Wprowadzenie

W opracowaniu opisano realizację koncepcji nauczania zorientowanego projektowo przy użyciu platformy edukacyjnej w trakcie zajęć na studiach podyplomowych w Ośrodku Kształcenia na Odległość Politechniki Warszawskiej. Przedstawiono sposób pracy metodą Project Based e-Learning, przeanalizowano statystyki aktywności studentów, omówiono efekty kształcenia.

W artykule zatytułowanym Project Based e-Learning - nowy model kształcenia¹ przedstawiono perspektywy realizacji zajęć na wyższej uczelni metodą kształcenia komplementarnego², w którym część zajęć miała odbywać się w sposób tradycyjny, a część przy użyciu platformy edukacyjnej. Zdefiniowano pojęcie „Project Based e-Learning” oznaczające zorientowane projektowo kształcenie na odległość (w skrócie e-PBL)³.

Wiosną 2011 roku sprawdzono empirycznie postawione we wspomnianym artykule hipotezy. Z grupą 27 słuchaczy studiów podyplomowych Narzędzia i Techniki Wirtualnej Edukacji na specjalności e-Edukacja w przedsiębiorstwie w Ośrodku Kształcenia na Odległość Politechniki Warszawskiej (OKNO PW) przeprowadzono zajęcia z przedmiotu Portal edukacyjny: funkcje i narzędzia. Zajęcia odbywały się przez siedem tygodni. W trakcie ich trwania oraz po ich zakończeniu zbierano i analizowano statystyki zachowania (interakcji) studentów oraz prowadzących w celu sprawdzenia efektywności procesu kształcenia metodą e-PBL.

Realizacja zajęć metodą e-PBL

Koncepcję realizacji zajęć metodą e-PBL nakreślono w poprzednim artykule⁴. Na potrzeby zajęć na studiach w OKNO przygotowano platformę edukacyjną do praktycznego zastosowania tej koncepcji. Zajęcia zrealizowano na platformie Fronter. Każdy przedmiot prowadzony na tej platformie ma przydzieloną oddzielną witrynę, nazywaną salą przedmiotu. Jednak zanim przystąpiono do konfigurowania platformy edukacyjnej, opracowano Ramową instrukcję realizacji projektu. Instrukcja ta, uwzględniająca metodykę PBL⁵, określała:

• Cel przedmiotu
  - jaki ma być efekt końcowy (na czym polega projekt) oraz co student powinien umieć po ukończeniu zajęć (jakie umiejętności powinien nabyć). W omawianym przypadku celem pracy było zdobycie umiejętności obsługi narzędzi platformy edukacyjnej Fronter. Projekt polegał na skonfigurowaniu i rozbudowie przez każdego studenta wirtualnej sali przedmiotu na platformie. Przykładowe tematy projektów zaproponowane przez studentów to:
  • sala do nauki języka angielskiego,
  • sala do realizacji kursu przedsiębiorczości,
  • sala do realizacji zajęć z informatyki,
  • sala do realizacji szkolenia z ubezpieczeń na życie,
  • sala do realizacji kursu savoir vivre'u w biznesie,
  • portal edukacyjny - informacja europejska.
• Metody pracy studenta
  W omawianym przypadku rozwiązywanie rozważanego zagadnienia (wykonanie projektu) składało się z sześciu części:
  1. opis, dyskusja i zrozumienie sytuacji problemowej,
  2. podanie specyfikacji problemów do rozwiązania,
  3. zaprojektowanie rozwiązania (projekt),
  4. implementacja (realizacja) rozwiązania w postaci sali przedmiotu na platformie Fronter,
  5. ewaluacja rozwiązania,
  6. prezentacja sposobu otrzymania rozwiązania i samego rozwiązania.
  Oprócz tego studenci posługiwali się przygotowanymi przez prowadzącego projekt objaśnieniami sposobów działania przykładowych narzędzi platformy Fronter oraz rozbudowy wirtualnej sali przedmiotu, opracowanymi w postaci listy kolejnych kroków.
• Zadania i terminy realizacji całości oraz poszczególnych etapów pracy - opis zadań, które należy wykonać na poszczególnych etapach realizacji projektu. W omawianym przypadku realizacja zadania projektowego została podzielona na siedem etapów, z których każdy trwał tydzień.
  • Tydzień 1. Pierwsze kroki z platformą Fronter.
  • Tydzień 2. Użytkowanie platformy Fronter z uprawnieniami studenta.
  • Tydzień 3. Użytkowanie platformy Fronter z uprawnieniami wykładowcy. Konfigurowanie i edycja własnej sali przedmiotu na platformie (dla każdego studenta została utworzona sala przedmiotu na platformie, gdzie otrzymywał on uprawnienia umożliwiające konfigurowanie funkcji i edycję treści).
  • Tydzień 4. Zarządzanie użytkownikami i zasobami w sali (dla każdego studenta zostało utworzone dodatkowe konto studenta testowego na platformie).
  • Tydzień 5. Wykorzystanie narzędzi komunikacyjnych platformy Fronter.
  • Tydzień 6. Rozbudowa sali przedmiotu o dodatkowe narzędzia platformy Fronter.
  • Tydzień 7. Tworzenie dokumentacji projektowej. Publiczna prezentacja rozwiązania.
• Źródła informacji
  W tym przypadku były to przede wszystkim wskazane przez prowadzącego instrukcje użytkowania platformy Fronter, umieszczone w Zasobach sali studentów i sali przedmiotu na platformie oraz podręcznik do przedmiotu.
• Terminy i miejsce konsultacji z prowadzącym projekt
  Ze względu na sposób prowadzenia zajęć istniały następujące możliwości odbycia konsultacji z prowadzącym projekt:
  • w trakcie zajęć stacjonarnych w OKNO podczas zjazdu inauguracyjnego, konsultacyjnego i egzaminacyjnego,
  • w formie konsultacji wirtualnych (przy użyciu aplikacji Elluminate na platformie Fronter) w wymiarze jednej godziny w ustalonym dniu każdego tygodnia,
  • na forum dyskusyjnym przedmiotu: konsultacje merytoryczne - dotyczące spraw związanych z przedmiotem projektu - oraz organizacyjne,
  • poprzez pocztę elektroniczną (odpowiedĽ prowadzącego w ciągu doby).
• Sposób oceny poszczególnych etapów pracy
  W omawianym przypadku za wykonanie projektu student mógł otrzymać maksymalnie 100 punktów. Rozkład punktów, które można było uzyskać w poszczególnych tygodniach, był następujący:
  • za realizację zadań w tygodniu 1: 5 pkt,
  • za realizację zadań w tygodniu 2: 10 pkt,
  • za realizację zadań w tygodniu 3: 20 pkt,
  • za realizację zadań w tygodniu 4: 20 pkt,
  • za realizację zadań w tygodniu 5: 20 pkt,
  • za realizację zadań w tygodniu 6: 20 pkt,
  • za realizację zadań w tygodniu 7: 5 pkt.
  Jasno sprecyzowane kryteria oceny poszczególnych etapów pracy umożliwiły rozłożenie jej w czasie i wykonywanie zadań fazami. Zadania były również co tydzień oceniane przez prowadzącego projekt, dzięki czemu student mógł śledzić na bieżąco sumaryczną liczbę uzyskanych punktów.
• Podział zadań związanych z realizacją projektu
  Przy realizacji zajęć zorientowanych projektowo konieczne było wyznaczenie osób odpowiedzialnych za realizację projektu.
  W omawianym przypadku maksymalną liczebność grupy projektowej ustalono na 3 osoby - można było również wykonywać projekt indywidualnie. Jeśli projekt realizowała więcej niż jedna osoba, konieczne było określenie, która osoba za co jest odpowiedzialna, z czego rozliczana i za co oceniana.
  W trakcie pierwszego tygodnia zajęć student przesyłał do prowadzącego „kontrakt” - dokument zawierający temat, z jakim będzie związana jego sala, oraz informację, czy wykonuje projekt samodzielnie, czy w grupie (przedstawienie ewentualnych współuczestników grupy). Po zaakceptowaniu „kontraktu” przez prowadzącego student mógł przystąpić do realizacji zadań związanych z projektem. Co ciekawe, większość osób zdecydowała się wykonywać projekt samodzielnie. Przyczyn takiego stanu rzeczy można upatrywać w dużym rozproszeniu geograficznym uczestników studiów. Choć narzędzia platformy Fronter umożliwiają współpracę na odległość, to większość studentów wciąż niechętnie z nich korzysta. Jednym z celów cotygodniowych konsultacji online było przybliżenie studentom tych narzędzi.
• Prezentacja rozwiązania
  Jedną z zasad przy prowadzeniu zajęć zorientowanych projektowo jest publiczna prezentacja rozwiązania. W omawianym przypadku polegała ona na publicznym przedstawieniu utworzonego projektu na zjeĽdzie egzaminacyjnym, jak również na przygotowaniu dokumentacji projektowej, która została na końcu zajęć udostępniona pozostałym osobom. Dzięki temu nawet studenci nieobecni na zjeĽdzie egzaminacyjnym mogli zapoznać się z rezultatami pracy innych osób. Przygotowano wzorzec dokumentacji projektowej, który studenci pobierali i edytowali. Najważniejsze punkty dokumentacji projektowej to:
  1. Wstęp - cel pracy,
  2. Scenariusz - opis funkcji projektu końcowego,
  3. Założenia i wymagania projektu,
  4. Realizacja projektu - opis procesu jego realizacji i prezentacja efektu końcowego,
  5. Podsumowanie i wnioski.

  Dobór narzędzi platformy edukacyjnej

  Po opracowaniu planu realizacji zajęć przygotowano odpowiednio platformę edukacyjną. Do przeprowadzenia zajęć z przedmiotu Portal edukacyjny: funkcje i narzędzia (w skrócie PE) przygotowano salę przedmiotu wyposażoną w niezbędne materiały dydaktyczne i narzędzia pracy własnej, współpracy i komunikacji. Narzędzia te wybrano na podstawie analizy potrzeb wynikających z charakteru pracy metodą projektów. Na rysunku 1 przedstawiono narzędzia platformy Fronter.

  Rysunek 1. Narzędzia platformy edukacyjnej Fronter

  * Narzędzia wykorzystane do realizacji zajęć Portal edukacyjny: funkcje i narzędzia zaznaczono czarną ramką. Białą ramką zaznaczono inne narzędzia przydatne w trakcie wspólnej pracy nad projektem. Źródło: http://fronter.info/downloads/Fronter_Brochure_PL_lowres.pdf

  Rysunek 2. Strona powitalna sali przedmiotu PE na platformie Fronter

  Źródło: opracowanie własne

  Przebieg zajęć

  Zajęcia z przedmiotu PE rozpoczęły się zjazdem inaugurującym nowy semestr. W dniu zjazdu studenci po raz pierwszy uzyskali dostęp do sali przedmiotu na platformie, przygotowanej przez prowadzących. Podczas zjazdu przedstawiono plan realizacji zajęć z PE, szczegółowo omawiając instrukcję projektową, zadania i wymagania projektowe, a także zawartość i narzędzia sali przedmiotu na platformie oraz sposób ich wykorzystania. W trakcie zjazdu inauguracyjnego poinformowano studentów, że realizowany projekt zakończy się publiczną prezentacją wykonanej pracy. Zjazd inauguracyjny był również okazją do uzgodnienia terminów konsultacji online.

  Konsultacje online odbywały się w każdym tygodniu zajęć we wtorkowy wieczór. W ich trakcie studenci mogli porozmawiać z prowadzącymi przy użyciu narzędzia Liferoom platformy Fronter, wykorzystującego aplikację Elluminate. Narzędzie to umożliwiło studentom i wykładowcom prowadzenie rozmowy głosowej przy użyciu mikrofonu i słuchawek, a także jednoczesnej rozmowy tekstowej przy użyciu komunikatora czatu oraz pozwoliło na użytkowanie współdzielonej tablicy. Zaawansowana wersja tego narzędzia umożliwia również transmisję obrazu z kamery internetowej.

  Kontakt studentów z prowadzącymi odbywał się również asynchronicznie - każdego dnia prowadzący sprawdzali skrzynkę poczty elektronicznej oraz poczty wewnętrznej na platformie - tzw. fiszki, a także monitorowali aktywność studentów i odpowiadali im na forum dyskusyjnym.

  W trzecim tygodniu trwania zajęć odbył się zjazd konsultacyjny, w trakcie którego studenci mogli spotkać się i porozmawiać z prowadzącymi. Zjazd miał być przede wszystkim okazją do uzyskania przez studentów odpowiedzi na pytania związane z realizacją projektu. Okazało się jednak, że wątpliwości było niewiele. Było to zasługą zarówno cotygodniowych konsultacji online, w trakcie których studenci na bieżąco uzyskiwali wskazówki i odpowiedzi na nurtujące ich pytania, jak też codziennej obsługi poczty elektronicznej i dyskusji na forum.

  Aktywność studentów

  W trakcie realizacji zajęć na bieżąco analizowano aktywność studentów i przebieg ich pracy. W tabeli 1 zestawiono sumaryczną liczbę odwiedzin w sali przedmiotu PE na platformie w trakcie każdego z 7 tygodni. Jak wynika z danych w tabeli, statystyczny student odwiedzał salę przedmiotu na platformie średnio dwa razy w ciągu dnia. Średnią liczbę odwiedzin sali przedmiotu zilustrowano na rysunku 3. Zauważalny wzrost aktywności studentów w drugim tygodniu zajęć wskazuje rzeczywisty czas rozpoczęcia prac nad projektem. Powolny spadek aktywności w tygodniach 2-6 wynika z indywidualnego rozkładu prac nad każdym projektem, a także z różnego typu aktywności wymaganych w poszczególnych tygodniach. Wzrost aktywności w ostatnim tygodniu zajęć wynika ze zbliżającego się terminu oddawania dokumentacji projektu.

  Tabela 1. Liczba odwiedzin sali przedmiotu na platformie edukacyjnej

  Liczba odwiedzin sali przedmiotu	Tydzień 1	Tydzień 2	Tydzień 3	Tydzień 4	Tydzień 5	Tydzień 6	Tydzień 7
  Sumaryczna liczba odwiedzin przez wszystkich studentów	371	589	500	472	376	272	408
  Średnia liczba odwiedzin przez jednego studenta w ciągu tygodnia	14	22	19	17	14	10	15

  
  Źródło: opracowanie własne
  Rysunek 3. Średnia liczba odwiedzin
  Źródło: opracowanie własne

  W tabeli 2 zestawiono wynik innych statystyk użytkowania platformy, uzyskanych przy użyciu narzędzia Portfolio platformy Fronter, ukazujących m.in. aktywność studentów w grupach dyskusyjnych oraz wykorzystanie niektórych narzędzi platformy.

  Tabela 2. Statystyki aktywności studentów w trakcie zajęć na platformie

  Student	Data ostatniej wizyty	Łączna liczba wizyt w sali przedmiotu PE	Dokumenty na platformie		Dyskusje na forum
  			Utworzone	Odczytane	Utworzone	Odczytane
  Student 1	2011-03-20	128	1	11	3	8
  Student 2	2011-03-25	84	5	19	4	8
  Student 3	2011-03-26	188	3	24	1	10
  Student 4	2011-03-26	129	3	22	4	11
  Student 5	2011-03-26	105	5	24	1	6
  Student 6	2011-03-26	129	2	19	4	11
  Student 7	2011-03-20	67	2	13	3	8
  Student 8	2011-03-25	229	2	20	1	10
  Student 9	2011-03-26	81	3	18	2	5
  Student 10	2011-03-25	145	2	13	3	10
  Student 11	2011-03-06	25	2	7	1	1
  Student 12	2011-03-26	134	3	21	1	4
  Student 13	2011-03-26	148	4	26	3	11
  Student 14	2011-03-05	9	0	3	0	0
  Student 15	2011-03-25	94	3	28	3	11
  Student 16	2011-03-26	53	0	27	0	6
  Student 17	2011-03-25	64	3	17	1	9
  Student 18	2011-03-26	115	6	22	4	10
  Student 19	2011-03-26	73	2	17	1	11
  Student 20	2011-03-26	103	3	25	1	10
  Student 21	2011-03-26	85	1	14	1	8
  Student 22	2011-03-21	25	0	12	0	3
  Student 23	2011-03-26	207	3	17	2	10
  Student 24	2011-03-26	78	3	15	1	3
  Student 25	2011-03-26	164	4	21	4	12
  Student 26	2011-03-25	132	3	22	4	11
  Student 27	2011-03-25	194	15	25	3	7

  Źródło: opracowanie własne

  Frekwencja w trakcie zajęć stacjonarnych (zjazdów) wyniosła:

  • w trakcie zjazdu inauguracyjnego: ok. 90 proc.,
  • w trakcie zjazdu konsultacyjnego: ok. 50 proc.,
  • w trakcie zjazdu egzaminacyjnego: ok. 90 procent.
  Uczestnictwo z zjeĽdzie konsultacyjnym było nieobowiązkowe, stąd zaledwie 50-procentowa frekwencja. frekfencja w trakcie cotygodniowych konsultacji online wynosiła około 40 procent. Osoby, które nie uczestniczyły w wirtualnych konsultacjach, korzystały najczęściej z kanałów komunikacji asynchronicznej, takich jak forum dyskusyjne i poczta elektroniczna.

  Efekty kształcenia

  Jednym z celów realizacji zajęć metodą e-PBL jest poprawa efektów kształcenia, rozumianych jako kompetencje studentów w zakresie wiedzy, umiejętności i postaw⁶. Projekty wykonane przez studentów, zaprezentowane w dniu zjazdu egzaminacyjnego, spełniły oczekiwania prowadzących. Studenci przedstawili autorskie podejścia do projektu, korzystając z narzędzi platformy edukacyjnej w sposób najbardziej odpowiadający indywidualnym tematom (np. przy tworzeniu sali do nauki języka obcego położono większy nacisk na narzędzia komunikacji, a w sali kursu krok-po-kroku wykorzystano narzędzie do kursów SCORM). Uzyskanie takiej różnorodności rozwiązań możliwe było dzięki szerokiemu wyborowi narzędzi platformy Fronter, a także swobodzie ich konfiguracji na potrzeby realizowanego projektu.

  Wyniki punktowe uzyskane przez studentów również były wysokie. Na 100 punktów możliwych do zdobycia wynik powyżej 90 punktów uzyskało ponad 80 proc. osób. Natomiast tylko 8 proc. uzyskało wyniki poniżej 50 punktów.

  W semestrze, w którym prowadzono niniejsze badania, a także w semestrach poprzednich, ta sama grupa studentów uczestniczyła w zajęciach z pięciu innych przedmiotów prowadzonych na platformie. Oceny z pozostałych przedmiotów były niższe. Wynik powyżej 90 punktów (równoważny z oceną bardzo dobrą) uzyskało jedynie 49 proc osób, natomiast wynik poniżej 50 punktów (równoważny z oceną niedostateczną) - 17 procent. Należy mieć świadomość, że zróżnicowanie ocen końcowych może wynikać w dużej mierze z charakteru samego przedmiotu, a w mniejszym stopniu - ze sposobu jego prowadzenia. Jednakże na przyrost wiedzy i umiejętności, szczególnie w przypadku przedmiotu takiego jak PE, przekłada się zaangażowanie studentów oraz ich aktywność na platformie. Jak wynika z tabel 1 i 2, prezentujących statystyki aktywności studentów w sali przedmiotu PE, średnia liczba wizyt studenta to 16 w ciągu tygodnia. W przypadku pozostałych pięciu przedmiotów średnia liczba wizyt wynosiła 11. Oprócz tego statystyki wskazują, że w przypadku przedmiotu prowadzonego metodą e-PBL istniała dużo mniejsza niż w przypadku pozostałych przedmiotów dysproporcja w liczbie odwiedzin sali przedmiotu przez studenta. W przypadku pozostałych przedmiotów znacznie częściej dochodziło do sytuacji, w której część studentów logowała się na platformę codziennie, a niektórzy tylko raz w tygodniu.

  Osoby, które uzyskały największą liczbę punktów za realizację projektu z przedmiotu PE, miały pierwszeństwo w publicznym prezentowaniu swojej pracy, przy czym o kolejności wystąpień decydowała kolejność oddawania dokumentacji projektowych, widoczna dla prowadzącego na platformie. Osoba prezentująca swoje pomysły mogła zapoznać się z komentarzami, uwagami i sugestiami merytorycznymi audytorium oraz prowadzącego.

  Wysokie wyniki punktowe uzyskane przez studentów nie oddają jednak w pełni rezultatów pracy projektowej. Kryteria oceny odnosiły się do elementów niezbędnych do zrealizowania projektu. Wykonanie wszystkich ćwiczeń było wprawdzie równoznaczne z jego realizacją, jednakże wiele zadań można było wykonać różnymi sposobami. Poza tym wiele osób przygotowało ćwiczenia „ponad program”, korzystając przy edycji sali własnego przedmiotu z dostępnego zasobu narzędzi platformy Fronter i konfigurując je według własnego pomysłu.

  Kreatywność studentów przejawiła się również w sposobie przygotowania dokumentacji projektowej. Niektórzy, pomimo istniejącego wzorca dokumentacji (plik DOC), tworzyli dokumentację przy użyciu edytora wbudowanego w platformę lub w postaci pliku PPT zawierającego m.in. filmy.

  Podsumowanie i wnioski

  Rezultaty pracy studentów potwierdziły założenia teoretyczne - metoda projektów umożliwiła wyzwolenie wewnętrznego potencjału studenta, który identyfikował się z projektem⁷. Dzięki przeniesieniu części zajęć do środowiska wirtualnego - na platformę edukacyjną - kształcenie zorientowane projektowo stało się dostępne również dla osób pracujących i pochodzących z różnych części kraju. Przygotowanie planu realizacji zajęć zorientowanych projektowo, wsparte odpowiednim wykorzystaniem narzędzi platformy edukacyjnej, dało w efekcie synergiczne połączenie, które przyniosło dobre wyniki - lepsze niż w przypadku innych metod kształcenia⁸. Wyników tych nie udałoby się osiągnąć bez codziennego monitoringu aktywności studentów na platformie, systematycznego umieszczania zadań i ich sprawdzania, regularnych konsultacji oraz dyskusji na forum, motywujących studentów do systematycznej pracy, przynoszącej oczekiwany rezultat⁹.

  Opisany sposób realizacji zajęć z pewnością nie jest jedynym właściwym. Dobór narzędzi platformy edukacyjnej zależał m.in. od specyfiki konkretnych treści nauczania. Większość współczesnych platform edukacyjnych oferuje szeroki wybór narzędzi, z których prowadzący może skomponować wirtualne środowisko kształcenia. O wiele ważniejsze okazuje się metodyczne podejście.

  Należy podkreślić, iż studenci nie byli informowani, że zajęcia były prowadzone w trybie e-PBL - byli przygotowani na blended learning. Słowo „projekt” pojawiło się w ramowej instrukcji, przedstawionej w dniu zjazdu inauguracyjnego. Po prostu przyjęli narzucony tryb pracy, a efekty końcowe wydają się potwierdzać słuszność praktycznej realizacji idei e-PBL.

  Bibliografia

  • J.A. Amador, L. Miles, C.B. Peters, The Practice of Problem-Based Learning: A Guide to Implementing PBL in the College Classroom, Anker Publishing Company, 2007.
  • S. Boss, J. Krauss, L. Conery, Reinventing Project-Based Learning: Your Field Guide to Real-World Projects in the Digital Age, International Society for Technology in Education, 2008.
  • M. Christie, PBL and collaborative knowledge building in engineering education, 2nd International Research Symposium on PBL '09, Victoria University, Melbourne 2009.
  • R.D. Garrison, N.D. Vaughan, Blended Learning in Higher Education: Framework, Principles, and Giudelines, Jossey-Bass, 2007.
  • A. Kraśniewski, Proces Boloński: to już 10 lat, FRSE, Warszawa 2009.
  • R.J. Newell, Passion for Learning: How Project-Based Learning Meets the Needs of 21st Century Students, Scarecrow Education, 2003.

  Netografia

  • P. Kopciał, Project Based e-Learning - nowy model e-kształcenia, „e-mentor” 2010, nr 3 (35), http://www.e-mentor.edu.pl/artykul/index/numer/35/id/756.
  • Strona platformy Fronter, http://fronter.info/downloads/Fronter_Brochure_PL_lowres.pdf.
  • UNESCO Chair for Problem Based Learning, UCPBL Annual report 2009, Aalborg University, Denmark 2009. http://www.ucpbl.net/digitalAssets/7/7636_4698027_ar_l2009_final.pdf.