Badanie potrzeb i oczekiwań
studentów i pracowników

w kontekście rozwoju e-edukacji
w Akademii Ekonomicznej w Poznaniu

Maciej Kierzek, Marcin Tyburski

Zadanie znalezienia właściwego i dostosowanego do potrzeb instytucji rozwiązania e-edukacyjnego mając na uwadze oczekiwania, obawy studentów i nauczycieli akademickich jest trudne, szczególnie kiedy mamy do czynienia z uczelnią wyższą. W poniższym artykule zaprezentowane są wyniki badań przeprowadzonych na Akademii Ekonomicznej w Poznaniu dotyczące e-edukacji. Badania te w przyszłości będą podstawą do opracowania nowego modelu edukacyjnego uczelni.

Media elektroniczne

W ciągu ostatnich lat sposób przekazywania wiedzy za pomocą mediów elektronicznych spowodował powstanie nowych możliwości w dydaktyce. Powstała bowiem bardzo silna alternatywa dla zdobywania wiedzy i umiejętności poza tradycyjnymi strukturami edukacyjnymi. Dziś każdy może korzystać z materiałów edukacyjnych zamieszczanych w internecie. Główną rolę w dostarczaniu tych treści powinny jednak odgrywać szkoły wyższe, jako podstawowe ośrodki, gdzie zarówno tworzone są materiały dydaktyczne, jak i przekazywana jest wiedza. Aby jednak tak mogło się stać, konieczne jest zainicjowanie dążeń wspierających rozwój nowych modeli organizacyjnych uczelni wyższych.

Z dniem 25 października 2004 r. rozpoczęte zostało badanie ankietowe wśród wszystkich pracowników naukowo-dydaktycznych Akademii Ekonomicznej w Poznaniu. Równolegle zostało przeprowadzone badanie na reprezentatywnej próbie 851 studentów, obejmującej cały przekrój wydziałów, kierunków i trybów nauczania, gwarantujący wierne odzwierciedlenie struktury nauczanych studentów. Do badań wykorzystano kwestionariusz ankietowy, który pomimo tego, że był opracowany osobno dla pracowników i studentów, wykazuje silne powiązania między sobą, dążąc do spójnego odzwierciedlenia wszystkich obszarów związanych z dydaktyką i uczeniem się.

zobacz podgląd
Celem badania ankietowego była ocena wykorzystywania internetu w procesie kształcenia w Akademii Ekonomicznej w Poznaniu i porównanie opinii pracowników akademickich oraz studentów dotyczących rozwoju e-edukacji w uczelni. Celem tego badania było również uzyskanie informacji na temat:

  • obecnego stopnia korzystania z internetu;
  • stosowanych elektronicznych technik wspomagających nauczanie przez pracowników uczelni;
  • zidentyfikowania i określenia potrzeb w tym zakresie.
Kwestionariusze ankietowe zostały zebrane 5 listopada 2004 r., następnie przetworzone i przeanalizowane do 15 listopada 2004 r.

Uzyskane wyniki mają przyczynić się do wytyczenia kierunku rozwoju procesów dydaktycznych i uzasadnić koncepcję budowy w uczelni platformy e-edukacyjnej mającej wspomagać nauczanie tradycyjne. Dogłębna analiza potrzeb i obaw związanych z e-edukacją ma pozwolić na skuteczną realizację budowy platformy e-edukacyjnej na Akademii Ekonomicznej w Poznaniu.

Wyniki badań przeprowadzonych wśród studentów

Badaniem objętych zostało 851 studentów uczelni, co stanowi 6%, reprezentatywną próbę. Do wypełniania kwestionariuszy ankietowych zostali zaproszeni studenci Akademii Ekonomicznej w Poznaniu (Wydziału Ekonomii, Wydziału Zarządzania oraz Wydziału Towaroznawstwa), wszystkich trybów (studiów dziennych, wieczorowych, zaocznych oraz Magisterskich Studiów Uzupełniających w trybie wieczorowym i zaocznym), i wszystkich lat studiów. Przebadani studenci podzieleni zostali na 3 grupy:

  • studenci dzienni Wydziału Ekonomii i Wydziału Zarządzania (określani dalej jako "dzienni"),
  • studenci Wydziału Towaroznawstwa (określani jako "towaroznawstwo"),
  • studenci w trybie zaocznym, wieczorowym i studenci magisterskich studiów uzupełniających (określani jako "zaoczne").

Uzasadnieniem tego rozwarstwienia jest to, że każda z poszczególnych grup jest specyficzna, biorąc pod uwagę typ, formę i tryb zajęć. Pierwsza grupa jest bardzo jednolita i nie różni się znacznie pod względem wieku i trybu zajęć. Przeważają tu osoby w przedziale wiekowym 19-25 lat. Druga została wydzielona ze względu na specyficzny charakter inżynieryjnych studiów towaroznawczych (tryb dzienny), gdzie bardzo ważnym składnikiem procesu dydaktycznego są specjalistyczne laboratoria. W trzeciej - istnieje duże zróżnicowanie wiekowe studentów i większość z nich podjęła już pracę lub prowadzi działalność gospodarczą.

Chcąc uśrednić wyniki, biorąc pod uwagę wszystkich studentów uczelni, na podstawie liczebności studentów w poszczególnych grupach obliczono wagi dla każdej z nich. Im więcej studentów uczy się z danej grupy, tym większą wagę przypisuje się danej grupie. v Kwestionariusz ankietowy dla studentów składał się z 13 pytań. Najistotniejsze informacje, które były przedmiotem badań to:

  • częstość korzystania studentów z internetu, w tym z poczty elektronicznej;
  • miejsce, w którym studenci korzystają z internetu;
  • obecna hierarchizacja źródeł wiedzy przez studentów (według skuteczności);
  • obecne wykorzystywanie przez studentów materiałów elektronicznych stworzonych przez pracowników naukowo-dydaktycznych udostępnianych w internecie;
  • forma kształcenia przez internet jakiej oczekują studenci: e-learning, blended learning, żadna;
  • czas poświęcany na szukanie, kompletowanie, kserowanie materiałów naukowych potrzebnych na konkretne zajęcia;
  • potencjalna nazwa dla platformy nauczania przez internet w Akademii.

Okazało się, że 90% studentów studiów dziennych ma dostęp do internetu i korzysta z niego w stopniu pozwalającym na wykorzystanie materiałów elektronicznych udostępnianych w sieci. Wśród studentów studiów zaocznych 75% deklaruje taki sam stopień dostępu do internetu.

Na pytanie: gdzie korzysta Pan(i) z internetu najczęstszą odpowiedzią wymienianą są "inne źródła dostępu" - 48% wszystkich ankietowanych. Specjalnie zastosowano określenie "inne źródła dostępu" zamiast "w domu", ponieważ mogłoby to mocno zawęzić znaczenie. Wielu studentów korzysta z internetu w domach studenckich, wynajętych mieszkaniach i na stancjach, co często nie jest przez nich postrzegane jako ich dom. Po głębszej analizie danych można zauważyć wysokie wykorzystanie internetu w miejscu pracy, co nie powinno być zaskakujące. Godny zwrócenia uwagi jest fakt, że co trzecia osoba studiująca w trybie dziennym korzysta z dostępu na uczelni. Wielu studentów Akademii pochodzi z innych miast.

Tabela 1. Opinie badanych studentów na temat źródeł/miejsc korzystania z internetu

Miejsce korzystania
z internetu
Rodzaj studiów
ogółem dziennie towaroznawstwo zaoczne
nie korzystam 1% 0% 1% 2%
w kawiarence internetowej 11% 14% 12% 9%
w miejscu pracy 19% 3% 7% 33%
inne źródła dostępu 49% 49% 53% 49%
na uczelni 20% 34% 27% 7%

Źródło: opracowanie własne.

W procesie nauczania, jak pokazują badania, najbardziej istotne są ćwiczenia, wykłady i podręczniki, co ilustruje następujący wykres.

Wykres 1. Istotność źródeł wiedzy w procesie nauczania w opinii studentów Akademii Ekonomicznej w Poznaniu
zobacz podgląd
zobacz podgląd

Odpowiedź na pytanie: czy korzystał(a) już Pan(i) z materiałów edukacyjnych udostępnianych drogą elektroniczną przez prowadzącego przedmiot wskazuje duże wykorzystanie tego typu materiałów przez studentów. Ciekawą rzeczą jest tutaj mały odsetek odpowiedzi na "tak" wśród studentów Wydziału Towaroznawstwa. Wynika to z tego, że dla tego wydziału przygotowane są skrypty mocno zintegrowane z zajęciami.

Tabela 2. Wykorzystanie przez studentów materiałów edukacyjnych udostępnianych drogą elektroniczną przez prowadzącego przedmiot

Odpowiedzi studentów na
temat wykorzystania
materiałów elektronicznych
Rodzaj studiów
ogółem dziennie towaroznawstwo zaoczne
nie korzystam 11% 9% 34% 11%
korzystam 89% 91% 66% 89%

Źródło: opracowanie własne.

Aż 89% badanych studentów potwierdziło, że materiały elektroniczne publikowane przez pracowników akademickich są dobrym wsparciem dla nauczania tradycyjnego.

Zwykle studia wymagają dużego wysiłku i nakładu pracy. Znalezienie właściwych materiałów, wypożyczanie i kupowanie książek, ksero, robienie notatek itd. jest bardzo czasochłonne. Wyniki badania zwracają uwagę również na ten aspekt, który może być potencjalnie usprawniony przez stworzenie platformy e-edukacyjnej w Akademii Ekonomicznej w Poznaniu.

Wykres 2. Skuteczność materiałów edukacyjnych udostępnianych drogą elektroniczną w opinii studentów Akademii Ekonomicznej w Poznaniu
zobacz podgląd

Wykłady wymagają od studenta robienia szybkich notatek. Może to być problemem dla studentów, którzy nie posiadają umiejętności szybkiego pisania. Posiadanie niekompletnych notatek jest przyczyną gorszego przygotowania się do egzaminów. Skutkiem może być również brak zrozumienia tematu ze względu na bierne uczestnictwo na wykładzie. Pomimo tego, że ten rodzaj prowadzenia zajęć jest jednym z trzech najważniejszych źródeł zdobywania wiedzy (wykres 1), to jednak jest postrzegany jako element wymagający największego wsparcia ze strony elektronicznych mediów. Studenci zaoczni zdecydowanie wyraźniej zaznaczali, że wsparcie jest potrzebne nie tylko dla samych wykładów. Elektroniczny dostęp do zasobów i uruchomienie dodatkowego kanału komunikacyjnego przyczyniłoby się do zintensyfikowania studiowania poza czasem zjazdów i byłoby dobrą podstawą do skuteczniejszej, samodzielnej nauki.

Tabela 3. Forma prowadzonych zajęć, która wymaga wsparcia ze strony elektronicznych mediów

Forma prowadzonych
zajęć w AEP
Rodzaj studiów
ogółem dziennie towaroznawstwo zaoczne
wykłady 59% 70% 72% 48%
ćwiczenia 12% 10% 7% 15%
laboratoria 13% 12% 6% 16%
lektoraty 16% 8% 15% 21%

Źródło: opracowanie własne.

Ankietowani podczas oceniania poszczególnych materiałów dydaktycznych udostępnianych w postaci elektronicznej najczęściej wskazywali na pliki tekstowe i pokazy slajdów jako mające największą skuteczność edukacyjną. Jak na razie mniej pożądane są przekazy w formacie audio i wideo.

Wykres 3. Uciążliwość skompletowania przez studentów wszystkich materiałów edukacyjnych wymaganych na dane zajęcia (odszukiwanie, kserowanie, wypożyczanie książek itd.). Skala od 1 (nieuciążliwe) do 5 (bardzo uciążliwe)

zobacz podgląd

Źródło: opracowanie własne.

Studenci Akademii Ekonomicznej w Poznaniu są zgodni (96% odpowiedzi "tak"), że platforma nauczania przez internet jest uczelni bardzo potrzebna i mają duże oczekiwania w tym względzie. Wyraźny nacisk położony jest na e-edukację mieszaną (blended learning). Potwierdzają to poniższe dane.

Tabela 4. Oczekiwania studentów Akademii Ekonomicznej w Poznaniu wobec platformy nauczania przez internet

Oczekiwania studentów
wobec platformy
e-edukacyjnej
Rodzaj studiów
ogółem dziennie towaroznawstwo zaoczne
nie jest potrzebna 4% 5% 3% 3%
jest potrzebna 96% 95% 97% 97%

Źródło: opracowanie własne.

Tabela 5. Oczekiwania studentów co do przeznaczenia i wykorzystania platformy nauczania przez internet.

Platforma nauczania
przez internet powinna
Rodzaj studiów
ogółem dziennie towaroznawstwo zaoczne
uczyć teorii i jej zastosowań 22% 22% 28% 22%
sprawdzać własne wiadomości 28% 31% 26% 27%
wspomagać proces nauczania 48% 47% 45% 51%

Źródło: opracowanie własne.

Uczestniczący w ankiecie zostali również poproszeni o wybranie przyszłej nazwy dla potencjalnie budowanej platformy e-edukacyjnej Akademii Ekonomicznej w Poznaniu. Prawie 75% z nich uważa, że nazwa e-AE (e-Akademia Ekonomiczna) byłaby najlepsza i odzwierciedlałaby w pełni funkcję platformy wspomagającej nauczanie tradycyjne. Nazwy takie jak: Platforma Wspierania Procesu Nauczania (PWPN) i e-UE (e-University of Economics) cieszyły się znacznie mniejszym powodzeniem. Dodatkowo niektórzy zamieści własne propozycję, co potwierdza dodatkowo żywe zainteresowanie tym tematem. Pojawiły się takie nazwy, jak:
UNIVERSITY OF E-CONOMICS, e-Akademic, wirtualna AE, AE interaktywna, D-LEAP (The Distance Learning Platform), at AE, e-TAM (jako sama nazwa), e-PUE (e-Poznan University of Economics), AE.NET, ALIP-Academic eLearning Platform, AE ONLINE, e-@E lub e@ lub e-@, Platforma wspierania nauki i kompetencji (PWNiK), Anet (Akademia net), AeP.

Wyniki badań przeprowadzonych wśród pracowników naukowo-dydaktycznych



Badanie pracowników akademickich Akademii Ekonomicznej w Poznaniu przeprowadzono w dniach 25 października - 5 listopada 2004 r. Kwestionariusze zostały przesłane do wszystkich 57 katedr i Studium Praktycznej Nauki Języków Obcych (w sumie blisko 790 pracowników akademickich). Spłynęło 283 kwestionariuszy, co daje 35,82% wskaźnik zwrotu. Można z całą pewnością powiedzieć, że jest to wynik zadowalający, zwracając uwagę na tak krótki czas trwania badania.

Kwestionariusz ankietowy dla pracowników naukowo-dydaktycznych składał się z 12 pytań. Najistotniejsze informacje, które były przedmiotem badań to:

  • częstość korzystania pracowników z internetu, w tym z poczty elektronicznej;
  • analiza obaw pracowników przed udostępnianiem własnych materiałów;
  • czy platforma procesu nauczania przez internet jest potrzebna na Akademii Ekonomicznej w Poznaniu w opinii pracowników naukowo-dydaktycznych?
  • jaka forma kształcenia przez internet jest najbardziej pożądana przez pracowników (e-learning, blended learning, żadna)?
  • formy obecnie udostępnianych elektronicznie własnych materiałów, publikacji przez pracowników naukowo-dydaktycznych;
  • czas, jaki zajmuje pracownikom przygotowanie własnych materiałów dydaktycznych udostępnianych obecnie drogą elektroniczną.

Wyniki badań pokazały, że 79% pracowników naukowo-dydaktycznych korzysta z internetu przeciętnie 4-5 razy w tygodniu. Jest to wynik pozytywny, mając na uwadze ewentualne przyszłe funkcjonowanie platformy e-edukacyjnej. "Bycie online" jest kluczowe dla tego typu rozwiązań edukacyjnych, ponieważ nauczyciele akademiccy powinni reagować na zapytania, aktywność studentów błyskawicznie. Poprawa stanu rzeczy jest nieunikniona ze względu na odpowiednią infrastrukturę internetową na uczelni. Podobnie kształtuje się sytuacja od strony korzystania z poczty elektronicznej, gdzie 78% pracowników używa jej w tym samym wymiarze.

Internet jest już wykorzystywany przez pracowników dla różnych form wspomagających tradycyjne nauczanie. Ta odpowiedź silnie koresponduje z wynikami z kwestionariusza studenckiego. Pomimo tego, że 31 % respondentów odpowiedziało, że nie wykorzystuje żadnych interaktywnych form wspierających nauczanie, to jednak aż 69% zadeklarowało wykorzystywanie takich form, jak: własna strona internetowa, warunki zaliczenia dostępne w internecie, własne publikacje, materiały dostępne w internecie, inne interaktywne formy (np. zadania przez e-mail, SMS, czat, komunikatory, grupa dyskusyjna).

Pewnym problemem dla dydaktyków jest przygotowanie elektronicznych materiałów. Dane wskazują, że tylko 16% ankietowanych uważa ten proces za uciążliwy lub bardzo uciążliwy. Pozostała część kadry dydaktycznej (84%) twierdzi, że nie jest to tak pracochłonne. Wiele zależy od wieku i tytułu bądź stopnia naukowego. Młodsi wiekiem dydaktycy przejawiają większą aktywność w zakresie przygotowania i opracowywania materiałów elektronicznych.

Nierozwiązana kwestia praw autorskich wywołuje uzasadnione ogromne obawy u pracowników. Ogólnodostępna dystrybucja materiałów edukacyjnych (open courseware) mogłaby być wprowadzona przy zapewnieniu odpowiedniego poziomu ochrony. Badania wyraźnie wskazały, że 95% pracowników jest skłonna udostępniać materiały elektroniczne dla studentów obecnie nauczanych. Tylko 23% wszystkich nauczycieli akademickich zgadza się, aby ich treści (własność intelektualna) była ogólnodostępna w sieci.

Ankietowani podczas oceniania skuteczności i skłonności do udostępniania poszczególnych materiałów dydaktycznych w postaci elektronicznej najczęściej wskazywali na pliki tekstowe 63% i pokazy slajdów 36% jako mające największą skuteczność edukacyjną. Jak na razie mniej pożądane są informacje w formacie audio i wideo.

Jak pokazują wyniki badań, zdaniem prowadzących zajęcia wcześniejsze udostępnienie materiałów wykładowych, ćwiczeniowych, laboratoryjnych w 56% zintensyfikowałoby aktywność studentów podczas zajęć. Z drugiej strony 51% ankietowanych obawia się, że wcześniejsze udostępnienie spowoduje istotny spadek frekwencji na wykładach.

Godną odnotowania informacją jest również zgodność pracowników wraz ze studentami co do formy e-edukacji. Około 90% opowiada się za wspomaganiem udostępnionymi materiałami procesu nauczania tradycyjnego.

Tabela 6. Zastosowanie platformy e-edukacyjnej w procesie nauczania w opinii pracowników naukowo-dydaktycznych Akademii Ekonomicznej w Poznaniu.

Czy Pana(i) zdaniem e-edukacja może być przydatna do: Odpowiedzi w %
studiowanie teorii i jej zastosowań 44%
sprawdzania własnych wiadomości (interaktywne testy) 57%
wspomagania udostępnionymi materiałami procesu nauczania 90%

pytanie wielokrotnego wyboru
Źródło: opracowanie własne.

Dodatkowo na 34 kwestionariuszach pojawiły się dodatkowe uwagi. Najczęściej odnosiły się one do takich zagadnień, jak:

  • brak rozwiązania kwestii praw autorskich materiałów udostępnianych elektronicznie,
  • brak skłonności do udostępniania własnych materiałów w internecie,
  • brak odpowiednich środków motywujących publikowanie zasobów dla studentów w formie elektronicznej,
  • brak odpowiedniej infrastruktury w uczelni do wdrożenia e-edukacji.

Podsumowanie

Wyniki badania w dużej mierze potwierdzają wcześniejsze przypuszczenia. Pożądanym modelem edukacyjnym zarówno przez studentów, jak i pracowników jest edukacja mieszana. Zauważyć już można mocne, lecz jeszcze nie skonsolidowane ruchy w tym kierunku wykonywane przez samych pracowników, którzy tworzą takie kanały edukacyjne we własnym zakresie. W przypadku powstania platformy wspierania procesu nauczania należałoby przeprowadzić odpowiednie szkolenie z zakresu przygotowywania materiałów elektronicznych, na co wskazuje spora grupa pracowników dla których ten proces jest bardzo uciążliwy.

Pełne wyniki wskazują jasno na rodzaj materiałów dydaktycznych, jakie powinny być dostępne na przyszłej platformie wspomagania nauczania jak i rodzaj zajęć, które w sposób najistotniejszy, powinny być wspomagane. W tym konkretnym uzupełniałyby przede wszystkim wykłady. Takie rozwiązanie zapewne przyjęłoby się z pozytywnym oddźwiękiem wśród pracowników, gdyż były to formy, w jakich pracownicy najchętniej udostępniliby swoje materiały.

Informacje o autorach

zobacz podgląd
MACIEJ KIERZEK
jest studentem Akademii Ekonomicznej w Poznaniu na specjalności Systemy Wspomagania Decyzji Menedżerskich (SWDM) oraz członkiem Studenckiego Koła Naukowego Badań Operacyjnych. Głównym obszarem zainteresowań są systemy informatyczne w zarządzaniu oraz e-edukacja.








zobacz podgląd
MARCIN TYBURSKI
jest studentem Akademii Ekonomicznej w Poznaniu na specjalności Systemy Wspomagania Decyzji Menedżerskich (SWDM) oraz członkiem Studenckiego Koła Naukowego Badań Operacyjnych. Do obszaru zainteresowań należą dziedziny, takie jak: e-edukacja, budowa systemów zarządzania bezpieczeństwem informacji opartych o normę BS 7799-2:2002 i PN-ISO/IEC 17799:2003.

Komentarze

Nie ma jeszcze komentarzy do tego artykułu.

dodaj komentarz dodaj komentarz

Przypisy

1 M. Czubaj, Zmierzch uniwersytetów, "Polityka" 2004, nr 40.

2 Jakkolwiek infantylnie by to nie zabrzmiało w kontekście szkolnictwa wyższego.

3 T. Tokarski, Bunt polskich uczonych, e-polityka, opublikowane 4.09.2004, www.e-polityka.pl/a....

4 Być może w opinii wielu osób słowo "relikt" byłoby w tym przypadku jak najbardziej na miejscu.

5 Dwa ostatnie zdania pochodzą z opracowania Komitetu Badań Naukowych (analogiczny dokument można także znaleźć bezpośrednio na stronie Ministerstwa Nauki i Informatyzacji) pt. Rozwój potencjału naukowo-badawczego warunkiem skutecznego budowania w Polsce gospodarki opartej na wiedzy, www.kbn.gov.pl/anal....