Wprowadzenie

W latach akademickich 2002/2003 i 2003/2004 studenci historii oraz międzywydziałowych historyczno-filozoficznych studiów europejskich UMCS w Lublinie, którzy wybrali specjalizację nauczycielską, studiowali dydaktykę historii uczestnicząc w tradycyjnych zajęciach oraz dodatkowo w wirtualnych, wykorzystując platformę e-learningową "Akademia".

Po zakończeniu eksperymentu 48 jego uczestników wypełniło anonimową ankietę, w której ocenili następujące zagadnienia: motywujący wpływ korzystania z platformy e-learning, przydatność edukacyjną tej platformy i jej elementów, wpływ korzystania z platformy na kompetencje informatyczne studentów oraz wady i zalety, zarówno samej platformy, jak i studiowania wspomaganego elementami e-learningu. Okazało się, że korzystanie z platformy e-learningowej w celu przygotowywania się do zajęć, prowadzenie dyskusji na forum, rozwiązywanie testów oraz wykonywanie elektronicznych projektów edukacyjnych z zakresu warsztatu pracy nauczyciela dawało studentom przeciętną, ale wyczuwalną motywację do studiowania dydaktyki historii. O wiele bardziej motywujące były: świadomość przydatności poznawanej wiedzy i nabywanych umiejętności do przyszłej pracy zawodowej, chęć zdobycia uprawnień pedagogicznych oraz konieczność uzyskiwania zaliczeń i zdania egzaminu. Tylko dla 17% ankietowanych korzystanie z platformy e-learningowej dawało bardzo dużą motywację do studiowania, 48% uznało, że był to wpływ dosyć istotny, 33% - że niewielki, a 2% badanych nie zauważyło takiego wpływu.

Składniki platformy

Spośród składników platformy i związanych z nimi działań najwięcej motywacji do pracy dostarczała świadomość, że prowadzący zajęcia otrzymuje raporty na temat aktywności poszczególnych studentów na platformie oraz uzyskiwanych przez nich wyników testów, jak również konieczność wysyłania prac i otrzymywanie recenzji przy pomocy poczty elektronicznej oraz rozwiązywanie internetowych testów.

Dosyć wysoko oceniono edukacyjną skuteczność pracy na platformie e-learningowej, dokładnie tak samo jak dyskusje prowadzone w trakcie zajęć. Według studentów tylko praktyki odbywane w szkołach są bardziej skuteczne w zdobywaniu wiedzy i umiejętności przydatnych w zawodzie nauczyciela historii. Należy podkreślić istotną różnicę w ocenie skuteczności dwóch sposobów przygotowywania się do zajęć: korzystania z platformy e-learningowej i czytania tradycyjnych publikacji. Dla ponad 30% ankietowanych korzystanie z platformy e-learningowej zapewniało bardzo wysoką skuteczność w nabywaniu wiedzy i umiejętności z zakresu dydaktyki historii. Podobna skuteczność czytania tradycyjnych publikacji została stwierdzona tylko przez 8% studentów. Aż 54% oceniło skuteczność platformy jako dużą, a taką ocenę tradycyjnym publikacjom wystawiło tylko 15%. Natomiast dla 42% ankietowanych czytanie tych publikacji jest mało skuteczne. W przypadku platformy ocena taka pojawiła się u 13%. Dla 35% studentów książki i artykuły o tematyce dydaktycznej nie zapewniają jakiejkolwiek skuteczności edukacyjnej. Podobną ocenę wystawiło platformie e-learningowej tylko 2%.

Spośród wszystkich składników platformy najbardziej pomocne w przygotowywaniu się do zajęć i w wykonywaniu zadanych prac praktycznych okazały się materiały tworzące poszczególne internetowe lekcje (teksty, grafika, słownik terminów) oraz dodatkowe materiały umieszczone w tzw. "Bazie Wiedzy" (linki do przydatnych stron WWW, przykładowe rozwiązania prac praktycznych oraz materiały ułatwiające ich wykonywanie). Okazało się, że 85% ankietowanych woli przygotowywać się do zajęć i do egzaminów korzystając z platformy e-learningowej, a 15% korzystając z tradycyjnych źródeł wiedzy. Zwolennicy platformy określili (ankietowani podawali własne określenia w dowolnej ilości), że taka forma zapewnia łatwiejszy i szybszy dostęp do potrzebnej wiedzy, jest wygodniejsza i przyjemniejsza, jest bardziej atrakcyjna wizualnie, zapewnia lepsze dostosowanie materiałów do potrzeb studentów, jest bardziej przydatna z punktu widzenia przyszłych potrzeb zawodowych i edukacyjnych. Zwolennicy materiałów drukowanych uzasadnili swój wybór tym, że lubią uczyć się tradycyjnie, czytając i podkreślając teksty drukowane. Studenci, którzy uczestniczyli w eksperymencie mieli za sobą licealny kurs informatyki oraz jeden semestr zajęć z komputerem i internetem już w trakcie studiów. Mimo to uznali, że korzystanie z "Akademii" w znaczący sposób wpłynęło na podwyższenie ich kompetencji informatycznych. Przede wszystkim umożliwiło im to poznanie edukacyjnych możliwości technologii informacyjnych oraz pozwoliło ogólnie oswoić się z wykorzystywaniem komputera i internetu.

Zalety platformy

Do najważniejszych zalet platformy e-learningowej (z punktu widzenia jej przydatności na studiach dziennych) zaliczono: (ankietowani podawali własne określenia w dowolnej ilości) łatwy dostęp do materiałów, przejrzyste teksty napisane przystępnym językiem, dobór treści ściśle do postawionych zadań, ciekawą formę graficzną, interesującą treść dostępną w jednym miejscu, oszczędność czasu oraz możliwość wykonywania zadań przy pomocy komputera. Główną wadą takiej formy edukacji okazały się problemy techniczne, jakie sprawiał serwer, na którym umieszczona była "Akademia" (często zawodził, co uniemożliwiało korzystanie z materiałów tworzących kurs). Poza tym kilka osób zauważyło, że korzystanie z platformy e-learningowej jest bardzo uciążliwe, jeżeli nie dysponuje się swobodnym dostępem do internetu. Ankietowani, w większości, uznali, że wiele rozwiązań wywodzących się z e-learningu powinno być stałym elementem studiów dziennych. Ponad 25% badanych chciałoby włączyć kompletny zestaw tworzący platformę e-learningową do narzędzi wspomagających studia. Większość studentów chciałaby dodać do programu studiów korzystanie przynajmniej z jednego ze składników platformy e-learningowej. Najczęściej wymieniano stały kontakt z prowadzącym za pośrednictwem poczty elektronicznej oraz materiały służące do przygotowywania się do zajęć i wykonywania prac praktycznych. Podsumowując, dla 92% ankietowanych wspomaganie zajęć na studiach dziennych przy pomocy platformy e-learningowej to dobry sposób na zwiększenie kompetencji informatycznych, dla 81% ułatwienie w przygotowywaniu się do zajęć, dla 79% oszczędność czasu, dla 69% dobry sposób na zwiększenie atrakcyjności studiowania, a dla 60% dobra metoda na zwiększenie efektywności kształcenia. Tylko 2% studentów uznało, że konieczność korzystania z "Akademii" odczuło jako mnożenie zbędnych problemów. Nikt nie uznał tego eksperymentu za stratę czasu². Posiadając obecną wiedzę i doświadczenie w zakresie e-learningu i podejmując decyzję o wyborze uczelni i kierunku studiów 80% ankietowanych wybrałoby taką uczelnię i taki kierunek, które zapewniają korzystanie z platformy e-learningowej. Dla pozostałych taka informacja nie maiałaby znaczenia. Nikt nie podjąłby decyzji negatywnej, czyli nie odrzuciłby oferty tylko dlatego, że zakładałaby korzystanie z platformy. Z punktu widzienia studentów wspomaganie studiów dziennych przy pomocy platformy e-learningowej jest przedsięwzięciem ciekawym i korzystnym.

E-learning

Jednakże z punktu widzenia prowadzącego zajęcia problem ten nie wygląda tak optymistycznie. Przede wszystkim założenie kont dla studentów i administrowanie nimi oraz umieszczenie na platformie e-learningowej materiałów merytorycznych wymaga ogromnego nakładu pracy, dużo większego niż przy prowadzeniu tradycyjnych zajęć. Uzyskane przez studentów efekty edukacyjne nie są współmierne do zwiększonego wysiłku prowadzącego zajęcia. Świadczy o tym ewaluacja eksperymentu. Grupy studentów korzystające z "Akademii" były porównywane z grupami studiującymi tradycyjnie według tego samego programu. Różnica polegała na tym, że grupy studiujące tradycyjnie przygotowywały się do zajęć korzystając z literatury dostępnej w bibliotekach, a wszelkie prace wykonywane były na papierze i osobiście dostarczane prowadzącemu. Obserwacja pozwoliła na wyciągnięcie następujących wniosków:

1. Stopień przygotowania studentów do dyskusji w trakcie zajęć i jakość tych dyskusji nie był, w sposób widoczny, zależny od sposobu pracy przed zajęciami. Grupy korzystające z "Akademii" bardzo często drukowały umieszczone tam materiały, na podobnej zasadzie jak grupy "tradycyjne", które kserowały książki znalezione w bibliotekach. Następnie, widoczna część każdej grupy zjawiała się na zajęciach bez przeczytania tych materiałów - ograniczała się jedynie do przynoszenia na zajęcia wydruków komputerowych lub odbitek ksero. Studenci nie wnikali dogłębnie w ich treść. Mechanizmy "Akademii" nie wyeliminowały tego zjawiska. Brakowało zabezpieczenia uniemożliwiającego kopiowanie i drukowanie tekstów (tylko wtedy studenci musieliby je czytać i robić notatki). Również testy nie spełniły swojej roli. Studenci dosyć szybko zorientowali się, że możliwe było korzystanie z treści wykładów w czasie rozwiązywania testów. Tak więc spora ich grupa rozwiązywała testy nie dzięki opanowanej wiedzy, ale dzięki ściąganiu. Widać wyraźnie, że platforma e-learningowa nie powinna pozwalać na jednoczesne korzystanie z materiałów merytorycznych i rozwiązywanie testów. Poza tym powinna istnieć możliwość odpowiadania na pytania testowe z jednoczesnym określeniem limitu czasu na odpowiedź. Dzięki temu ściąganie byłoby znacznie trudniejsze. W zasadzie, główna zaleta umieszczenia wiedzy dydaktycznej na platformie e-learningowej sprowadziła się do ułatwienia pracy studentów - oszczędzali czas dzięki temu, że nie musieli szukać informacji rozproszonych po wielu publikacjach i nie mieli problemów z dotarciem do książek wydanych w ostatnich kilku latach.

2. Jakość prac praktycznych z zakresu warsztatu pracy nauczyciela (w wersji finalnej) była wyraźnie lepsza u studentów korzystających z "Akademii". Przede wszystkim w "Bazie Wiedzy" mieli udostępnione przykładowe rozwiązania i szablony (które trudno znaleźć w literaturze dydaktycznej). Poza tym proces sprawdzania, recenzowania i poprawiania prac w wersji elektronicznej jest dużo szybszy i mniej uciążliwy. Dzięki temu każda praca była poprawiana tak długo, aż nabrała właściwego kształtu. W przypadku prac pisanych tradycyjnie (na papierze) prowadzący był zmuszony do akceptowania także tych, które miały mniejsze wady. Nie mógł przecież zmuszać studentów do ich kilkakrotnego przepisywania z powodu mniej ważnych niedociągnięć.

3. Reasumując, wyższą aktywność poznawczą i intelektualną wykazywali studenci korzystający z "Akademii". Częściowo wynikało to z faktu, że prowadzący otrzymywał raporty na temat korzystania przez nich z materiałów zamieszczonych w internecie i wyników testów. Poza tym obowiązkowe dyskusje na forum i konieczność rozwiązywania testów miały na to wpływ. Dla wielu studentów motywacją do zwiększonej aktywności była ciekawość i zainteresowanie związane z pracą na platformie e-learningowej. Wniosek ten potwierdza odpowiedź na jedno z pytań ankiety - 65% studentów uznało, że motywacja do studiowania, związana z korzystaniem z "Akademii", była bardzo silna lub istotna.

4. Stopień zapamiętania wiedzy teoretycznej okazał się nieznacznie wyższy u studentów korzystających z platformy e-learningowej. Na teście końcowym, obejmującym najważniejsze zagadnienia z teorii dydaktyki historii, uzyskali oni średni wynik 18,3%, a studenci studiujący tradycyjnie - 17,6%. Żaden ze studentów nie przekroczył pułapu 33%, większość mieściła się w granicach 15% - 25%. Oczywiście, w obu przypadkach, jest to wynik bardzo słaby. Złożyło się na to kilka przyczyn. Test przeprowadzono w okresie, gdy studenci nie rozpoczęli jeszcze przygotowań do egzaminu końcowego. Terminem testu zostali zaskoczeni. Mogli korzystać tylko z wiedzy zapamiętanej w czasie przygotowywania się do zajęć i dyskusji prowadzonych w ich ramach. Program dydaktyki historii był tak ułożony, że z wiedzą teoretyczną studenci mieli kontakt głównie w czasie pierwszych dwóch semestrów. Potem dominowały zagadnienia praktyczne. Skutki zapominania były, w związku z tym, bardzo widoczne. W przypadku pytań wiążących się z praktyczną stroną dydaktyki historii większość odpowiedzi była prawidłowa. Na ogólny niski wynik wpłynęły odpowiedzi na pytania dotyczące wiedzy mającej znaczenie głównie dla teorii tej dyscypliny naukowej. Jednakże z punktu widzenia omawianego eksperymentu najważniejszy jest następujący wniosek - korzystanie z platformy e-learningowej nie wpłynęło w sposób istotny na zapamiętanie wiedzy teoretycznej.

Podsumowanie

Podsumowując eksperyment należy stwierdzić, że e-learning okazuje się przydatnym narzędziem wspomagającym studia wyższe, nie tylko zaoczne i eksternistyczne, lecz także dzienne. Posiada widoczne znaczenie motywacyjne (przynajmniej do czasu, gdy stanie się narzędziem powszechnie obecnym w procesie edukacji). Ułatwia studentom dostęp do najnowszej wiedzy i usprawnia proces przygotowywania się do zajęć. Zwiększa możliwości kontaktowania się na linii prowadzący zajęcia - studenci, zwłaszcza w przypadku recenzowania i poprawiania prac studenckich. Umożliwia rozwijanie kompetencji informatycznych niezbędnych z punktu widzenia przyszłych potrzeb zawodowych i samokształceniowych. Sądzić można, że po pewnych modyfikacjach, platforma e-learningowa może także przyczynić się do poprawy stopnia przygotowania się studentów do zajęć i opanowania wiedzy teoretycznej. Potwierdzeniem powyższych wniosków może być fakt, że e-learning zdobywa sobie coraz większą popularność, zarówno wśród firm szkolących swoich pracowników, jak również wśród uczelni³. Jednakże, należy mieć świadomość, iż e-learning, podobnie jak cała technologia informacyjna, nie zrewolucjonizuje obecnego modelu edukacji i samoistnie nie wpłynie w istotny sposób na uzyskiwane efekty dydaktyczno-wychowawcze. Może natomiast wpłynąć na zwiększanie pozytywnej motywacji do nauki, aktywizowanie procesu edukacji (uczenie się przez działanie i pracę studenta oraz dyskutowanie) oraz odchodzenie od zapamiętywania wiedzy teoretycznej na rzecz umiejętności jej praktycznego wykorzystania. Wyniki eksperymentu pokazują jednoznacznie, że technologia informacyjna, a w tym i e-learning, może poprawić efektywność studiów wyższych, ale tylko takich, których istotą będzie wykorzystywanie wiedzy do działań praktycznych. W przypadku studiów nastawionych na zapamiętywanie wiedzy teoretycznej efekt ten jest trudny do osiągnięcia.