów treści e-learningowych; były to skrypty sześciu kursów - szczegółowe scenariusze z podaniem wiedzy merytorycznej oraz z propozycjami szeregu efektów multimedialnych, takich jak: hipertekst, grafika, grafika interaktywna, filmy, animacje multimedialne, webcasty. Układ i treść materiałów były konsultowane z projektantami szkoleń elektronicznych.
2. Produkcja szkoleń elektronicznych - każdy ze skryptów był podstawą zaprojektowania¹², a w konsekwencji utworzenia, kursu e-learningowego; w procesie tym uczestniczyli autorzy, projektanci szkoleń elektronicznych, programiści, graficy komputerowi, lektorzy oraz specjaliści audio-wideo. Praktycznie wiele z tych zadań było zlecanych firmie produkującej materiały multimedialne.
3. Wdrożenie szkoleń elektronicznych - wszystkie kursy zostały wdrożone do procesu dydaktycznego na uczelni, dla zaplanowanych grup docelowych (rysunek 2). Zainteresowanie kursami często przekraczało wyznaczone w projekcie limity. Do realizacji tych szkoleń elektronicznych wykorzystano narzędzia komunikacyjne, takie jak platforma e-learningowa Moodle oraz oprogramowanie wideokonferencji i wirtualnej klasy DimDim. Kursy przygotowano w standardzie SCORM jako możliwe do przeniesienia na inne platformy dostępne poprzez Portal Edukacyjny Uniwersytetu Gdańskiego (rysunek 1).

Rysunek 1. Portal Edukacyjny UG

Źródło: https://pe.ug.edu.pl
Podstawowe wyniki realizacji projektu (tzw. rezultaty twarde) to produkcja i wdrożenie sześciu kursów e-learningowych na wysokim poziomie merytorycznym i funkcjonalnym, a także przeszkolenie ponad 180 studentów, słuchaczy studiów podyplomowych oraz nauczycieli akademickich.

Rysunek 2. Strona kursu Projektowanie i wdrażanie e-learningu 2.0

Źródło: opracowanie własne

Rezultaty i ocena projektu

Użytkowanie kursów nie kończy się na ich jednorazowym zastosowaniu. Wchodzą one na stałe do programu zajęć odpowiednich wydziałów i kierunków Uniwersytetu Gdańskiego. Wśród uczestników wszystkich sześciu przygotowanych, wdrożonych i zrealizowanych kursów e-learningowych przeprowadzone zostały badania ewaluacyjne, mające na celu ocenę ich jakości oraz atrakcyjności. Analiza została dokonana poprzez anonimową ankietę weryfikacyjną. W ramach ankiety, odpowiadając na 47 pytań, respondenci oceniali 5 etapów realizacji projektów przygotowania kursów e-learningowych:

1. analizę wymagań przygotowania szkolenia elektronicznego,
2. opracowanie skryptu szkolenia elektronicznego,
3. projektowanie kursu e-learningowego,
4. produkcję szkolenia elektronicznego,
5. wdrożenie kursu.

Od respondentów otrzymano 102 ankiety, co pozwoliło na dokonanie kompleksowej weryfikacji procesów realizacji projektów szkoleń elektronicznych. Do kluczowych pytań, które postawiono ankietowanym, należy zaliczyć następujące:

1. Jaka jest ogólna jakość merytoryczna kursu e-learningowego?
2. Jak oceniasz stosowaną formę prezentacji materiału szkoleniowego jako multimedialnego kursu e-learningowego?
3. Jak oceniasz ogólną jakość przygotowanego kursu e-learningowego?
4. Jak oceniasz poziom realizacji kursu e-learningowego?

Wykresy stanowiące podsumowanie odpowiedzi respondentów na powyższe cztery pytania przedstawiono na rysunkach 3a-3d.

Rysunek 3. Odpowiedzi uzyskane na wybrane pytania ankiety weryfikującej jakość i atrakcyjność przygotowanych i zrealizowanych szkoleń elektronicznych

Źródło: opracowanie własne
Ocena uczestników kursu może być powodem satysfakcji autorów, wykładowców i twórców wymienionych kursów. Potwierdza bowiem użyteczność zastosowanej na Uniwersytecie Gdańskim metodologii opracowywania skryptów i scenariuszy, projektowania i produkcji szkoleń elektronicznych.

Bibliografia

• A. Brown, T. Green, The Essentials of Instructional Design: Connecting Fundamental Principles with Process and Practice, Prentice Hall, Nowy Jork 2005.
• D. Coleman, S. Levin, Collaboration 2.0 Technology and Best Practices for Successful Collaboration in a Web 2.0 World, Happy About, Wadsworth 2008.
• T. Green, A. Brown, L. Robinson, Making the Most of the Web in Your Classroom: A Teacher's Guide to Blogs, Podcasts, Wikis, Pages, and Sites, Corwin Press, Wadsworth 2008.
• W. Horton, e-Learning by Design, Pfeiffer, Wadsworth 2006.
• B. Jones, Web 2.0 Heroes: Interviews with 20 Web 2.0 Influencers, Wiley, Indianapolis 2008.
• M. Kuciapski, Model for project management for development and implementation of e-learning courses, [w:] Proceedings of BIR'2010, The 9^th International Conference on Perspectives in Business Informatics Reseach, Springer-Verlag, Berlin 2010.
• M. Kuciapski, Specification for designing web-based training courses and an application model based on it, [w:] M.C. Barry, M. Lang, W. Wojtkowski, G. Wojtkowski, S. Wrycza, J. Zupancic (red.), The Inter-Networked World: ISD Theory, Practice, and Education, Springer-Verlag, Nowy Jork 2008.
• S. Wrycza, M. Kuciapski, Design and Implementation of e-learning courses, [w:] A. Tait, A. Szucs (red.), Proceedings of The 17^th Annual Conference of European Distance and E-learning Network „Innovation in Learning Communities”, Gdańsk 2009.
• S. Wrycza, M. Kuciapski, Selected issues and aspects of e-learning development on the Baltic Sea Virtual Campus, Proceedings of BIR'2008 The Seventh International Conference on Perspectives in Business Informatics Reasearch, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2010.
• S. Wrycza, J. Wojtkowiak (red.), Nauczanie na odległość: wyzwania - tendencje aplikacje, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2002.

Netografia

• BSVC - Baltic Sea Virtual Campus, http://www.bsvc.org.
• EDEN - European Distance and E-learning Network, http://www.eden-online.org.
• Portal Edukacyjny Uniwersytetu Gdańskiego, http://pe.ug.edu.pl.