Wprowadzenie

Warunkiem powodzenia i popularności wprowadzanego systemu e-edukacji jest spójność różnorodnych czynników. Oznacza to, iż w obliczu rosnącego zainteresowania e-edukacją w Polsce warto zastanowić się, na jakie kwestie należy zwrócić uwagę, aby wprowadzony system okazał się bardziej użyteczny w procesie kształcenia. Przedstawione w poniższym artykule studium przypadku duńskiej Uczelni - Lyngby Business Academy ukazuje, z jakim powodzeniem zostały wprowadzone dwa różne systemy: Blackboard i DDU net (na bazie SPS). Artykuł jest również próbą znalezienia przyczyn, które wpłynęły na relatywnie większy sukces DDU net.

Poniższy artykuł powstał na bazie obserwacji i badań przeprowadzonych w trakcie półrocznego pobytu na stypendium w Danii w Lyngby Business Academy.

Skonfrontowanie polskich rozwiązań z duńskim podejściem do organizacji procesu nauczania ukazuje Danię w bardzo pozytywnym świetle. Również w porównaniu wskaźników dotyczących np.: wykorzystania internetu Dania plasuje się na wysokim miejscu.

Kraj ten ma również największy odsetek przedsiębiorstw, w których pracownicy mogą korzystać z dostępu do internetu (97%) oraz największy odsetek zdalnych pracowników (45%)¹.

Wykres 1. Wykorzystanie internetu w danej populacji, 2004 r.

Źródło: Key Figures on the Danish Information Society, Statistics Denmark and Ministry of Science, Technology and Innovation Report, czerwiec 2005

Krótka charakterystyka rozwoju i obecnego stanu e-edukacji w Danii

E-edukacja w Danii ma bardzo odległe początki. Już w połowie lat 80. Jutland Open University jako pierwszy użył systemu zwanego CoSy, aby móc nauczać dzięki użyciu sieci komputerowych². We wczesnych latach 90. system został zastąpiony przez oprogramowanie FirstClass, obsługiwane przez Skolekom, organizację należącą do Uni-C³.

Do roku 2000 Dania posiadała największą liczbę użytkowników FirstClass na świecie. Do tej pory FirstClass jest najczęściej używaną, komercyjną platformą e-edukacyjną w Danii (około 800 000 użytkowników w 2003 r.), pomimo iż wiele uniwersytetów buduje swoje własne systemy otwartego dostępu⁴. Na tak dużą popularność FirstClass wpływa fakt, że można go używać pod systemami Windows NT, Apple, Macintosh, Linux i Unix.

W latach 90. e-edukacja zaczęła nabierać coraz większego znaczenia, jednak po okresie boomu w latach 2000 i 2001 nastąpiło załamanie na rynku, co wyeliminowało małe firmy dostarczające rozwiązania w e-edukacji. Obecnie duński rynek jest bardziej dojrzały i skonsolidowany.

Wykres 2. Ewolucja e-edukacji w Danii

Źródło: Situation and prospects of e-learning in Denmark; The European Commission Report, grudzień 2003

Lyngby Business Academy

Kilka słów o Uczelni

Lyngby Uddannelsescenter⁵ to państwowa uczelnia składająca się z Lyngby Business College oraz Lyngby Business Academy. W Lyngby Business Academy kształci się w sumie około 2000 dziennych i 3000 wieczorowych studentów. Dzielnica Lyngby jest usytuowana w odległości 13 km od centrum Kopenhagi, a Lyngby Business Academy prowadzi nauczanie w systemie dwuletnim z zakresu IT oraz zarządzania. Przeprowadzone poniżej studium przypadku oparte zostało na przykładzie Lyngby Business Academy.

Opis systemów SPS i Blackboard wdrożonych w Lyngby Business Academy

E-edukacja w Lyngby Business Academy oparta jest na dwóch systemach: Blackboard Academic Suite oraz DDU net (Det Danske Undervisningsnet), przygotowany na bazie SPS (SharePoint Portal Server).

System Blackboard (BB) został wdrożony w Lyngby Business Academy jednocześnie na wszystkich specjalnościach, we wszystkich klasach w roku akademickim 2001/2002. Należy podkreślić, iż w uczelni tej wprowadzono oszczędnościową wersję BB. Przeprowadzona w artykule analiza dotyczy wersji 6.0. W późniejszym okresie zaktualizowano ją do wersji 6.2. W sierpniu 2003 roku podjęto decyzję o wymianie istniejącego systemu Blackboard na DDU net (SPS).

Rysunek 1. Zrzut ekranu strony startowej systemu Blackboard

Na początku 2004 roku rozpoczęły się negocjacje z firmą oraz wstępne badanie potrzeb dotyczących nowego systemu. W maju 2004 roku zostały stworzone wśród wykładowców specjalne zespoły projektowe oraz zostali wybrani koordynatorzy tych zespołów. Nadzorują oni obecnie funkcjonowanie systemu i są odpowiedzialni za jego rozwój oraz ewaluację. Pozostali wykładowcy (niebiorący udziału w pracach grup projektowych) odbyli w sierpniu 2004 roku serię treningów w celu zaznajomienia z nowym systemem.

DDU net (przygotowany w oparciu o SPS) zaczął funkcjonować w roku akademickim 2004/2005 w czterech klasach: MEC⁶1, MEC2 (pierwszy rok, klasy anglojęzyczne) oraz w MAK⁷1, MAK2 (pierwszy rok, klasy duńskojęzyczne).

Rysunek 2. Zrzut ekranu strony startowej systemu SPS

We wspomnianych klasach kształci się 114 studentów, którzy jako pierwsi zapoznali się z architekturą systemu i jego możliwościami. To właśnie w tych czterech klasach DDU net został wprowadzony jako wersja pilotażowa w celu zbadania użyteczności i wydajności nowego systemu.

Wady i zalety Blackboard 6.0 (wersja oszczędnościowa) oraz pilotażowej wersji SPS - przypadek Lyngby Business Academy

Propozycja zmiany systemu została wysunięta przez wykładowców. Wprowadzenie DDU net przebiegło dość sprawnie, jednak zapomniano o bardzo ważnym aspekcie, mianowicie: system został tylko częściowo przetłumaczony na język angielski. W klasach duńskojęzycznych (MAK1,2) fakt ten nie stanowił problemu. Gorzej sytuacja przedstawiała się w klasach anglojęzycznych (MEC1,2), złożonych w przeważającej części ze studentów obcokrajowców. Brak pełnego tłumaczenia nie pozwolił, po pierwsze, na całkowite wykorzystanie możliwości DDU net przez studentów z zagranicy, a po drugie - odstraszał początkujących użytkowników systemu.

Warto jednak wspomnieć, że przeprowadzona po pół roku użytkowania ewaluacja systemu wykazała większą użyteczność DDU net, w którym możliwe są następujące rozwiązania:

• dostęp do wszystkich dokumentów i aplikacji oraz wyszukiwanie w systemie niezbędnych informacji,
• logicznie zorganizowana struktura (możliwa do skonfigurowania w dowolny sposób przez użytkownika) z pojedynczym logowaniem,
• udostępnianie dokumentów innym użytkownikom systemu (jednostkom, grupom projektowym, zespołom, klasom),
• szybkie wyszukiwanie kontaktów poprzez zamieszczone w systemie informacje dotyczące podstawowych danych,
• możliwość stworzenia osobnego portalu wewnątrz systemu w celu lepszej organizacji np.: prac projektowych,
• możliwość stworzenia samoobsługowych portali, do których mają dostęp wszyscy użytkownicy systemu,
• przejrzystość dokumentacji poprzez nadawanie priorytetów dla świeżo dodanych lub ważnych dokumentów,
• szybkie przystosowanie użytkowników do nowego systemu poprzez włączenie do niego znanych narzędzi np.: Microsoft Office, Microsoft Outlook,
• redukcja czasu wyszukiwania informacji i oczekiwania na nie poprzez wydzielenie na stronie startowej oddzielnych miejsc - np.: na moje linki, nowości, kalendarz, pocztę, główne tematy, przypomnienia.

Wiele z wyżej wymienionych funkcji było dostępnych również w Blackboard 6.0, jednak do głównych niedociągnięć wersji Blackboard wprowadzonej w Lyngby Business Academy można zaliczyć:

• brak systemu pojedynczego logowania, a tym samym równoczesnego dostępu do strony głównej systemu, jak i poczty e-mail,
• trudności w zamieszczaniu dokumentów oraz ocen przez nauczycieli (np.: w przypadku różnych grup - konieczność kilkukrotnego wysyłania dokumentów; brak możliwości zamieszczania linków),
• brak możliwości zamieszczania i obsługi dokumentów przez studentów (z wyjątkiem zadań domowych),
• brak możliwości dowolnego konfigurowania strony startowej i dostępnych funkcji,
• problemy z dostosowaniem Blackboard do znanych i używanych wcześniej programów (np.: obsługa poczty, zamieszczanie planu zajęć).

Należy zaznaczyć, iż krytyka dotyczy wersji oszczędnościowej, która posiada znacznie mniej możliwości niż na przykład ostatnio wprowadzona wersja Blackboard Academic Suite 7.0

Pewne braki Blackboard nie oznaczają, iż jest on złym systemem. Przed jego wdrożeniem należy jednak rozpatrzyć wysokość dostępnych źródeł finansowania oraz kwestię struktury uczelni (czy jest ona np.: bardzo rozbudowana).

Opinie na temat obu systemów zostały przedstawione również poniżej - w postaci wyników badań ankietowych przeprowadzonych na grupie studentów w Lyngby Business Academy.

Badanie ankietowe

Metodologia

Badania ankietowe zostały przeprowadzone w Lyngby Business Academy w maju 2005 roku. Przebadano grupę 120 studentów dziennych: 60 osób używających systemu SPS i 60 osób używających BB. Ankiety dotyczące SPS zostały wypełnione przez wybraną grupę studentów pierwszego roku, wyłącznie z klas: MEC1, MEC2, MAK1, MAK2 (tylko w wyżej wymienionych klasach została wprowadzona pilotażowa wersja systemu). Próba stanowiła 52,63% wszystkich osób, używających pilotażowej wersji SPS (60 ze 114 osób). Druga ankieta (dotycząca BB) została przeprowadzona na reprezentacyjnej grupie studentów pierwszego oraz drugiego roku, stanowiącej 3,25% osób używających systemu BB (60 z 1848 osób).

Pomimo iż odsetek studentów przebadanych pod kątem BB różni się od SPS, różnica ta nie wpływa znacząco na zmianę wyników. Osoby biorące udział w badaniu dotyczącym BB zostały wybrane losowo z wielu klas, zatem próba poddana badaniu była zróżnicowana i reprezentowała całą badaną populację.

Prezentacja wyników i wnioski

Wyniki ankiet uwidoczniły znaczne różnice w częstotliwości użycia BB i SPS, w sposobie ich wykorzystania oraz w ogólnej opinii studentów na temat obu systemów. Podstawą analizy jest pytanie o to, jak często studenci korzystają z internetu? Ogromna większość studentów korzysta z niego praktycznie codziennie (tab. 1).

Tabela 1. Częstość korzystania przez studentów z internetu

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań z Lyngby Business Academy, maj 2005

Można zatem przypuszczać, że częste korzystanie z internetu ma znaczący, pozytywny wpływ na częstotliwość korzystania z SPS/Balckboard. Wyniki badań częściowo potwierdzają powyższe przypuszczenia (wykresy 3 i 4). W przypadku studentów używających SPS, 87% deklaruje, że codziennie lub kilka razy w tygodniu korzysta z tego systemu, podczas gdy 70% studentów deklaruje, że codziennie lub kilka razy w tygodniu korzysta z BB. Popularność obu systemów jest zatem znacząca. Warto jednak zwrócić uwagę na różnice np.: w codziennym wykorzystaniu obu systemów, która wynosi 40% dla SPS i 17% dla BB.

Wykres 3. Częstość korzystania z SPS

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań z Lyngby Business Academy, maj 2005

Wykres 4. Częstość korzystania z BB

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań z Lyngby Business Academy, maj 2005

Szczegółowa analiza wykorzystania podstawowych funkcji obu systemów potwierdza wyższą popularność i użyteczność SPS w procesie edukacji (wykresy 5 i 6).

Wykres 5. Funkcje SPS używane podczas korzystania z systemu (pytanie wielokrotnego wyboru)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań z Lyngby Business Academy, maj 2005

Wykres 6. Funkcje BB używane podczas korzystania z systemu (pytanie wielokrotnego wyboru)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań z Lyngby Business Academy, maj 2005

Co ciekawe, największą popularność (zarówno w ankiecie dotyczącej BB, jak i SPS) osiągnęło sprawdzanie ogłoszeń, co może podkreślać znaczenie informacyjnej roli obu systemów. Pod względem wspomagania procesu edukacji BB plasuje się dużo niżej niż SPS: 75% studentów korzysta z dokumentów zamieszczanych w SPS, podczas gdy zaledwie 30% użytkowników BB wykorzystuje wyżej wspomnianą możliwość. Podobnie sytuacja wygląda w przypadku prac domowych: 83% studentów nie oddaje zadań domowych w tradycyjnej formie, tylko umieszcza dokumenty w SPS. W przypadku BB robi to zaledwie 23% studentów.

Studenci zostali również poproszeni w ankiecie o ocenę głównych źródeł zdobywania wiedzy (skala od 1 - niska do 5 - wysoka) - wykresy 7, 8. Prawie 40% studentów oceniło, że SPS ma dla nich duże (ocena 5) znaczenie w procesie zdobywania wiedzy. SPS nie został jednak oceniony wyżej niż ćwiczenia czy internet.

Wykres 7. Główne źródło zdobywania wiedzy (studenci korzystający z SPS)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań z Lyngby Business Academy, maj 2005

Studenci wykorzystujący Blackboard najwyżej ocenili przydatność ćwiczeń (40% ankietowanych), dalej internetu i podręczników. Około 21% studentów oceniło Blackboard na 5. Taki sam procent studentów ocenił BB na 4.

Wykres 8. Główne źródło zdobywania wiedzy (studenci korzystający z BB)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań z Lyngby Business Academy, maj 2005

Dobrym podsumowaniem powyższych wyników jest pytanie, w którym studenci mogli wyrazić swoją ogólną opinię na temat danego systemu oraz jego użyteczności. (wykresy 9 i 10).

Wykres 9. Opinie na temat SPS

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań z Lyngby Business Academy, maj 2005

Wykres 10. Opinie na temat BB

Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników badań z Lyngby Business Academy, maj 2005

Według pięciostopniowej skali (od 1 - niska do 5 - wysoka) zdecydowanie wyższe oceny uzyskał SPS. Dla przykładu: użyteczność SPS jako dość wysoką (ocena 4) oceniło 55% użytkowników, czyli o 15% więcej niż w przypadku BB, któremu taką ocenę wystawiło 40% studentów.

Podsumowanie

Wyniki badań ukazują SPS w korzystnym świetle oraz tłumaczą:

• większe zaangażowanie nauczycieli w proces popularyzacji SPS wśród studentów (ze względu na liczbę dostępnych funkcji, łatwość obsługi, zamieszczania zadań domowych i rozwiązań, możliwość zarządzania różnymi dokumentami, łatwiejszy dostęp do poczty);
• większą motywację nauczycieli do korzystania z SPS (SPS jako źródło zdobywania wiedzy jest oceniane jako bardziej przydatne i w większym stopniu wykorzystywane przez studentów niż Blackboard);
• większą wiedzę studentów i nauczycieli na temat możliwości wykorzystania SPS (w procesie wprowadzania SPS więcej czasu poświęcono na sesje treningowe zarówno dla nauczycieli, jak i studentów);
• większą motywację studentów do korzystania z SPS (wzrost motywacji studentów do korzystania z SPS jest ściśle powiązany ze wzrostem motywacji wśród nauczycieli).

W przypadku Lyngby Business Academy planowana zmiana systemu z BB na SPS zaczęła w pozytywny sposób oddziaływać zarówno na nauczycieli, jak i studentów.

Podsumowując, można stwierdzić, iż wprowadzając jakikolwiek system e-edukacji, należy pamiętać przede wszystkim o użyteczności proponowanych rozwiązań. Ważne, aby rozwiązania te nie sprawiały problemów w obsłudze i były dostosowane do potrzeb i rozmiaru instytucji. Nowoczesne rozwiązania dają bardzo wiele możliwości, a co za tym idzie, mogą w znaczący sposób wpłynąć na częstotliwość użycia oraz na pozytywne bądź negatywne nastawienie studentów oraz wykładowców.

Bibliografia

• Key Figures on the Danish Information Society, Statistics Denmark and Ministry of Science, Technology and Innovation report, czerwiec 2005.
• R. Mason, A.R. Kaye, Mindweave: communication, computers and distance education, Pergamon Press, Oxford 1999.
• Situation and prospects of e-learning in Denmark, The European Commission Report, czerwiec 2003.