AAA

Europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń jako przykład dążenia do elektronizacji procedur transgranicznych

Lucyna Łuczak-Noworolnik

Wprowadzenie

Europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń stanowi - obok europejskiego postępowania nakazowego - przykład dążenia organów Unii Europejskiej do maksymalnego uproszczenia i digitalizacji procedur sądowych o charakterze transgranicznym oraz zminimalizowania ich kosztów. Urzeczywistnieniem swobodnego przepływu osób, usług i kapitału bez wątpienia stały się coraz liczniejsze transakcje handlowe pomiędzy kontrahentami z poszczególnych państw członkowskich Unii. Niestety wiele z nich - w związku z nieterminową realizacją - wymaga uruchomienia mechanizmów pozwalających na dochodzenie zapłaty należności na drodze sądowej. Rozwiązaniem zaproponowanym przez instytucje UE - Parlament Europejski i Radę - są dwa wyżej wskazane postępowania, które stanowiąc alternatywę dla krajowych postępowań, mają za zadanie umożliwić w stosunkowo prosty sposób uzyskanie tytułu egzekucyjnego w postępowaniu transgranicznym. Celem niniejszego artykułu jest omówienie zmian proponowanych przez Komisję Europejską w zakresie uregulowań zawartych w rozporządzeniu nr 861/2007 ustanawiającym postępowanie w sprawie drobnych roszczeń, wraz ze wskazaniem konsekwencji oraz postulatów dla polskiego ustawodawcy wynikających z projektu przedstawionego w dniu 19 listopada 2013 roku.

Rozporządzenie (WE) nr 861/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. ustanawiające europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń, zwane w dalszej części rozporządzeniem nr 861/20071, zostało przyjęte w dniu 11 lipca 2007 r. w celu ułatwienia dostępu do wymiaru sprawiedliwości dzięki uproszczeniu i przyspieszeniu rozstrzygania sporów transgranicznych dotyczących drobnych roszczeń, tj. roszczeń o wartości nieprzekraczającej 2000 euro2. Jedną z zasadniczych zalet wyróżniających zarówno to postępowanie, jak i europejskie postępowanie nakazowe jest wykorzystanie standardowych formularzy, które stanowią załączniki do rozporządzeń. Takie rozwiązanie pozwala na sprawne rozpatrzenie wpływających pozwów przede wszystkim z uwagi na to, że niezależnie od języka, w którym sporządzany jest pozew, jego zawartość merytoryczna składa się co do zasady z takich samych treści. Dla porównania na rysunkach 1 i 2 przedstawiono pierwsze strony formularzy w języku polskim oraz języku angielskim.

Rysunek 1. Wzór pierwszej strony formularza A pozwu w sprawach drobnych roszczeń - w języku polskim

Źródło: http://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32007R0861&from=PL, [21.05.2014].

Rysunek 2. Wzór pierwszej strony formularza A pozwu w sprawach drobnych roszczeń - w języku angielskim

Źródło: http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32007R0861&from=PL, [21.05.2014].

Podstawowe informacje dotyczące europejskiego postępowania w sprawie drobnych roszczeń można znaleźć na portalu e-Justice3 oraz na stronie Europejskiego Atlasu Sądowniczego w sprawach cywilnych4.

Rysunek 3. Zakładka umożliwiająca przejście do informacji ogólnych dotyczących postępowania w sprawach drobnych roszczeń dostępnych na portalu e-Justice

Źródło: https://e-justice.europa.eu/content_videoconferencing-69-pl.do, [27.05.2014].

Portal zapewnia dostęp do uregulowań prawnych dotyczących europejskiego postępowania w sprawie drobnych roszczeń w poszczególnych państwach Unii Europejskiej we wszystkich urzędowych językach Wspólnoty.

Rysunek 4. Informacje na temat polskich uregulowań postępowania w sprawie drobnych roszczeń umieszczone na portalu e-Justice

Źródło: https://e-justice.europa.eu/content_small_claims-42-pl-pl.do?member=1, [21.05.2014].

Dodatkową zaletą portalu e-Justice jest możliwość uzupełnienia interaktywnego formularza pozwu poprzez specjalnie stworzoną w tym celu funkcjonalność. Docelowo za pośrednictwem portalu będzie można złożyć elektroniczny pozew do wybranego sądu właściwego dla przeprowadzenia procedury w danym państwie członkowskim5.

Rysunek 5. Zakładka umożliwiająca przejście do elektronicznych formularzy wykorzystywanych w postępowaniu w sprawach drobnych roszczeń dostępnych na portalu e-Justice

Źródło: https://e-justice.europa.eu/content_small_claims_forms-177-pl.do, [21.05.2014].

Działania podjęte przez Komisję w celu rozpowszechnienia procedury europejskiego postępowania w sprawie drobnych roszczeń

Komisja, na podstawie art. 28 rozporządzenia nr 861/2007, w terminie do 1 stycznia 2014 r. była zobowiązana przedstawić Parlamentowi Europejskiemu, Radzie i Europejskiemu Komitetowi Ekonomiczno-Społecznemu szczegółowe sprawozdanie pokazujące, jak postępowanie w sprawie drobnych roszczeń sprawdza się w praktyce, ze szczególnym uwzględnieniem zagadnienia progowej wartości przedmiotu sporu. Integralną treścią sprawozdania miała być także ocena dotychczasowego stosowania tego postępowania oraz rozszerzona ocena jego skutków w każdym państwie członkowskim6.

Komisja, wypełniając dyspozycję wyżej wskazanego przepisu, w dniu 19 listopada 2013 r. wydała dokument pod nazwą: Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego dotyczące stosowania rozporządzenia (WE) nr 861/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń7, zwany w dalszej części Sprawozdaniem. Wraz z nim Komisja przedstawiła także projekt zmian rozporządzenia nr 861/2007, w którym znalazły się również propozycje kosmetycznych poprawek w rozporządzeniu nr 1896/2006 - dotyczącym europejskiego nakazu zapłaty8.

Z treści uzasadnienia do projektu wynika, że po sporządzeniu Sprawozdania Komisja podjęła decyzję o dokonaniu zmian w europejskim postępowaniu w sprawie drobnych roszczeń. Ich głównym założeniem jest poprawa skuteczności wymiaru sprawiedliwości w Unii Europejskiej i próba rozwiązania takich problemów, jak9:

  • niewystarczający poziom świadomości i wiedzy obywateli UE w zakresie zagranicznego prawa i procedur stosowanych przez sądy innych państw członkowskich UE,
  • zwiększenie zapotrzebowania na tłumaczenia pisemne i ustne związane z występowaniem czynnika transgranicznego,
  • konieczność odbywania podróży zagranicznych przez strony postępowania oraz pełnomocników profesjonalnych w celu osobistego stawiennictwa na rozprawie.

Z całą pewnością należy pozytywnie ocenić dążenia Komisji do10:

  • zapewnienia stronom dostępu do formularzy pozwu i pozostałych pism wymienianych w toku realizacji procedury sądowej (formularze stanowią załączniki do rozporządzenia nr 861/2007);
  • zapewnienia stronom bezpłatnej pomocy w wypełnianiu formularzy (zgodnie z treścią punktu 21 i 22 preambuły rozporządzenia nr 861/2007);
  • rozpatrywania spraw toczących się w postępowaniu w sprawie drobnych roszczeń tylko i wyłącznie w drodze procedury pisemnej z wyłączeniem konieczności odbywania podróży w celu stawienia się na rozprawie w innym państwie członkowskim UE - z wyjątkiem szczególnych okoliczności, w których orzeczenia nie można wydać na podstawie pisemnego dowodu (zgodnie z treścią punktu 20 preambuły do rozporządzenia nr 861/2007);
  • zniesienia tzw. przymusu adwokackiego (zgodnie z treścią punktu 15 preambuły rozporządzenia nr 861/2007);
  • upowszechnienia korzystania przez sądy ze środków porozumiewania się na odległość w celu przyjmowania formularzy pozwu oraz przy organizacji rozpraw;
  • zniesienia procedury exequatur (zgodnie z treścią art. 1 akapit 2 oraz art. 20 rozporządzenia nr 861/2007);
  • rozpowszechnienia wiedzy na temat istnienia i zakresu zastosowania rozporządzenia (w tym celu Komisja Europejska rozpoczęła szereg działań, takich jak seria seminariów tematycznych w państwach członkowskich, mających na celu informowanie przedsiębiorców na temat postępowania, publikacja praktycznego poradnika11 i rozpowszechnienie programów nauczania na potrzeby szkolenia europejskich przedsiębiorców w tym zakresie).

Treść sprawozdania i projektu wskazuje główne aspekty proponowanych działań, które w ocenie Komisji powinny odnieść pożądany skutek w postaci upowszechnienia i uproszczenia europejskiego postępowania w sprawie drobnych roszczeń. Komisja zaproponowała szereg rozwiązań, które powinny zostać zmodyfikowane w stosunku do pierwotnej wersji rozporządzenia. Do najważniejszych, zasługujących na podkreślenie należą12:

  1. podwyższenie górnego progu wartości przedmiotu sporu wyznaczającego zakres zastosowania rozporządzenia z 2000 euro do 10 000 euro;
  2. rozszerzenie definicji spraw transgranicznych i zastąpienie dotychczasowego art. 3 definiującego sprawę transgraniczną jako taką, w której przynajmniej jedna ze stron ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w państwie członkowskim innym niż państwo członkowskie sądu lub trybunału rozpatrującego sprawę; zgodnie z propozycją Komisji zmieniony art. 2 w ust. 2 będzie wprowadzał zapis na podstawie, którego rozporządzenie nie będzie miało zastosowania, jeżeli
    • w momencie otrzymania formularza pozwu przez właściwy sąd lub trybunał wszystkie wymienione poniżej elementy, w stosownych przypadkach, znajdują się w jednym państwie członkowskim:
      • miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu stron, miejsce wykonania umowy, miejsce zaistnienia faktów, na których opiera się roszczenie, miejsce wykonania orzeczenia, właściwy sąd lub trybunał13;
  3. zwiększenie wykorzystania elektronicznych środków komunikowania się, m.in. w celu doręczenia dokumentów wymienianych pomiędzy uczestnikami procedury - doręczanie drogą pocztową i elektroniczną będzie traktowane tak samo;
  4. obowiązkowe wykorzystywanie narzędzi umożliwiających przeprowadzenie wideokonferencji, telekonferencji do celów przeprowadzenia rozprawy i postępowania dowodowego;
  5. zapewnienie górnej granicy opłat sądowych jednolitej dla wszystkich państw wykonujących rozporządzenie, pobieranych z tytułu wszczęcia i przeprowadzenia postępowania;
  6. wprowadzenie możliwości uiszczania opłat sądowych online;
  7. zawężenie obowiązku tłumaczenia załącznika nr IV zawierającego formularz D, tj. Zaświadczenie dotyczące orzeczenia wydanego w europejskim postępowaniu w sprawie drobnych roszczeń, jedynie w zakresie dotyczącym istoty orzeczenia określonego w pkt. 4.3. formularza D;
  8. zobowiązanie państw członkowskich do przekazywania informacji w zakresie wysokości opłat sądowych, sposobów ich uiszczania, jak również zasad korzystania z bezpłatnej pomocy przy wypełnianiu formularzy pozwu i innych pism procesowych wykorzystywanych w toku postępowania „small claims”.

Dążenia Komisji do elektronizacji europejskiego postępowania w sprawie drobnych roszczeń

Celem niniejszego artykułu jest przede wszystkim omówienie propozycji Komisji, które znalazły wyraz w sprawozdaniu oraz projekcie zmian w rozporządzeniu nr 861/2007 nakierowanych na digitalizację przebiegu procedury wydania europejskiego postępowania w sprawie drobnych roszczeń.

Pierwszym z zaproponowanych rozwiązań jest wprowadzenie elektronicznych doręczeń, które będą mogły być wykorzystywane nie tylko przy pierwszej czynności polegającej na złożeniu pozwu za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej, ale także przy doręczaniu korespondencji w toku całego postępowania. W obecnym brzmieniu rozporządzenie jako zasadniczy sposób doręczenia wskazuje doręczenie drogą pocztową za potwierdzeniem odbioru. Pozostałe sposoby doręczenia można stosować tylko wówczas, gdy niemożliwe jest doręczenie z wykorzystaniem tradycyjnej poczty. Zgodnie z brzmieniem art. 13 rozporządzenia nr 861/200714:

  1. Dokumenty są doręczane drogą pocztową, a ich doręczenie jest poświadczane potwierdzeniem odbioru zawierającym datę doręczenia.
  2. Jeśli doręczenie zgodnie z ust. 1 nie jest możliwe, dokumenty można doręczyć w jeden ze sposobów określonych w art. 13 lub 14 rozporządzenia (WE) nr 805/200415.

W rozporządzeniu nr 805/2004 wskazano następujące sposoby doręczeń16:

  1. Doręczenie za potwierdzeniem odbioru przez dłużnika:
    1. osobiste doręczenie potwierdzone poświadczeniem odbioru, zawierającym datę odbioru i podpisanym przez dłużnika;
    2. osobiste doręczenie potwierdzone dokumentem podpisanym przez właściwą osobę, która dokonała doręczenia, stwierdzającym, że dłużnik otrzymał dokument lub odmówił jego przyjęcia bez żadnego uzasadnienia prawnego, oraz datę doręczenia;
    3. doręczenie drogą pocztową za poświadczeniem odbioru, zawierającym datę odbioru, podpisanym i zwróconym przez dłużnika;
    4. doręczenie drogą elektroniczną, tj. faksem, pocztą elektroniczną, za poświadczeniem odbioru, zawierającym datę odbioru, podpisanym i zwróconym przez dłużnika.
  2. Doręczenie bez potwierdzenia odbioru przez dłużnika17:
    1. osobiste doręczenie na osobisty adres dłużnika do rąk osób mieszkających z dłużnikiem w tym samym gospodarstwie domowym lub tam zatrudnionych;
    2. w przypadku dłużnika prowadzącego działalność gospodarczą lub osoby prawnej, osobiste doręczenie w lokalu przedsiębiorstwa dłużnika, do rąk osób zatrudnionych przez dłużnika;
    3. złożenie dokumentu w skrzynce pocztowej dłużnika;
    4. złożenie dokumentu na poczcie lub we właściwym organie władzy publicznej, za pisemnym powiadomieniem o takim złożeniu pozostawionym w skrzynce pocztowej dłużnika, pod warunkiem że pisemne powiadomienie wyraźnie określa charakter dokumentu jako dokumentu sądowego lub skutek prawny powiadomienia jako skutkującego doręczeniem i powodującego uruchomienie biegu terminów;
    5. doręczenie drogą pocztową bez potwierdzenia, zgodnie z ust. 3, gdy dłużnik ma adres w Państwie Członkowskim wydania;
    6. drogą elektroniczną, za automatycznym potwierdzeniem dostarczenia, pod warunkiem że dłużnik uprzednio wyraźnie zgodził się na taką metodę doręczenia.

Powołując się na wyniki badań przeprowadzonych przez Komisję Europejską, należy stwierdzić, że dziesięć państw członkowskich i pięć krajów związkowych w Niemczech zezwala na składanie pozwów drogą elektroniczną w sprawach o charakterze transgranicznym. Są to: Austria, Estonia, Cypr, Finlandia, Francja, Holandia (nie jest to jednak stosowane w praktyce), Portugalia, Republika Czeska (mimo przesłania pocztą elektroniczną lub faksem konieczne jest także późniejsze przesłanie oryginału), Słowenia, Zjednoczone Królestwo (Anglia i Walia) oraz Berlin, Brandenburgia, Brema, Saksonia i Hesja18. Bez wątpienia obserwujemy obecnie tendencję do digitalizowania wymiaru sprawiedliwości, co widać m.in. w manifeście stowarzyszenia CCBE19 oraz omawianym w niniejszym artykule sprawozdaniu Komisji. Jej odzwierciedleniem jest pilotażowy projekt e-Codex dotyczący europejskiego e-wymiaru sprawiedliwości. Głównym zadaniem tego projektu jest ocena wykonalności wprowadzenia scentralizowanego europejskiego systemu pozwów elektronicznych, m.in. do wykorzystania w toku europejskiego postępowania w sprawie drobnych roszczeń.

W wyżej wskazaną tendencję wpisują się także dążenia polskiego rządu, który w projekcie nowelizacji m.in. Kodeksu cywilnego oraz Kodeksu postępowania cywilnego wprowadza fundamentalne zmiany w polskiej procedurze cywilnej umożliwiające realizację szeregu postępowań drogą elektroniczną20. Do najpoważniejszych, a mających bezpośrednie przełożenie na omawianą w niniejszym artykule tematykę należą uregulowania dotyczące doręczeń elektronicznych. Do tej pory zgodnie z art. 125 § 21 Ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r., poz. 101, ze zm.) jeżeli przepis szczególny tak stanowi, pisma procesowe wnosi się za pomocą systemu teleinformatycznego obsługującego postępowanie sądowe (drogą elektroniczną). Jeżeli przepis szczególny przewiduje, że pisma wnosi się wyłącznie drogą elektroniczną, pisma niewniesione tą drogą nie wywołują skutków prawnych, jakie ustawa wiąże z wniesieniem pisma do sądu. Zatem, w przypadku gdy przepis szczególny dotyczący postępowań odrębnych, takich jak np. postępowanie w sprawie drobnych roszczeń, nie przewidywał możliwości wnoszenia pism procesowych drogą elektroniczną, strona postępowania nie mogła z takiego rozwiązania skorzystać. Projektowany zapis przewiduje: jeżeli przepis szczególny tak stanowi albo dokonano wyboru wnoszenia pism procesowych za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, pisma procesowe w tej sprawie wnosi się wyłącznie za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. Pisma wniesione z pominięciem systemu teleinformatycznego nie wywołują skutków prawnych, jakie ustawa wiąże z wniesieniem pisma do sądu, o czym sąd poucza wnoszącego pismo21. Powyższe jednoznacznie przesądza o tym, że strona postępowania będzie mogła dokonać wyboru i prowadzić korespondencję z sądem z wykorzystaniem drogi elektronicznej. Co więcej, zgodnie z projektem nowelizacji Kpc w art. 1311§ 1 wprowadzony zostanie zapis, na mocy którego sąd dokonuje doręczeń za pośrednictwem systemu teleinformatycznego (doręczenie elektroniczne), jeżeli adresat wniósł pismo za pośrednictwem systemu teleinformatycznego albo wybrał wnoszenie pism za pośrednictwem systemu teleinformatycznego22. Tym samym przyjęto na gruncie nowelizacji domniemanie wyrażenia zgody na korespondencję drogą elektroniczną, którą w każdej chwili będzie można odwołać, z tym zastrzeżeniem, że możliwość rezygnacji nie dotyczy: adwokatów, radców prawnych, rzeczników patentowych, radców Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, organów władzy publicznej albo innych organów państwowych.

W związku z powyższym należy pozytywnie ocenić propozycję Komisji w zakresie wprowadzenia możliwości realizacji procedury za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej bez konieczności uprzedniego skorzystania z tradycyjnej formy doręczeń. Do tej pory strony postępowania nie mogły bowiem korzystać z tego uproszczonego sposobu wymiany informacji z uwagi na jednoznaczne brzmienie przepisu, który stanowi, że „droga pocztowa” ma pierwszeństwo przed wszystkimi innymi środkami komunikacji.

Kolejnym novum zasługującym na aprobatę jest nałożenie na sądy obowiązku stosowania wideokonferencji, telekonferencji lub innych środków porozumiewania się na odległość do celów przeprowadzenia rozprawy i postępowania dowodowego23. Europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń obok europejskiego postępowania nakazowego należy do postępowań pisemnych, z tym zastrzeżeniem, że w przypadkach, w których wydanie orzeczenia wymaga przeprowadzenia rozprawy lub wysłuchania biegłego lub świadka, sąd lub trybunał może zorganizować rozprawę24. Już w chwili obecnej przyjęto na gruncie rozporządzenia nr 861/2007 rozwiązanie polegające na umożliwieniu przeprowadzenia rozprawy z wykorzystaniem nowoczesnych środków komunikacji (zgodnie z treścią art. 8 rozporządzenia nr 861/2007). Niestety, jak wynika z badań przeprowadzonych przez Komisję25, w praktyce wyżej wskazane udogodnienie nie jest często stosowane, a rozprawy w dalszym ciągu wymagają faktycznej obecności stron i ich pełnomocników, co w znacznym stopniu wydłuża procedurę, która przecież z założenia ma mieć charakter uproszczony i przebiegać w trybie przyspieszonym.

Proponowane zmiany polegałaby zatem przede wszystkim na silniejszym zaznaczeniu wyjątkowego charakteru „tradycyjnych” rozpraw w kontekście przedmiotowego uproszczonego postępowania.

Obligatoryjna forma rozprawy przeprowadzanej z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej, przewidziana przez Komisję w projekcie zmian rozporządzenia nr 861/2007, jest rozwiązaniem zasługującym na aprobatę. Tym bardziej, że prawa strony będą chronione poprzez utrzymanie jako wyjątku możliwości zarządzenia odbycia rozprawy w odniesieniu do strony, która wyraźnie zwróci się z wnioskiem o osobiste stawienie się przed sądem (zgodnie z treścią zmienianego art. 8 rozporządzenia nr 861/2007). Omawiana modyfikacja może wymagać od państw członkowskich wyposażenia sądów w odpowiednią technologię komunikacyjną, jeżeli nie została ona jeszcze wprowadzona. W Polsce od 2010 r. obowiązują regulacje, które nakładają obowiązek sporządzania protokołów z przebiegu posiedzeń w postępowaniu cywilnym za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk albo obraz i dźwięk oraz dodatkowo pisemnie, pod kierunkiem przewodniczącego26. Zatem wprowadzenie wyżej wskazanych regulacji nie powinno powodować dodatkowych kosztów związanych z koniecznością zapewniania zaplecza technicznego umożliwiającego przeprowadzenie rozprawy w trybie online.

Ostatnią kwestią związaną z digitalizacją procedury small claims omawianą w niniejszym artykule jest wprowadzenie obowiązku umożliwienia uiszczania opłat sądowych drogą elektroniczną. W poszczególnych państwach członkowskich stosuje się w chwili obecnej różne sposoby wnoszenia opłat sądowych. Jak wynika z przeprowadzonego przez Komisję przeglądu, opublikowanego w formie omawianego w niniejszym artykule Sprawozdania, bardzo często jedynym dopuszczalnym sposobem płatności są środki pieniężne lub znaki opłaty skarbowej (w Polsce są to znaki opłaty sądowej). Takie rozwiązania wymuszają na stronach postępowania ponoszenie dodatkowych kosztów, w tym kosztów podróży i wynagrodzenia dla pełnomocnika profesjonalnego w państwie członkowskim sądu, co może skutecznie zniechęcać do dochodzenia roszczeń o charakterze transgranicznym. Analogicznie wygląda sprawa w sytuacji, gdy płatności dokonywane mogą być jedynie za pomocą czeków, które w wielu państwach członkowskich nie znajdują się w powszechnym użyciu, lub przewiduje się jedynie możliwość dokonania płatności za pośrednictwem adwokatów27. Mając na uwadze dostrzeżone problemy, Komisja zaproponowała wprowadzenie do rozporządzenia nr 861/2007 artykułu 15a, który w ust. 2 przewiduje, że państwa członkowskie dopilnują, aby strony mogły uiszczać opłaty sądowe za pomocą systemu płatności na odległość, w tym w drodze przelewu bankowego lub za pomocą systemu płatności online kartą kredytową/debetową28. Warto zwrócić uwagę na to, że przywołane rozwiązanie nie pozostaje w sprzeczności z polskimi uregulowaniami, zgodnie z którymi opłaty sądowe w sprawach cywilnych uiszcza się w formie bezgotówkowej na rachunek bieżący dochodów właściwego sądu albo w formie wpłaty gotówkowej, bezpośrednio w kasie sądu lub w formie znaków o odpowiedniej wartości wykonanych według ustalonego wzoru, zwanych dalej „znakami opłaty sądowej” 29.

Poniżej umieszczono tabelę zawierającą zestawienie omawianych w niniejszym artykule zmian w rozporządzeniu nr 861/2007 zaproponowanych przez Komisję w związku z dokonanym przeglądem.

Tabela 1. Porównanie treści rozporządzenia nr 861/2007 obejmujące propozycje zmian przedstawione przez Komisję w projekcie z dnia 19 listopada 2013 r. (dotyczy zmian omawianych w niniejszym artykule)

Porównanie treści rozporządzenia nr 861/2007
Brzmienie obecnie obowiązujące Propozycja Komisji
Artykuł 8
Rozprawa

Sąd lub trybunał może przeprowadzić rozprawę w drodze konferencji wideo lub za pośrednictwem innych środków łączności, jeżeli pozwalają na to środki techniczne.
Artykuł 8
Rozprawa
  1. Rozprawę przeprowadza się w drodze wideokonferencji, telekonferencji lub z wykorzystaniem innej odpowiedniej technologii porozumiewania się na odległość zgodnie z rozporządzeniem Rady (WE) nr 1206/2001, jeżeli strona przesłuchiwana ma miejsce zamieszkania w państwie członkowskim innym niż państwo członkowskie, w którym znajduje się właściwy sąd lub trybunał.
  2. Strona ma zawsze prawo do stawienia się przed sądem lub trybunałem i do osobistego wysłuchania, jeżeli wystąpi z takim wnioskiem.
Artykuł 11
Pomoc udostępniana stronom

Państwa członkowskie zapewniają możliwość uzyskania przez strony praktycznej pomocy w wypełnianiu formularzy.
Artykuł 11
Pomoc udostępniana stronom
  1. Państwa członkowskie zapewniają możliwość uzyskania przez strony praktycznej pomocy w wypełnianiu formularzy. Tego rodzaju pomoc udostępnia się w szczególności w celu określenia, czy postępowanie można zastosować do rozstrzygnięcia danego sporu, a także w celu określenia sądu właściwego, obliczenia należnych odsetek i wskazania dokumentów, które należy załączyć.
  2. Państwa członkowskie zapewniają dostępność informacji dotyczących organów lub organizacji właściwych do udzielenia pomocy zgodnie z ust. 1, w wersji papierowej we wszystkich sądach i trybunałach, w których istnieje możliwość wszczęcia europejskiego postępowania w sprawie drobnych roszczeń, a także w wersji elektronicznej na stronach internetowych takich sądów lub właściwego organu centralnego.
Artykuł 13
Doręczanie dokumentów
  1. Dokumenty są doręczane drogą pocztową, a ich doręczenie jest poświadczane potwierdzeniem odbioru zawierającym datę doręczenia.
  2. Jeśli doręczenie zgodnie z ust. 1 nie jest możliwe, dokumenty można doręczyć w jeden ze sposobów określonych w art. 13 lub 14 rozporządzenia (WE) nr 805/2004.
Artykuł 13
Doręczanie dokumentów i pozostała komunikacja między stronami a sądem lub trybunałem
  1. Dokumenty wymienione w art. 5 ust. 2 i art. 7 ust. 2 są doręczane drogą pocztową lub za pomocą środków elektronicznych, a ich doręczenie jest poświadczane potwierdzeniem odbioru zawierającym datę doręczenia. Dokumenty są doręczane drogą elektroniczną tylko stronie, która wcześniej wyraźnie zgodziła się na doręczanie dokumentów drogą elektroniczną. Doręczenie za pomocą środków elektronicznych może być poświadczane automatycznym potwierdzeniem dostarczenia.
  2. Cała komunikacja pisemna, o której nie ma mowy w ust. 1, między sądem lub trybunałem a stronami odbywa się z wykorzystaniem środków elektronicznych, za potwierdzeniem odbioru, jeżeli takie środki są dopuszczalne w postępowaniach na mocy prawa krajowego i tylko jeżeli strona akceptuje takie środki komunikowania się.
  3. Jeśli doręczenie zgodnie z ust. 1 nie jest możliwe, dokumenty można doręczyć za pomocą jednego ze sposobów określonych w art. 13 lub 14 rozporządzenia (WE) nr 1896/2006. Jeśli doręczenie zgodnie z ust. 2 nie jest możliwe, można zastosować dowolny inny sposób komunikacji dopuszczalny w prawie krajowym.
Brak regulacji
Artykuł 15a
Opłaty sądowe i sposoby płatności
  1. Opłaty sądowe pobierane z tytułu europejskiego postępowania w sprawie drobnych roszczeń nie przekraczają 10% wartości roszczenia, z wyłączeniem wszystkich odsetek, wydatków i nakładów. Jeżeli państwa członkowskie pobierają minimalną opłatę sądową z tytułu europejskiego postępowania w sprawie drobnych roszczeń, taka opłata nie może przekraczać 35 EUR w momencie wpłynięcia formularza pozwu do właściwego sądu lub trybunału.
  2. Państwa członkowskie dopilnowują, aby strony mogły uiszczać opłaty sądowe za pomocą sposobów płatności na odległość, w tym w drodze przelewu bankowego lub za pomocą systemu płatności online kartą kredytową/debetową.

Źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów zawartych na stronach: http://www.europarl.europa.eu/meetdocs/2009_2014/documents/com/com_com(2013)0794_/com_com(2013)0794_pl.pdf oraz http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+TA+P6-TA-2006-0593+0+DOC+XML+V0//PL, [22.07.2014].

Na uwagę zasługuje w szczególności rozwiązanie zaproponowane w zmienianym art. 13 ust. 1 rozporządzenia 861/2007, które umożliwi doręczanie korespondencji drogą elektroniczną. Zasadniczo warunkiem koniecznym dla przyjęcia takiej formy jest uprzednie wyrażenie zgody przez stronę na doręczanie dokumentów drogą elektroniczną. W świetle powyższego należy rozważyć, w jaki sposób i na jakim etapie postępowania taka zgoda będzie mogła zostać skutecznie złożona. Rozsądną propozycją wydaje się przyjęcie modelu wypracowanego na gruncie postępowania administracyjnego, zgodnie z którym samo złożenie pisma z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej powoduje przyjęcie domniemania wyrażenia zgody na prowadzenie sprawy drogą elektroniczną30. Podobne rozwiązanie przewiduje rządowy projekt zawierający propozycje zmian Kpc, szerzej omówiony w niniejszym opracowaniu w kontekście elektronicznych doręczeń.

Kolejną kwestią zasługującą na uwagę jest zmieniony art. 13 ust. 2 rozporządzenia nr 861/2007. Jak wynika z jego treści: Cała komunikacja pisemna, o której nie ma mowy w ust. 1, między sądem lub trybunałem a stronami, odbywa się z wykorzystaniem środków elektronicznych, za potwierdzeniem odbioru, jeżeli takie środki są dopuszczalne w postępowaniach na mocy prawa krajowego i tylko, jeżeli strona akceptuje takie środki komunikowania się.

Polski ustawodawca wprowadził w postępowaniu cywilnym zasadę, która wyklucza możliwość korzystania z rozwiązań teleinformatycznych, jeśli przepis szczególny wyraźnie nie wskazuje, że pismo może zostać wniesione taką drogą do sądu31. Celem przyspieszenia postępowań o transgranicznym charakterze - w tym także postępowania small claims - należałoby de lege ferenda wprowadzić rozwiązania legislacyjne w części regulującej przebieg europejskiego postępowania w sprawie drobnych roszczeń, umożliwiające jego realizację z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej, co w konsekwencji pozwoliłoby na zminimalizowanie kosztów doręczeń oraz przede wszystkim na skrócenie czasu trwania całej procedury. Niemniej jednak, mając na uwadze rozwiązania legislacyjne proponowane przez rząd w projekcie ustawy nowelizującej Kpc, można stwierdzić, że problem dopuszczalności korzystania z elektronicznych doręczeń w procedurze small claims wkrótce zostanie w Polsce rozwiązany.

Podsumowanie

W artykule dokonano analizy propozycji Komisji w zakresie zmian w rozporządzeniu nr 861/2007, zmierzających do elektronizacji przebiegu europejskiego postępowania w sprawie drobnych roszczeń. Przede wszystkim należy pozytywnie ocenić projektowaną nowelizację pod kątem digitalizacji procedur transgranicznych, które w chwili obecnej nie są powszechnie wykorzystywane w sporach międzynarodowych pomiędzy obywatelami UE. W związku z powyższym głównym celem niniejszego opracowania było przybliżenie tego postępowania oraz wskazanie kierunków zmian, które mają je rozpropagować w szerszym kręgu potencjalnie zainteresowanych osób. Doręczenia elektroniczne powszechnie wykorzystywane w toku realizacji postępowania, możliwość uiszczania opłat online oraz obligatoryjne przeprowadzanie rozprawy z wykorzystaniem narzędzi do wideokonferencji stanowią doskonały punkt wyjścia do dalszych prac nad budową e-wymiaru sprawiedliwości i społeczeństwa informacyjnego w wymiarze europejskim.

Bibliografia

INFORMACJE O AUTORZE

Lucyna Łuczak-Noworolnik

Autorka pracuje w Instytucie Logistyki i Magazynowania, od 2010 r. zajmuje się e-administracją i jest zaangażowana w projekty z grupy Large Scale Pilot, w tym eSENS oraz e-CODEX, którego celem jest poprawa transgranicznego dostępu obywateli i przedsiębiorstw do wymiaru sprawiedliwości w innych krajach UE oraz usunięcie praktycznych i technicznych barier w zakresie transgranicznej e-sprawiedliwości w Europie. Autorka w tym roku ukończyła aplikację radcowską przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Poznaniu i uzyskała wpis na listę radców prawnych a od października br. rozpocznie studia doktoranckie na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu w Katedrze Postępowania Administracyjnego i Sądowoadministracyjnego.

 

Informacje o artykule

DOI: https://doi.org/10.15219/em57.1145

W wersji drukowanej czasopisma artykuł znajduje się na s. 75-84.

pdf pobierz artykuł w wersji PDF

pdf abstract in English

Jak cytować

L. Łuczak-Noworolnik, Europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń jako przykład dążenia do elektronizacji procedur transgranicznych, „e-mentor” 2014, nr 5 (57), s. 75-84, http://dx.doi.org/10.15219/em57.1145.

Komentarze

Nie ma jeszcze komentarzy do tego artykułu.

dodaj komentarz dodaj komentarz

Przypisy

1 Rozporządzenie (WE) nr 861/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. ustanawiające europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń (Dz. UE L z 2007 r., nr 199, s. 1).

2 Wniosek Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniające rozporządzenie (WE) nr 861/2007 zmieniające rozporządzenie (WE) nr 861/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r., ustanawiające europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń oraz rozporządzenie (WE) nr 1896/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r., ustanawiające postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty.

3 Więcej informacji o portalu e-Justice dostępnych jest w artykule L. Łuczak, Portal e-Justice jako element budowy społeczeństwa informacyjnego Unii Europejskiej, „e-mentor” 2013, nr 4 (51), s. 81-89, www.e-mentor.edu.pl....

4 Europejski Atlas Sądowniczy, ec.europa.eu/justic....

5 Zgodnie z treścią art. 4 ust. 1 rozporządzenia nr 861/2007: Powód wszczyna europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń, wypełniając formularz pozwu A zawarty w załączniku (A) I i składając go we właściwym sądzie lub trybunale bezpośrednio, za pośrednictwem poczty lub innych środków komunikacji, takich jak faks lub poczta elektroniczna, akceptowanych przez państwo członkowskie, w którym wszczyna postępowanie. Formularz pozwu zawiera opis dowodów uzasadniających powództwo, a w stosownych przypadkach dołącza się do niego wszelkie odpowiednie dokumenty uzupełniające. Ponadto na podstawie art. 25 rozporządzenia nr 861/2007 do dnia 1 stycznia 2008 r. państwa członkowskie (poza Danią, która nie uczestniczyła w przyjęciu rozporządzenia) miały obowiązek powiadomić Komisję m.in. o środkach komunikowania się zatwierdzonych do celów europejskiego postępowania w sprawie drobnych roszczeń i dostępnych dla sądów i trybunałów.

6 Art. 28 rozporządzenia nr 861/2007 stanowi: W terminie do dnia 1 stycznia 2014 r. Komisja przedstawia Parlamentowi Europejskiemu, Radzie i Europejskiemu Komitetowi Ekonomiczno-Społecznemu szczegółowe sprawozdanie omawiające, jak postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty (europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń) sprawdza się w praktyce, łącznie z zagadnieniem progowej wartości przedmiotu sporu, o którym mowa w art. 2 ust. 1. Sprawozdanie to zawiera ocenę dotychczasowego stosowania tego postępowania oraz rozszerzoną ocenę jego skutków w każdym państwie członkowskim; eur-lex.europa.eu/L.... [01.06.2014].

7 Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego dotyczące stosowania rozporządzenia (WE) nr 861/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady, ustanawiającego europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń - dokument w wersji elektronicznej dostępny na stronie internetowej pod adresem: eur-lex.europa.eu/l.... [01.09.2014].

8 Wniosek Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniające rozporządzenie (WE) nr 861/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r., ustanawiające europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń oraz rozporządzenie (WE) nr 1896/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r., ustanawiające postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty dostępny jest w wersji elektronicznej na stronie internetowej pod adresem: eur-lex.europa.eu/l.... [01.09.2014].

9 Przywołane przez autora problemy zostały szczegółowo omówione w dokumencie Wniosek Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniające rozporządzenie (WE) nr 861/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia11 lipca 2007 r., ustanawiające europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń oraz rozporządzenie (WE) nr 1896/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r., ustanawiające postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty, por. Wniosek..., dz.cyt., s. 2.

10 Przywołane przez autorkę dążenia zostały szczegółowo omówione w dokumencie Wniosek Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniające rozporządzenie (WE) nr 861/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia11 lipca 2007 r., ustanawiające europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń oraz rozporządzenie (WE) nr 1896/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r., ustanawiające postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty, por. Wniosek..., dz.cyt., s. 3.

11 Dokument opublikowany przez Komisję Europejską pod nazwą: Praktyczny przewodnik dotyczący stosowania europejskiego postępowania w sprawie drobnych roszczeń na mocy rozporządzenia (WE) nr 861/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. ustanawiającego europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń dostępny na stronie internetowej pod adresem: ec.europa.eu/justic.... [02.06.2014].

12 Przywołane przez autorkę cele zostały szczegółowo omówione w dokumencie Wniosek Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniające rozporządzenie (WE) nr 861/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r., ustanawiające europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń oraz rozporządzenie (WE) nr 1896/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r., ustanawiające postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty, por. Wniosek..., dz.cyt., s. 5.

13 Wniosek..., dz.cyt., s. 17.

14 Rozporządzenie (WE) nr 861/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. ustanawiające europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń (Dz. UE L z 2007 r., nr 199, s. 1).

15 Rozporządzenie (WE) nr 805/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie utworzenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych (Dz. Urz. UE L143/15).

16 Tamże.

17 Tamże.

18 Sprawozdanie ..., dz.cyt., s. 5.

19 Wzmocnienie wymiaru sprawiedliwości w Europie - Manifest Rady Adwokatur i Stowarzyszeń Europy CCBE w związku z wyborami do Parlamentu Europejskiego w 2014 roku. Dostępny na stronie internetowej pod adresem: oirp.gda.pl/pliki/M.... [02.06.2014]. Jak wynika z treści manifestu: Unia Europejska powinna rozwijać standardy dla zapewnienia jakości postępowań transgranicznych i integracji systemów e-sprawiedliwości umożliwiających sprawną obsługę rosnącej liczby tych postępowań. Standardy te powinny skupiać się na zapewnieniu takiego funkcjonowania e-sprawiedliwości, które zmniejszy obciążenie sądów, zwiększy dostęp obywateli do wymiaru sprawiedliwości i spowoduje oszczędność czasu i kosztów dla małych przedsiębiorstw.

20 Projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw przekazany został w dniu 6 sierpnia 2014 r. przez Prezesa Rady Ministrów do Marszałka Sejmu i jest dostępny na stronie internetowej pod adresem: legislacja.rcl.gov.....

21 Tamże, s. 5

22 Tamże, s. 7

23 Zgodnie z treścią punktu 3.1.4. Wniosku..., dz.cyt., s. 8.

24 Wniosek..., dz.cyt., s. 8.

25 Tamże.

26 Zgodnie z ustawą z dnia 29 kwietnia 2010 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2010 r. Nr 108 poz. 684) art. 157. § 1. Z przebiegu posiedzenia jawnego protokolant sporządza protokół. Protokół sporządza się, utrwalając przebieg posiedzenia za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk albo obraz i dźwięk oraz pisemnie, pod kierunkiem przewodniczącego, zgodnie z art. 158 § 1. § 1(1). Jeżeli ze względów technicznych utrwalenie przebiegu posiedzenia za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk albo obraz i dźwięk nie jest możliwe, protokół jest sporządzany wyłącznie pisemnie, pod kierunkiem przewodniczącego, zgodnie z art. 158 § 2.

27 Wniosek..., dz.cyt., s. 9.

28 Tamże, s. 20.

29 § 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 stycznia 2006 r. w sprawie sposobu uiszczania opłat sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. z 2006 r. Nr 27 poz. 199, ze zm.).

30 Zgodnie z treścią znowelizowanego art. 39(1) § 1 ustawy z dnia 16 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego: Doręczenie pism następuje za pomocą środków komunikacji elektronicznej w rozumieniu art. 2 pkt 5 ustawy z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną (Dz.U. z 2013 r. poz. 1422), jeżeli strona lub inny uczestnik postępowania spełni jeden z następujących warunków:1) złoży podanie w formie dokumentu elektronicznego przez elektroniczną skrzynkę podawczą organu administracji publicznej [...]. Zmiana weszła w życie 11 maja 2014 r. na mocy ustawy z dnia 10 stycznia 2014 r. o zmianie ustawy o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2014 r. poz. 183).

31 Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 2012 r., III CZP 9/12, OSNC 2012, nr 11, poz. 128, przyjęto, że wniesienie środka odwoławczego drogą elektroniczną jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy przepis szczególny tak stanowi (art. 125 § 2(1) kpc). Wydruk niedopuszczalnego środka odwoławczego wniesionego drogą elektroniczną może być potraktowany jako środek odwoławczy niewniesiony tą drogą, jeśli usunięty zostanie brak podpisu (art. 130 § 1 kpc w związku z art. 126 § 1 pkt 4 kpc); datą wniesienia tego środka do sądu jest data wykonania wydruku. Jeżeli zatem treść elektronicznego „pisma” pozwala na identyfikację strony, a wydruk zostanie dokonany, to nie ma dogmatycznych przeszkód, aby potraktować go jako pismo złożone przez stronę na arkuszu papieru. Por. P. Grzegorczyk, Dopuszczalność wniesienia środka zaskarżenia w postaci elektronicznej, „Monitor Prawniczy” 2012, nr 19, s. 1046.