AAA

Motywowanie w e-nauczaniu - z doświadczeń praktyka

Anita Rawa-Kochanowska

Wprowadzenie

Motywacja do uczenia się (szkolna) to czynnik dynamizujący bądź ukierunkowujący uczenie się jednostki. Wiąże się ona z odczuwaniem wiary we własne możliwości, z przekonaniem ucznia, że sprosta wszelkim wymaganiom, jakie stawia przed nim uczestniczenie w życiu szkoły. Motywowanie do nauki to jedna z podstawowych kompetencji nauczyciela i każdy z nich ma na to swoje sposoby. Jednakże e-nauczanie stawia przed nauczycielem nowe wyzwania. Niniejszy artykuł zawiera refleksje na temat pojęcia motywacji szkolnej w kontekście specyficznej sytuacji nauczania - e-learningu, a także przedstawia wyniki badań na temat oczekiwań, potrzeb i motywów deklarowanych przez e-studentów oraz stosowane przez autorkę sposoby motywowania uczestników studiów zdalnych.

Motywacja do nauki i sposoby jej podtrzymywania

Pojęcie motywacji jest obecnie jednym z częściej używanych i analizowanych terminów psychologicznych. Według Wiesława Łukaszewskiego termin "motywacja" stosowany jest w psychologii do opisu wszelkich mechanizmów odpowiedzialnych za uruchomienie, ukierunkowanie, podtrzymanie i zakończenie zachowania. Dotyczy on zarówno mechanizmów zachowań prostych, jak i zachowań złożonych, zarówno mechanizmów wewnętrznych, jak i zewnętrznych, afektywnych i poznawczych1. Najprościej i najbardziej tradycyjnie rzecz ujmując, motywacja to proces dynamizujący bądź ukierunkowujący zachowanie jednostki; powód działania, zamiar, intencja, ukierunkowanie na cel2. Natomiast motywacja do nauki, zwana także motywacją szkolną, to ukierunkowanie zachowania ucznia prowadzące do uzyskania konkretnych osiągnięć i realizowania zadań szkolnych.

Jak motywować uczniów do nauki? Pomysłów i sposobów jest bardzo wiele, niemal w każdej publikacji dla nauczycieli pojawiają się jakieś wskazówki i rady dotyczące różnorodnych aspektów - od właściwej organizacji procesu nauczania i rozkładu lekcji poprzez kształtowanie kompetencji nauczyciela i jego cech osobowości, odpowiednie operowanie nagrodami i karami oraz wzmacnianie potrzeby osiągnięć i innych potrzeb ucznia, wiarę w ucznia oraz dbanie o "ducha" klasy po dobrą atmosferę w środowisku domowym. Zatem bierze się pod uwagę zarówno czynniki związane bezpośrednio z procesem nauczania, jak i te bardziej indywidualne czy afektywne3.

Proponowane metody w różnym stopniu sprawdzają się w rzeczywistości wirtualnej, wykorzystanie niektórych z nich jest po prostu niemożliwe, choć ogólna wiedza na temat motywowania uczniów jest oczywiście niezbędna.

Specyfika zdalnego nauczania

Zajęcia w formie zdalnej, które autorka niniejszego artykułu prowadziła w ramach Polskiego Uniwersytetu Wirtualnego, odbywały się wyłącznie na platformie R5, w trybie asynchronicznych forów tematycznych. Na forach tych zamieszczano pytania dyskusyjne i zadania, które studenci wykonywali w dogodnym dla nich czasie. Jedynym sposobem komunikacji ze studentem w czasie rzeczywistym były (nieobowiązkowe) spotkania na czacie, które odbywały się raz w tygodniu i trwały godzinę. Cała wiedza teoretyczna i praktyczne doświadczenie autorki w zakresie motywowania musiały zatem zostać wykorzystane w tych specyficznych warunkach nauczania i kontaktowania się.

E-student to z reguły osoba, której nauczyciel wcześniej nie widział, dlatego e-nauczyciel często nic nie wie o zasobach wiedzy studenta ani o poziomie jego motywacji, bo nawet jeśli student ogólnie jest zmotywowany w wysokim stopniu, to przecież w programie studiów jest wiele różnych przedmiotów, czasem luźno związanych ze studiowanym kierunkiem. Komunikacja z e-studentem jest siłą rzeczy ograniczona do „rozmów” na czatach i wpisów na forach. Jest to więc komunikacja wyłącznie językowa, w zasadzie bez możliwości uchwycenia komunikatów niejęzykowych - takich jak ton głosu, tempo mówienia, kontakt wzrokowy - które stanowią rdzeń porozumiewania się z drugim człowiekiem i bez których komunikacja nie jest pełna. W relacji nauczyciel - uczeń nieistnienie sfery niewerbalnej (bo przecież nie można za taką uznać emotikonu) oraz poczucie anonimowości stawiają przed nauczycielem nowe wyzwania. Prowadzący zajęcia powinien zatem zdobyć nowe kompetencje, aby skutecznie nauczać i motywować.

Motywacja e-studentów - przegląd badań

Wszyscy dydaktycy i e-dydaktycy zgadzają się, iż motywacja ucznia/studenta jest jednym z kluczowych elementów procesu dydaktycznego, stanowiącym w dużej mierze o efektywności nauczania. Problem w tym, że pojęcie motywacji jest dość szerokie, a przy tym jest to proces zmieniający się w czasie i powiązany z funkcjonowaniem emocjonalnym człowieka - a zatem cechuje go duża zmienność i zależność od wielu czynników: indywidualnych cech ucznia, cech nauczyciela, sposobu uczenia się i nauczania, trudności i obszerności materiału. W badaniu motywacji e-studentów pojawiają się zatem różne wątki. K. Wolski4 przytacza na przykład wyniki badań na temat motywacji w szkoleniach e-learningowych, przeprowadzone przez Dom Szkoleń i Doradztwa przy współpracy z Instytutem Psychologii UJ pod patronatem Wolters Kluwer Polska oraz Extended DISC. Wynika z nich, iż na motywację wewnętrzną wpływają takie czynniki, jak: ocena przydatności całego kursu e-learningowego, ocena czterech najważniejszych cech e-learningu (konwencja fabularna, konwencja animowana, dwa rodzaje testów sprawdzających wiedzę), spostrzegana łatwość korzystania z e-learningu, spostrzegana autonomia - rozumiana jako opinia osób badanych na temat ich wpływu na kolejność wykonywania poszczególnych lekcji - oraz ilość czasu spędzanego na platformie. W badaniach I. Kuli oraz M. Plebańskiej5 e-studenci najczęściej podkreślali takie korzyści zdalnego studiowania, jak możliwość nauki w dowolnym czasie (83 proc.) i w dowolnym miejscu (64 proc.), brak konieczności częstych dojazdów (58 proc.) oraz indywidualne tempo nauki (54 proc.). Wyniki przedstawia wykres 1.

Co ciekawe, specyfika e-studiów, czyli indywidualny tryb uczenia się, wymieniana w cytowanych badaniach jako zaleta nauczania zdalnego, jest jednocześnie jego największymi wadą. Jak pisze J. Pawlak: chociaż e-learning wiąże się z dostępem do nowoczesnych technologii, w których większość współczesnych studentów dobrze się czuje, to jednak nawyki wyniesione z dotychczasowej edukacji, w tym prokrastynacja, przekładanie większości odpowiedzialności za tok nauczania na wykładowcę oraz brak samodyscypliny sprawiają, że wejście w ten sposób nauczania jest utrudnione6.

Wykres 1. E-studia w kontekście własnych korzyści (pytanie wielokrotnego wyboru)
- wyniki badań I. Kuli oraz M. Plebańskiej

Wykres 1. E-studia w kontekście własnych korzyści (pytanie wielokrotnego wyboru) - wyniki badań I. Kuli oraz M. Plebańskiej
Źródło: I. Kula, M. Plebańska, dz.cyt.

Zdaniem M. Mischke i A.K. Stanisławskiej7 ewaluacja e-kursu rozpoczyna się już na etapie identyfikacji potrzeb szkoleniowych. Projektanci e-kursu tworzą go zazwyczaj na podstawie domniemanych potrzeb grupy docelowej. Dopiero po rozpoczęciu zajęć w internecie i w trakcie ich odbywania się jest możliwe rozpoznanie rzeczywistych potrzeb e-studentów, a więc weryfikacja przyjętych założeń. Owa weryfikacja powinna, zdaniem autorów, pociągać za sobą każdorazowe dostosowanie aktywności kursu do oczekiwań deklarowanych przez kursantów. Autorzy twierdzą, że jakość nauczania online zależy od stopnia realizacji celów nauczania, czyli od osiągnięć studenta w zakresie zdobytej wiedzy i umiejętności8. Zatem badając tę efektywność, należy wziąć pod uwagę nie tylko różnorodność i adekwatność zastosowanych rozwiązań metodycznych, ale także sposób i styl prowadzenia zajęć oraz stopień zaangażowania e-nauczyciela i e-studentów.

Jeśli chodzi o motywującą rolę osoby prowadzącej zajęcia online, to D. Kwiatkowska i P.P. Kwiatkowski9 przedstawiają listę pożądanych cech i zachowań e-nauczyciela, sporządzoną na podstawie opinii e-studentów. Według badanych najważniejsze cechy i zachowania idealnego nauczyciela to: kontaktowość, dostępność i dyspozycyjność (37,4 proc. badanych); umiejętność zachęcania studenta do pracy (21,2 proc.); zaangażowanie, wola współdziałania, aktywny udział w kursie, własna inicjatywa (19,3 proc.); udzielanie informacji zwrotnych na temat postępów studenta w nauce (17,7 proc.); gotowość do odpowiadania na pytania, rozwiewania wątpliwości (14,3 proc.); gotowość do dzielenia się wiedzą, zainteresowanie studentem, cierpliwość. Wyniki badań sugerują zdaniem autorów, iż pojawiła się znacząca zmiana w oczekiwaniach studentów wobec nauczyciela, bowiem ma on być obecnie raczej kompanem i przewodnikiem pomagającym osiągać cele edukacyjne, a nie strażnikiem i mistrzem przekazującym wiedzę i biorącym odpowiedzialność za działania studentów. E-nauczyciel powinien niewątpliwie być gotowy do pomocy, ale udzielać jej powinien tylko na prośbę studenta albo gdy uważa, że jest to potrzebne. Podobnie wypowiada się na temat roli e-nauczyciela C. Kupisiewicz, pisząc, że rolą nauczyciela jest ułatwianie procesu wspólnego uczenia się, zachęcanie uczestników wykładu do współpracy i dzielenia się doświadczeniem. Szczególnie ważna jest umiejętność właściwego komunikowania się z uczniami, poprzez stosowanie jasnych, zwięzłych, precyzyjnych i zrozumiałych komunikatów, ale także poprzez umiejętne słuchanie i dostrzeganie potrzeb uczących się10.

Motywacja e-studentów do nauki - wyniki badań własnych

Aby móc odpowiednio dobrać i skutecznie wykorzystać strategie motywowania uczniów do nauki, najpierw trzeba poznać ich potrzeby, oczekiwania i motywacje. Najlepiej zapytać o to wprost - służył do tego pierwszy wątek na forum z pierwszego tygodnia zajęć kursu Podstawy komunikacji interpersonalnej przeprowadzanego na Polskim Uniwersytecie Wirtualnym w latach 2006-2010 (na takich kierunkach studiów, jak Informatyka, Pedagogika, Zarządzanie i marketing). Studentom zaprezentowano następujące zadanie: Przedstaw się pozostałym uczestnikom kursu, pisząc parę zdań na swój temat. Napisz, jakie są Twoje oczekiwania względem tego kursu. W czym może pomóc Ci wiedza zdobyta na tym kursie?

Analiza wypowiedzi 125 uczestników wykazała, iż e-studenci mają wiele różnych potrzeb i oczekiwań, zarówno jeśli chodzi o sam przedmiot, jak i o studia wirtualne. Pytanie zadane studentom było otwarte, a więc zdarzało się, że jeden e-student wymieniał kilka potrzeb, oczekiwań czy motywów. W wypowiedziach 125 osób znalazło się 138 rodzajów motywów.

Wskazywane motywy podzielono na cztery kategorie: motywy zawodowe, społeczne, osobiste i poznawcze. Do pierwszej kategorii autorka zaliczyła motywy wskazywane w wypowiedziach, w których podkreślano takie spodziewane efekty kursu jak: podniesienie kwalifikacji zawodowych, większe możliwości awansu, znalezienie bądź zmiana pracy, zwiększenie umiejętności zarządzania ludźmi, komunikowania się z klientami czy negocjowania. Motywów społecznych można się doszukać według autorki w wypowiedziach dotyczących przede wszystkim chęci poprawienia stosunków z ludźmi, np. poprzez rozwój umiejętności słuchania ich, rozumienia, współpracowania z nimi czy radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Z kolei motywy osobiste kierowały studentami, którzy jednoznacznie wskazywali na chęć rozwoju osobistego (zmiany swoich cech czy postaw), np. zwiększenie otwartości, pogłębienie autorefleksji, zmniejszenie nieśmiałości w kontaktach z ludźmi, rozwój osobowości. Natomiast za motywy poznawcze uznano te, które wyłaniają się z wypowiedzi dotyczących bezpośrednio sfery intelektualnej, tj. zdobycia, ugruntowania, usystematyzowania czy poszerzenia wiedzy, zaspokojenia ciekawości poznawczej i dalszego kształcenia się.

Dla uczestników zajęć z przedmiotu prowadzonego przez autorkę szczególnie ważne były motywy zawodowe i społeczne - spodziewali się oni (oczekiwali), że kurs da im narzędzia merytoryczne, ale także rozwinie ich umiejętności społeczne, a więc że oprócz aspektu teoretycznego będzie miał też znaczący wymiar praktyczny. Samo zdobycie wiedzy nie jest dla uczestników tak ważne, jak możliwość czy umiejętność wykorzystania jej w życiu zawodowym lub prywatnym. Zatem nawet jeśli każdego z nich cechował wysoki poziom motywacji początkowej, wynikającej z zainteresowania tematem, to szybko mogłaby ona spaść, gdyby kurs polegał jedynie na przekazywaniu i sprawdzaniu wiedzy; jak wykazał Z. Meger11, wiele osób pierwotnie zmotywowanych (przynajmniej deklaratywnie) "wykrusza" się po kilku dniach. Niestety, tę w zasadzie oczywistą metodę motywowania uczestników - przekładanie wiedzy na praktykę - wcale nie jest łatwo wykorzystać w nauczaniu zdalnym.

Tabela 1. Motywacja deklarowana przez uczestników kursu Podstawy komunikacji interpersonalnej

Motywy N (liczba wypowiedzi) Procent wypowiedzi
Zawodowe 51 36,96
Społeczne 54 39,13
Osobiste 17 12,32
Poznawcze 16 11,59
Łącznie 138 100
Źródło: opracowanie własne

Interesującym kierunkiem dalszych analiz wypowiedzi uczestników kursu było sprawdzenie, czy deklarowane przez nich oczekiwania i motywacja do nauki różnią się w zależności od kierunku studiów. Tabela 2 przedstawia wyniki tych dokładniejszych analiz.

Tabela 2. Motywy deklarowane przez uczestników kursu Podstawy komunikacji interpersonalnej,
z uwzględnieniem kierunku studiów zdalnych


Motywy Liczba odpowiedzi
Zarządzanie i marketing (N=76) Informatyka (N=17) Pedagogika (N=45)
N Proc. grupy N Proc. N Proc.
Zawodowe 37 48,68 5 29,41 9 20,00
Społeczne 23 30,26 8 47,06 23 51,11
Osobiste 8 10,53 2 11,76 6 13,33
Poznawcze 8 10,53 2 11,76 7 15,55
Źródło: opracowanie własne

Analiza wypowiedzi e-studentów z uwzględnieniem kierunku studiów pokazuje wstępnie, iż występują różnice w deklarowanych potrzebach, motywach czy oczekiwaniach u studentów różnych kierunków.

Wydaje się, że dla studentów kierunku Zarządzanie i marketing szczególnie znaczące są motywy zawodowe, zaś dla studentów Pedagogiki ważniejsze od zawodowych są motywy społeczne. Można oczywiście sprawdzić istotność statystyczną owych różnic, ale jeśli analiza prowadzona jest dla celów praktycznych, nie ma to większego znaczenia, bowiem i tak każdą grupę w ramach danego kierunku należy traktować indywidualnie. Warto natomiast przyglądać się uważnie motywom, oczekiwaniom i potrzebom występującym najliczniej w grupie e-studentów, z którą aktualnie się pracuje, aby móc dobrać odpowiednie sposoby motywowania uczestników.

Sposoby motywowania e-studentów

Stosowane przez autorkę metody podtrzymywania motywacji osób uczących się wirtualnie to zarówno metody służące integracji grupy, podtrzymujące jej „ducha” (choć uczestnicy kursu zdalnego są grupą dość nietypową), podtrzymujące zainteresowanie uczestników, stymulujące do samodzielnego i kreatywnego myślenia, jak i kontrola jakości wypowiedzi oraz sprawdzanie wiedzy studentów. W nauczaniu zdalnym największą trudnością jest nie tyle nawiązanie kontaktu ze studentem, co utrzymanie tego kontaktu i ciągłe dbanie o to, by uczestnik zajęć chciał dać z siebie jak najwięcej. W przypadku tradycyjnych studiów pomaga w tym zarówno przyjazna komunikacja niewerbalna, jak i fakt, że zajęcia są często obowiązkowe i odbywają się cyklicznie, a ich zakończeniem jest zwykle kolokwium, które studenci z założenia piszą samodzielnie. Tymczasem uczestnictwo w e-kursie jest w dużej mierze dobrowolne, odpowiedzi niekoniecznie muszą być samodzielne, a przedmiot nie zawsze kończy się kolokwium.

Podstawową metodą stosowaną przez autorkę w nauczaniu zdalnym było zadbanie o przyjazną, swobodną, inspirującą atmosferę. W rzeczywistości wirtualnej jest to o tyle łatwiejsze, iż np. mówienie sobie po imieniu jest wśród internautów naturalne - jedno z podstawowych założeń twórców internetu to przecież równość wszystkich członków społeczności. Swoboda ta musi mieć jednak swoje granice, podobnie zresztą jak w pracy ze studentami na uczelni. Nauczyciel nie może być jedynie "fajny”, niezbędne jest też stawianie wymagań i utrzymywanie optymalnego dystansu. Dużą część pracy z e-studentami stanowi zatem rozmowa na tematy merytoryczne, czasem przekazywanie zadań do wykonania czy wręcz odpytywanie. Pytania powinny być konkretne i jednocześnie otwarte, aby sprawdzić wiedzę, ale też zachęcić do samodzielnych przemyśleń. Nie powinno się nagradzać odpowiedzi sztampowych, lakonicznych czy niesamodzielnych.

Szczególnie ważne w e-nauczaniu jest także umiejętne stosowanie nagród i kar. Zarówno puste pochwały, jak i zbyt krytyczne uwagi nie sprzyjają temu, by student chciał się zagłębić w temat. E-nauczyciel powinien więc czytać wypowiedzi studentów naprawdę bardzo uważnie i tak je komentować, żeby student poczuł się doceniony, zaintrygowany czy nawet sprowokowany, ale nie zlekceważony. Dlatego należy doceniać wypowiedzi rozbudowane (ale nie "przegadane”), przemyślane czy oryginalne, a konstruktywnie krytykować wypowiedzi ogólnikowe czy po prostu przejęte od kogoś.

Warto zachęcać uczestników kursu do dzielenia się własnymi doświadczeniami, szukania przykładów z życia, czyli inspirować ich do łączenia wiedzy teoretycznej z praktyką życiową, co ułatwia dogłębne zrozumienie tematu i wzmaga zainteresowanie przedmiotem. Oczywiście osoby, które mają bardzo niską motywację do pracy, mogą po prostu tych komentarzy nie odczytać - zdarzają się studenci, którzy piszą odpowiedzi na kolejne pytania, nie interesując się opinią prowadzącego na ich temat. Jest to duży problem w nauczaniu zdalnym, ponieważ nie jest możliwe motywowanie studenta, który nie jest zainteresowany informacjami zwrotnymi. Jednocześnie aktywność takich osób na forum jest pozornie wystarczająca, gdyż odpowiadają na zadane pytania. Brak kontaktu bezpośredniego jest wówczas bardzo dużym utrudnieniem. Zdarza się i tak, że cała grupa jest "poprawna" i nawet względnie zainteresowana tematem, ale dyskusjom brak energii czy większego zaangażowania. Wtedy warto zastosować metodę polegającą na prowokowaniu studentów poprzez zadawanie dodatkowych pytań - często kontrowersyjnych, niewynikających bezpośrednio z treści skryptu. Często dopiero tego typu wątek prowokuje uczestników do głębszej analizy tematu bądź obnaża ich ignorancję.

Bardzo użyteczną i często porządkującą funkcję pełnią podsumowania, które zamieszcza się na końcu każdego wątku. Powinny one stanowić syntezę wypowiedzi uczestników z ewentualnym ogólnym komentarzem prowadzącego. Oczywiście podsumowania spełniają swoją rolę tylko wówczas, gdy są przez uczestników czytane oraz gdy pojawiają się po wpisach studentów, a nie pomiędzy nimi. Niestety, studenci zdalni często mają duży problem z trzymaniem się terminów. W tym przypadku asynchroniczność forum jest jego dużą wadą - trudno rozwijać temat i wprowadzać studentów w zagadnienia krok po kroku, skoro równolegle trwają dyskusje związane z wieloma różnymi wątkami - stosując analogię szkolną, można powiedzieć, iż część uczniów z jednej klasy uczy się tabliczki mnożenia, część umie już dzielić w pamięci, inni potrafią przeprowadzać matematyczne dowody, a jeszcze inni wszystko liczą na kalkulatorze. W tej sytuacji różnorodność nie jest zaletą.

Poza stosowaniem metod afektywnych, wpływających w sposób bezpośredni głównie na motywację wewnętrzną uczestników kursu zdalnego, warto równolegle wzmacniać ich motywację zewnętrzną. Naiwnością bowiem byłoby wierzyć, iż każdy student uczy się wyłącznie dla siebie. W przypadku wpływania na motywację zewnętrzną warto posługiwać się głównie metodą nagradzania oraz stawiania jasnych wymagań. E-student już na samym początku kursu powinien być przez prowadzącego szczegółowo informowany, jaka forma pracy obowiązuje na kursie, na czym polega wysoka aktywność oraz jakie są warunki zaliczenia. Dopiero w następnej kolejności nauczyciel może informować uczestników, że osoby szczególnie aktywne zostaną zwolnione z konieczności pisania zadania końcowego lub otrzymają dodatkowe punkty, przypominać (np. za pośrednictwem poczty elektronicznej) o tym, że aktywność jest konieczna do zaliczenia przedmiotu na platformie, wysyłać e-maile do szczególnie nieaktywnych czy nieobecnych uczestników z zapytaniem o przyczynę ich braku zaangażowania, zaś na koniec: wysyłać do uczestników opisową informację zwrotną na temat ich aktywności podczas kursu.

Podsumowanie

Powyższe sposoby i metody motywowania wykorzystywane przez autorkę podczas pracy na Polskim Uniwersytecie Wirtualnym nie gwarantują osiągnięcia sukcesu, jeśli przez sukces rozumie się wysoki poziom zaangażowania studenta przez cały czas trwania kursu oraz ukończenie przez niego studiów zdalnych. Zresztą motywacja do nauki, jako zjawisko w dużej mierze uwarunkowane cechami indywidualnymi i czynnikami emocjonalnymi jednostki, trudno poddaje się wpływom zewnętrznym, a w każdym razie nigdy nie ma pewności co do skuteczności zewnętrznego oddziaływania. Jednak z drugiej strony nie każdy człowiek chce, może i powinien studiować - dlatego czasem rezygnację ze studiów można uznać za pożądaną. Nie jest to rzecz jasna sukces e-nauczyciela ani tym bardziej wirtualnej uczelni, ale jeśli e-nauczyciel ma poczucie, że zrobił wszystko lub bardzo wiele w zakresie motywowania studentów, nie powinien obwiniać się za to, iż któryś z uczestników kursu "zniknął". Wydaje się jednak, że i tak największą szansę na zaangażowanie w studia zdalne mają ci studenci, których od początku cechował wysoki poziom motywacji. Warto byłoby więc przeprowadzać rekrutację na takie studia, uwzględniając kryterium motywacji, ponieważ wtedy działania nauczycieli mają większe szanse powodzenia.

Bibliografia

  • M.T. Covington, K.M. Teel, Motywacja do nauki, GWP, Gdańsk 2004.
  • M. Dembo, Stosowana psychologia wychowawcza, WSiP, Warszawa 1997.
  • R.E. Franken, Psychologia motywacji, GWP, Gdańsk 2005.
  • H. Hamer, Klucz do efektywności nauczania, Veda, Warszawa 1994.
  • M. Harmin, Duch klasy. Jak motywować uczniów do nauki? , Civitas, Warszawa 2008.
  • C. Kupisiewicz, Dydaktyka ogólna, Oficyna Wydawnicza Graf Punkt, Warszawa 2000.
  • D. Kwiatkowska, P.P. Kwiatkowski, An ideal online teacher as described by virtual students. Research report, [w:] A. Błachnio, A. Przepiórka, T. Rowiński (red.), Internet in Psychological Research, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 2010.
  • W. Łukaszewski, Motywacja w najważniejszych systemach teoretycznych, [w:] J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, t. 2, GWP, Gdańsk 2000.
  • G. Mietzel, Wprowadzenie do psychologii, GWP, Gdańsk 2003.
  • M. Przetacznik-Gierowska, G. Makiełło-Jarża, Podstawy psychologii ogólnej, WSiP, Warszawa 1989.

Netografia

INFORMACJE O AUTORZE

ANITA RAWA-KOCHANOWSKA

Autorka jest adiunktem w Instytucie Psychologii UMCS w Lublinie. W latach 2002-2011 współpracowała z Polskim Uniwersytetem Wirtualnym, na uczelni macierzystej także wykorzystuje e-learning. Jej zainteresowania naukowe oscylują wokół psychologii nauczania i wychowania, psychologii płci oraz psychologii internetu. Ponadto pracuje jako trener warsztatu grupowego, tworząc i prowadząc szkolenia oraz warsztaty na temat motywacji, emocji, komunikowania się, asertywności i umiejętności wychowawczych.

 

Informacje o artykule

pdf abstract in English

Komentarze

Nie ma jeszcze komentarzy do tego artykułu.

dodaj komentarz dodaj komentarz

Przypisy

1 W. Łukaszewski, Motywacja w najważniejszych systemach teoretycznych, [w]: J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, GWP, Gdańsk 2000, tom 2, s. 427.

2 M. Przetacznik-Gierowska, G. Makiełło-Jarża, Podstawy psychologii ogólnej, WSiP, Warszawa 1989.

3 Por. np. M.T. Covington, K.M. Teel, Motywacja do nauki, GWP, Gdańsk 2004; H. Hamer, Klucz do efektywności nauczania, Veda, Warszawa 1994; M. Harmin, Duch klasy. Jak motywować uczniów do nauki?, Civitas, Warszawa 2008; G. Mietzel, Wprowadzenie do psychologii, GWP, Gdańsk 2003.

4 K. Wolski, Motywacja wewnętrzna oraz chęć do korzystania z e-learningu - doniesienie z badań, "e-mentor" 2011, nr 1 (38), www.e-mentor.edu.pl.... [08.07.2012].

5 I. Kula, M. Plebańska, Ocena efektywności dydaktycznej e-nauczania w opinii studentów, materiały z VII Konferencji Rozwój e-edukacji w ekonomicznym szkolnictwie wyższym, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, e-edukacja.net/siod.... [11.07.2012].

6 J. Pawlak, Wybrane psychologiczne uwarunkowania efektywnego korzystania z e-zajęć przez studentów, materiały z VIII Konferencji Rozwój e-edukacji w ekonomicznym szkolnictwie wyższym, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, www.e-edukacja.net/.... s. 8 [11.07.2012].

7 M. Mischke, A.K. Stanisławska, Wirtualny świat i jakość kształcenia. Kilka słów na temat organizacji badań jakości kursów zdalnych, home.agh.edu.pl/~mi.... [11.07.2012].

8 Tamże, s. 2

9 D. Kwiatkowska, P.P. Kwiatkowski, An ideal online teacher as described by virtual students. Research repor, [w:] A. Błachnio, A. Przepiórka, T. Rowiński (red.), Internet in Psychological Research, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 2010.

10 C. Kupisiewicz, Dydaktyka ogólna, Oficyna Wydawnicza Graf Punkt, Warszawa 2000.

11 Z. Meger, Motywacja w nauczaniu zdalnym, "e-mentor" 2008, nr 4 (26), www.e-mentor.edu.pl.... [22.01.2012].