Projekt rozporządzenia MNiSW z dnia 25 kwietnia 2007 r.

Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego przedstawiło i przekazało do zaopiniowania kolejny projekt rozporządzenia w sprawie kształcenia na odległość. Stowarzyszenie E-learningu Akademickiego, zrzeszające osoby zajmujące się naukowo i w praktyce rozwojem nowoczesnych technologii w dydaktyce uczelni wyższych, ponownie aktywnie włączyło się w konsultacje społeczne poświęcone, jakże istotnym dla środowiska akademickiego, regulacjom.
Swoją opinię nt. dokumentu SEA przekazało nie tylko do MNiSW, ale również m.in. do KRASP, RGSW, PKA, PSRP, KPP. Poniżej prezentujemy treść projektu rozporządzenia MNiSW oraz wypracowaną w Stowarzyszeniu opinię nt. niniejszego dokumentu.

Projekt rozporządzenia MNiSW z dnia 25 kwietnia 2007 r.
ROZPORZĄDZENIE
MINISTRA NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO¹

z dnia...........................................................................2007 r. w sprawie warunków, jakie muszą być spełnione, aby zajęcia dydaktyczne na studiach mogły być prowadzone z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość

Na podstawie art. 164 ust. 4 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, poz. 1365, z późn. zm.²) zarządza się, co następuje:

§ 1. Zajęcia dydaktyczne mogą być prowadzone z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość na wszystkich kierunkach studiów, przy uwzględnieniu ich specyfiki, na wszystkich poziomach kształcenia na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych.

§ 2. Uczelnia prowadząca zajęcia dydaktyczne, o których mowa w § 1, musi spełnić łącznie następujące warunki:

1. posiadać kadrę nauczycieli akademickich przygotowanych do prowadzenia zajęć dydaktycznych z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość;
2. zapewnić dostęp do narzędzi i oprogramowania, które umożliwiają synchroniczną i asynchroniczną interakcję między studentami i nauczycielami akademickimi w czasie rzeczywistym, a także pozwalają na tworzenie i sprawdzanie prac kontrolnych oraz monitorowanie i kontrolę aktywności studentów i prowadzących zajęcia;
3. zapewnić materiały dydaktyczne opracowane w formie elektronicznej;
4. zapewnić każdemu studentowi możliwość osobistych konsultacji z prowadzącym zajęcia dydaktyczne;
5. zapewnić bieżącą kontrolę postępów w nauce studentów, weryfikację wiedzy i umiejętności, w tym również poprzez przeprowadzenie zaliczeń i egzaminów kończących zajęcia dydaktyczne z określonego przedmiotu w siedzibie uczelni.

§ 3. Uczelnia zobowiązana jest zorganizować cykl szkoleń dla studentów, przygotowujących do udziału w zajęciach dydaktycznych prowadzonych z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość.

§ 4. Weryfikacja wiedzy i umiejętności studentów musi być prowadzona w sposób zapewniający realizację wymagań określonych w standardach kształcenia dla poszczególnych kierunków studiów oraz poziomów kształcenia.

§ 5. Liczba godzin zajęć dydaktycznych na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych, prowadzonych z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość, nie może być większa niż 50% ogólnej liczby godzin zajęć dydaktycznych określonych w standardach kształcenia dla poszczególnych kierunków studiów oraz poziomów kształcenia.

§ 6.

1. Studenci przebywający za granicą mogą realizować program nauczania z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość z tym, że § 2 pkt 4 nie ma zastosowania.
2. Studenci mogą składać egzaminy w siedzibie uczelni lub za granicą, w miejscowości skupiającej większą liczbę studentów.
3. Studenci są zobowiązani do odbycia konsultacji z wykładowcami swojej uczelni, obejmujących co najmniej 30 godzin zajęć w ciągu semestru. Konsultacje te mogą być zorganizowane w siedzibie uczelni lub za granicą, w miejscowości skupiającej większą liczbę studentów.
4. Uczelnia powinna poinformować studentów przebywających za granicą o rozpoczęciu kształcenia z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość.

§ 7. Uczelnia na co najmniej 3 miesiące przed terminem rozpoczęcia kształcenia, występuje do Państwowej Komisji Akredytacyjnej z wnioskiem o dokonanie oceny spełnienia warunków, o których mowa w § 2. Uczelnia może rozpocząć kształcenie jedynie w przypadku, gdy Państwowa Komisja Akredytacyjna potwierdzi spełnienie tych warunków.

§ 8. Rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.

Opinia Stowarzyszenia E-learningu Akademickiego

Najnowszy, datowany na 25 kwietnia 2007 r., projekt rozporządzenia w znikomym stopniu uwzględnia uwagi środowiska akademickiego, w tym Stowarzyszenia E-learningu Akademickiego (SEA), zgłaszane do poprzednich projektów rzeczonego rozporządzenia. Praktycznie, w najnowszej wersji projektu trudno mówić o e-learningu - propozycja Ministerstwa to regulacje w zakresie tzw. blended learning. Niejasne jest zrównanie studiów stacjonarnych i niestacjonarnych, gdy chodzi o proporcje nauczania tradycyjnego i zdalnego (poprzedni projekt uwzględniał różnicę w specyfice tych studiów). Wprowadzone do projektu nowe elementy (rola Państwowej Komisji Akredytacyjnej, podział na studentów krajowych i zagranicznych) nie są wystarczająco sprecyzowane i czynią dokument niespójnym. Jeśli rozporządzenie ma spełnić pozytywną rolę w promocji zdalnego nauczania, a nie pozbawić polskie szkolnictwo wyższe konkurencyjności na międzynarodowym rynku usług edukacyjnych, projekt ten musi ulec gruntownej modyfikacji. Uwagi do § 2
pkt. 2. Wymienione warunki sformułowane zostały z nadmiarem, czego przykładem są m.in. narzędzia do tworzenia prac kontrolnych. Zastosowanie określonych narzędzi technicznych powinno wynikać z przyjętej koncepcji procesu dydaktycznego realizowanego w formie zdalnej oraz występujących w nim interakcji nauczycieli akademickich i studentów. Samo posiadanie narzędzi w żadnym stopniu nie zapewni wysokiej jakości kształcenia. Nie należy używać pojęcia w czasie rzeczywistym, w szczególności przy definiowaniu interakcji asynchronicznej.

pkt. 3. Należy usunąć sformułowanie opracowane w formie elektronicznej, co pozwoli na stosowaną nadal praktykę wysyłania studentom materiałów dydaktycznych również w innej formie np. skryptów (wzorem uczelni zachodnich kształcących przez internet).

pkt. 5. Przeprowadzanie zaliczeń i egzaminów w siedzibie uczelni nie jest gwarancją wysokiej jakości kształcenia, a istotnie ogranicza zasięg studiów zdalnych. Wystarczającym warunkiem jest bezpośrednia forma egzaminu w obecności uprawnionego przedstawiciela uczelni (tak jak to robi na przykład Otwarty Uniwersytet w Wielkiej Brytanii).

Uwagi do § 3
§ 3 formułuje kolejny zbyt daleko idący warunek. Doświadczenia uczelni, które wdrożyły e-learning pokazują, że studenci dość łatwo przyswajają umiejętność stosowania narzędzi technicznych. W pełni wystarczającym warunkiem byłoby zobowiązanie uczelni do zapewnienia pomocy technicznej i przygotowania do zajęć zdalnych tych, którzy będą tego potrzebowali.

Uwagi do § 4
§ 4 jest zbędny. Warunek ten powinien być spełniony na każdych studiach, niezależnie od formy zajęć, jakie są w ich ramach prowadzone.

Uwagi do § 5
Zapis ingeruje w autonomię uczelni, której do tej pory pozostawiano decyzję, co do formy i sposobu prowadzenia zajęć, wymagając za to realizacji programu studiów i zapewnienia osiągania celów kształcenia. Proporcja zajęć w uczelni do zajęć zdalnych musi uwzględniać specyfikę poziomu kształcenia oraz kierunku i formy studiów, a także profil socjologiczny osób, do których studia są kierowane. Proporcja nie może być odnoszona do "godzin", ale do treści kształcenia. Bezzasadne jest zmniejszenie dopuszczalnej liczby zajęć zdalnych na studiach niestacjonarnych z 70% (w projekcie z 2006 r.) do 50%. Należy przypomnieć, że środowisko akademickie postulowało jej zwiększenie lub odejście od zapisywania sztywnych proporcji. Sam fakt odbywania się zajęć w uczelni nie jest gwarancją ich jakości. Niezrozumiałe jest również zrównanie pod względem proporcji zajęć zdalnych dla studiów stacjonarnych i niestacjonarnych.

Uwagi do § 6
Uwzględnienie uwag sformułowanych powyżej pozwoli na usunięcie tego paragrafu, gdyż studia prowadzone z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość staną się dostępne niezależnie od miejsca zamieszkania. Nie będzie konieczności różnicowania wymagań i zasad ze względu na kryteria geograficzne, co może być kwestionowane, tym bardziej, że o możliwości dotarcia do uczelni nie decyduje dziś odległość. W praktyce zapisy tego paragrafu nie tworzą jakościowo nowej sytuacji dla studentów przebywających za granicą. Możliwość odbywania egzaminów poza uczelnią przy pozostawieniu konieczności odbywania 50% zajęć i zaliczeń w uczelni, niewiele wnosi.
Z kolei 30 godzin obowiązkowych konsultacji podnosi obowiązkowy wymiar godzin. Niezrozumiałe są intencja i cel zapisu w pkt. 4.

Uwagi do § 7
Włączenie PKA w proces akceptacji studiów z wykorzystaniem zajęć zdalnych jest ciekawą propozycją. Jednak wobec wielkości nakładów, jakie trzeba ponieść na wdrożenie e-learningu konieczna jest zmiana treści tego paragrafu. Nie można dopuścić do sytuacji poczynienia przez uczelnię odpowiednich przygotowań i poniesienia związanych z nimi wysokich kosztów, a następnie zablokowania studiów przez PKA "w ostatniej chwili". Jest kilka możliwych rozwiązań i SEA jest gotowe przedstawić ich propozycje. PKA mogłaby ponadto akceptować proponowaną przez uczelnię proporcję zajęć zdalnych do zajęć w uczelni, kierując się specyfiką studiów oraz przyjętą przez uczelnię koncepcją prowadzenia procesu dydaktycznego przy pomocy środków informatycznych. Usunęłoby to wady § 5.

Podsumowanie
Projekt w obecnym brzmieniu jest krokiem wstecz w stosunku do poprzednich propozycji (z 2006 r.) i nie uwzględnia uwag tych środowisk, które od lat zajmują się naukowo i w praktyce e-learningiem. Wprowadza techniczno-organizacyjne warunki niepowiązane z procesem dydaktycznym, jaki powinna realizować uczelnia. Proponowane regulacje nie służą zapewnieniu jakości kształcenia. Restrykcyjność projektu oraz koszty związane z realizacją wymienionych w nim warunków zahamują rozwój e-learningu w polskich uczelniach. Oznaczać to będzie mniejszą dostępność studiów dla wielu grup społecznych i regionów. Obniży także zewnętrzną konkurencyjność polskiego szkolnictwa wyższego.

Istotną wadą tego projektu jest również wyraźnie formalistyczne podejście do wymogów dopuszczania kształcenia zdalnego (spełnienie jedynie zewnętrznych, formalnych warunków), z jednoczesnym pominięciem tych, które zmuszałyby zainteresowanych do brania pod uwagę istoty edukacji. Może to doprowadzić do destrukcji wartości, którym służą wyższe uczelnie, ponieważ rozporządzenie w przedstawionej postaci nie przeszkodzi niektórym uczelniom w prowadzeniu procesów dydaktycznych tylko i wyłącznie w oparciu o przesyłane przez internet skrypty, przy jednoczesnym zaniedbaniu rzeczywistej pracy nauczyciela akademickiego ze studentem, co przecież stanowi istotę kształcenia akademickiego.

[Projekt rozporządzenia przygotowany przez Stowarzyszenie E-learningu Akademickiego został zaprezentowany Czytelnikom "e-mentora" w jednym z wczesniejszych wydań pisma ("e-mentor" 2007, nr 1(18))]