» E-mentor nr 5 (7) / 2004

Zawarte w tytule pytanie pozwala zastanowić się nad ważnym problemem edukacyjnym. Czy rozwój metodyki kształcenia online jest potrzebny? Z jednej strony potrzeba ta wydaje się oczywista, z drugiej jednak oferta kursów w tej dziedzinie jest niewielka. Warto rozważyć ten problem bardziej szczegółowo.

Chrakterystyka kursu

Od dwóch lat w ofercie Ośrodka Edukacji Informatycznej i Zastosowań Komputerów w Warszawie (OEIIZK) znajduje się kurs metodyki nauczania online.

Kurs jest przeznaczony dla członków zespołów przygotowujących własne kursy w systemie edukacji niestacjonarnej przez internet. Obejmuje zagadnienia merytoryczne, techniczne i ogranizacyjno-administracyjne w zakresie ODL (Open Distance Learning).

Program kursu obejmuje:

• przygotowanie materiałów informacyjnych o swoim kursie do druku i publikacji w sieci;
• analizę cech uczestnika własnego kursu, wspierających naukę lub będących przeszkodą w nauce online;
• poznanie zasad tworzenia modułów kursu odpowiednio do potrzeb uczestników - stosowanie właściwej struktury, języka, różnych rodzajów ćwiczeń;
• poznanie sposobów ewaluacji pracy uczestnika, a w tym przygotowywanie testów i pytań sprawdzających zarówno wiedzę uczestnika zdobytą na kursie, jak i rozumienie przedstawianych zagadnień, a także umiejętność zastosowania tej wiedzy w praktyce;
• poznanie kompetencji nauczyciela w niestacjonarnym systemie nauki;
• poznanie różnych sposobów wsparcia pracy uczestnika na każdym etapie kontaktu instytucją, podczas nauki i po jej zakończeniu;
• poznanie procedur kontroli jakości kursu oraz przygotowanie dokumentów i materiałów służących ewaluacji i ocenie jakości;
• poznanie struktury organizacyjnej i administracyjnej charakterystycznej dla nauczania online¹.

Kurs ma charakter warsztatów, tj. uczestnicy pracują nad treścią własnych kursów według wskazówek i wytycznych przedstawionych przez osobę prowadzącą. Wynikiem pracy są wzorcowe materiały kursu tworzonego przez uczestnika szkolenia, które stanowią podstawę dalszego ich rozbudowywania.

Jest to kurs stacjonarny zaplanowany na 40 godzin pracy w pracowni komputerowej w grupie 15 osobowej. Kurs został pomyślany jako stacjonarny z powodów organizacyjnych i technicznych - w OEIIZK były prowadzone tylko kursy stacjonarne, a więc gdyby został pomyślany jako szkolenie na odległość, nie mieściłby się w strukturze organizacyjnej instytucji ze wszelkim konsekwencjami finansowymi, prawnymi i organizacyjnymi. Ponadto OEIIZK nie posiada platformy edukacyjnej do prowadzenia kursów na odległość.

Z perspektywy uczestnika kursu stacjonarnego nie zapewnia on wprawdzie bezpośrednich doświadczeń nauki online, ale wiedza i umiejętności zdobyte w oparciu o literaturę przedmiotu i wypracowane podczas wspólnego przygotowywania materiałów nie są bez znaczenia na początkowym etapie tworzenia systemów edukacji na odległość. Od dwóch lat na ten kurs nie zgłosił się żaden nauczyciel. Fakt ten można interpretować w dwojaki sposób: negatywnie - jako klęskę lub pozytywnie - jako doświadczenie, które należy wnikliwie przeanalizować i wyciągnąć wnioski.

Przyczyny braku zainteresowania kursem

Przyczyny braku zainteresowania kursem można pogrupować w następujące kategorie:

• Zawodowe
• Inwestycyjne
• Polityczne
• Kulturowe
• Marketingowe
• Techniczne

• Brak warunków i możliwości natychmiastowego wykorzystania wiedzy i umiejętności w praktyce;
• Zbyt ogólna wiedza - kurs nie uwzględnia specyfiki wynikającej z nauczanych treści;
• Przeznaczenie dla autorów kursów, a nauczyciel jest mediatorem pomiędzy materiałem a uczestnikiem kursu, chociaż jego mediacyjna rola jest inna w nauczaniu stacjonarnym i niestacjonarnym.

• Brak możliwości zdyskontowania w bliskiej przyszłości poniesionych na kształcenie nakładów finansowych i czasu.

• Brak jasnej polityki władz oświatowych promującej nauczanie online.

• Brak tradycji nauczania na odległość;
• Brak wiary w skuteczność takiej nauki;
• Brak osobistego doświadczenia w uczeniu się na odległość;
• Niski poziom rozwoju metodyk przedmiotowych - wydaje się, że jedynie metodyka nauczania języków obcych zyskała rangę dyscypliny akademickiej.

• Poza umieszczeniem nazwy i opisu kursu w broszurze informacyjnej oraz na stronie internetowej OEIIZK nie była prowadzona żadna promocja kursu, która musiałaby przecież obejmować kreowanie potrzeb potencjalnych uczestników.

• Brak platform edukacyjnych w instytucjach kształcących przyszłych i czynnych nauczycieli.

Kurs został jednak przeprowadzony dwukrotnie na zamówienie dwóch instytucji - uczelni wyższej i ośrodka doskonalenia nauczycieli. W obu przypadkach treści kursu zostały uzgodnione z kierownictwem tych instytucji i dopasowane do ich potrzeb. Na życzenie osób zamawiających zostały pominięte niektóre partie materiału. Ostatecznie w obu przypadkach czas trwania kursu został zmniejszony do 20 godzin. W ankietach ewaluacyjnych wypełnionych po zakończeniu obu kursów uczestnicy wskazywali na spełnienie swoich oczekiwań oraz na zrealizowanie założonych celów. Jako sposób podniesienia efektywności szkolenia wskazywano konieczność przekształcenia go na kurs online. Postulat ten w pełni akceptuję.

Czy kursy metodyki są potrzebne?

Spróbujmy teraz odpowiedzieć na pytanie postawione w tytule. Z jednej strony kursy metodyki nauczania online nie są potrzebne, ponieważ nie znajdują żadnego zainteresowania wśród potencjalnych odbiorców - z powodów opisanych powyżej. Z drugiej zaś kursy takie są jednak potrzebne, z czego większość czytelników e-mentora zdaje sobie doskonale sprawę. Jednym z powodów jest fakt, że tradycyjna edukacja nie będzie w stanie zaspokoić rosnących wymagań edukacyjnych społeczeństwa, więc rozwój edukacji niestacjonarnej jest nieuchronny. Ponadto na tym wczesnym etapie rozwoju warto postarać się, aby rozwój metodyki nauczania online podążył śladem metodyki nauczania języków obcych, w której zarówno w materiałach, jak i w technikach uczenia wykorzystuje się wiele czynników i strategii, np. kognitywne, afektywne, społeczne w celu wspierania procesu nauki.

Strategie kognitywne rozwijane są w zadaniach wymagających m.in. powtarzania treści, kategoryzowania, podsumowywania, dedukowania i wizualizacji nowych informacji słownych. Strategie afektywne odnoszą się do emocji pojawiających się podczas nauki. Z jednej strony stres, frustracja mogą zniechęcić do nauki, a z drugiej - poczucie sukcesu i zauważalny postęp motywują do dalszej pracy. Czynniki społeczne obejmują interakcje z nauczycielem i innymi osobami uczącymi się razem. Są to: wzajemne wyjaśnianie zadań, wyrażanie treści innymi słowami, podawanie przykładów. Niestety w wielu metodykach przedmiotowych sposób nauczania wiedzy i umiejętności charakterystycznych dla danej dziedziny pozostawia się intuicji nauczyciela.

Podsumowanie

Opisany kurs metodyki nauczania online pozostanie więc w ofercie OEIIZK i będzie czekał na rozwój wydarzeń. Do czasu aż metodyka nauczania online stanie się potrzebą nauczycieli, którzy zainteresują się tym kursem, wówczas gdy nauczanie online wyjdzie z pionierskiego etapu rozwoju, czyli kiedy znikną przyczyny braku zainteresowania kursem opisane powyżej. Czy jednak rzeczywiście znikną?

Odpowiedź może być pozytywna w dwóch przypadkach. Po pierwsze, jeżeli władze państwa, które deklarują budowanie społeczeństwa informacyjnego wesprą finansowo instytucje edukacyjne prowadzące działania w tej dziedzinie, a więc także w zakresie metodyki nauczania online. Po drugie, jeśli producenci sprzętu i oprogramowania zainwestują w rozwój rynku usług edukacyjnych, który korzysta z ich produktów.

Próby zainteresowania kursem firm komercyjnych wprowadzających na polski rynek platformy edukacyjne kończyły się, po przeprowadzonej przez nich analizie rynku i oferty, następującym stwierdzeniem z ich strony: Jeżeli Pani oferowałaby kursy dla zamożnych profesji (tu następowała lista zawodów o wysokich dochodach), to natychmiast przyjęlibyśmy Pani ofertę. Rynek edukacyjny jest dla nas zbyt biedny.