» E-mentor nr 3 (35) / 2010

W opracowaniu opisano metodę kształcenia opartego na projektach (Project-Based Learning, PBL) i przedstawiono argumenty uzasadniające jej zastosowanie w e-learningu. Zdefiniowano pojęcie e-PBL, oznaczające kształcenie na odległość metodą Project-Based Learning, i sformułowano koncepcje realizacji takiego kształcenia: pełny PBL oraz komplementarny PBL. Przedstawiono uwarunkowania wdrożenia koncepcji e-PBL w świetle doświadczeń Ośrodka Kształcenia na Odległość Politechniki Warszawskiej - OKNO PW.

Tytuł niniejszego opracowania może wydawać się przewrotny. W sytuacji, kiedy większość polskich placówek edukacyjnych dopiero wdraża nowoczesne narzędzia teleinformatyczne wspomagające tradycyjne kształcenie i podchodzi do nich z ostrożnością, proponowanie nowej metody prowadzenia zajęć na odległość może wydawać się zbyt wczesne. Jednakże obserwując rozwój tej formy kształcenia na prestiżowych uczelniach zagranicznych, można zakładać, że upowszechnienie się e-learningu w polskiej edukacji jest zjawiskiem naturalnym i będzie postępować (podobnie jak komputeryzacja oraz powszechny dostęp do internetu)¹.

Niezależnie od pojawiania się nowoczesnych narzędzi teleinformatycznych powstają coraz bardziej efektywne metody kształcenia. Ze względu na specyfikę studiów wyższych (a zwłaszcza studiów inżynierskich) warto zwrócić uwagę na metodę kształcenia zorientowanego projektowo - Project-Based Learning. Metoda ta, znana na świecie już na początku XX wieku, odgrywa istotną rolę w zdobywaniu wiedzy, nabywaniu umiejętności oraz stymulowaniu motywacji studentów do twórczej pracy². Utworzenie systemu (narzędzia) umożliwiającego zdalną pracę według tej metodologii stanowi odpowiedź na potrzebę edukacji XXI wieku - efektywnego uczenia się w dowolnym miejscu i czasie.

Na czym polega Project-Based Learning

Project-Based Learning - nazywany inaczej metodą projektów - jest metodą pracy dydaktycznej, w której studenci realizują przedsięwzięcie na podstawie założeń ustalonych z wykładowcą. Na początku wyznaczane są cele i metody pracy, a także terminy realizacji całości i kolejnych faz. Jasno określa się kryteria oceny poszczególnych etapów pracy. Zadanie projektowe jest najczęściej wykonywane w grupie, choć studenci mogą też pracować indywidualnie. Po zakończeniu projektu rezultaty pracy studentów prezentowane są publicznie. W trakcie realizacji projektu wykładowca pełni rolę koordynatora i konsultanta - pomaga w podejmowaniu decyzji dotyczących podziału zadań, pilnuje terminów i ocenia efekty działania studentów.

Realizowany projekt zawsze nosi cechy działania autorskiego i nowatorskiego - jest dziełem studentów i to oni przyjmują na siebie odpowiedzialność za niego. Nawet jeśli projekt jest wykonywany według sprawdzonego pomysłu, stanowi przedsięwzięcie, które nigdy nie powtarza się w identycznej formie. W trakcie pracy metodą projektów studenci mają możliwość ćwiczenia wielu umiejętności społecznych związanych z pracą w grupie - podejmowania decyzji, rozwiązywania konfliktów, osiągania kompromisu, dzielenia się rolami i zadaniami. W trakcie pracy indywidualnej studenci ćwiczą zbieranie informacji z różnych źródeł, ich selekcjonowanie i opracowywanie, a także przygotowywanie prezentacji wyników swoich działań i przedstawianie ich. Praca metodą projektów wyzwala kreatywność, samodzielność i odpowiedzialność za realizowany projekt³.

Obserwujemy obecnie przyjętą w procesie bolońskim zmianę paradygmatu kształcenia, uwzględniającą kluczową rolę efektów kształcenia⁴. Przez efekty rozumie się kompetencje absolwentów studiów w zakresie wiedzy, umiejętności i postaw. Nauczanie zorientowane na efekty kładzie większy nacisk na kształtowanie umiejętności uniwersalnych i praktycznych (takich jak np. komunikowanie się, praca w grupie), wysoko cenionych na rynku pracy i potrzebnych w trakcie całego życia zawodowego. Ważniejsze jest to, co absolwent wie i umie („liczą się efekty”), natomiast mniej istotne jest to, w jaki sposób nabył wiedzę i umiejętności.

Kwalifikacje osób kształconych metodą projektów należą do kluczowych kompetencji wyszczególnionych w Europejskich Ramach Kwalifikacji dla kształcenia przez całe życie (EQF), przyjętych przez Parlament Europejski w 2008 roku. Istotnym wyzwaniem polskiego szkolnictwa wyższego jest wprowadzenie Krajowych Ram Kwalifikacji, co opisuje Strategia rozwoju szkolnictwa wyższego: 2010-2020⁵.

Z pojęciem Project-Based Learning związane jest także pojęcie Problem-Based Learning. Na czym polega różnica? Przez Project-Based Learning rozumie się kształcenie oparte na projektach, w którym proces poznawczy opiera się przede wszystkim na działaniu, natomiast Problem-Based Learning to kształcenie poprzez rozwiązywanie problemów, w którym większy nacisk kładzie się na aspekt teoretyczny. Często te dwa pojęcia przenikają się wzajemnie, o czym mogą świadczyć różne definicje metody projektów, np. następująca: projekt […] jest zadaniem realizowanym najczęściej przez grupę […] studentów, które powinno zawierać problem do rozwiązania⁶. Można to traktować jako potwierdzenie faktu, że metoda PBL wymaga od studentów podjęcia szeregu działań i zastosowania wielu operacji myślowych w celu wypracowania rozwiązania.

Przykładami uczelni i instytucji, w których proces kształcenia opiera się w znacznej części na metodzie projektów są:

• Alborg University (Dania), który prowadzi studia magisterskie w dziedzinie Problem- oraz Project-Based Learning⁷,
• Massachusetts Institute of Technology (USA), który prowadzi warsztaty metodą Project-Centered Learning (PCL - synonim Project-Based Learning)⁸,
• Maastricht University (Holandia) - uniwersytet znany ze stosowania metody kształcenia Problem-Based-Learning⁹,
• Queen Mary University of London - prekursor metody PBL w Wielkiej Brytanii¹⁰.

Kształcenie tradycyjne wsparte ideą PBL przynosi znacznie lepsze rezultaty od kształcenia wyłącznie tradycyjnego¹¹. Wynika to ze zwiększenia zaangażowania i samodzielności studentów, co oddają słowa Konfucjusza: Słyszałem i zapomniałem; widziałem i zapamiętałem; zrobiłem i zrozumiałem.

E-learning

Wykorzystanie technologii informatycznej w procesie edukacyjnym, określane mianem e-learningu, jest naturalną konsekwencją komputeryzacji życia. Pokolenia dorastające w świecie wszechobecnych technologii cyfrowych wymuszają modernizację modelu kształcenia. Kształcenie wykorzystujące multimedialne narzędzia, określane w przeszłości jako nowoczesne, dziś staje się współczesnym¹². Standardem staje się szerokie wykorzystanie platform edukacyjnych oraz technologii Web 2.0 - interaktywnych systemów i narzędzi, które funkcjonują przede wszystkim w oparciu o treści dostarczane przez użytkowników. Podstawą kształcenia staje się praca grupowa oraz integracja uczestników. Obserwuje się powstawanie serwisów zrzeszających e-społeczności.

Współczesny e-learning czerpie z koncepcji Web 2.0 m.in. takie narzędzia, jak:

• serwis pracy grupowej (środowisko wiki) - ukierunkowany na wspólną pracę użytkowników nad jedną treścią; środowisko wiki wspomaga uczenie się poprzez działanie i współpracę, np. przy tworzeniu zasobów edukacyjnych;
• blog edukacyjny - internetowy dziennik, umożliwiający innym użytkownikom komentowanie treści; blog usprawnia wymianę informacji pomiędzy użytkownikami, może również stanowić e-portfolio studenta;
• RSS - system przesyłania nagłówków wiadomości, będących jednocześnie odnośnikiem do pełnej treści; kanały RSS umożliwiają zapoznanie się z dużą ilością informacji z wielu źródeł w krótkim czasie;
• bookmarking (social bookmarking) - system klasyfikowania wartościowych zasobów internetowych i umieszczania informacji o nich (odnośników do stron internetowych) w serwisach opisanych słowami kluczowymi; social bookmarking pomaga w dotarciu do wartościowych zasobów w sieci;
• podcasting - transmisje i sprawozdania multimedialne w trybie audio, udostępniane za pomocą internetu techniką strumieniowania; podcasting umożliwia słuchanie, tworzenie własnych audycji i korzystanie z nich przy użyciu urządzeń przenośnych typu iPod;
• screencasting - transmisje i sprawozdania multimedialne w trybie audio-wideo; screencasting umożliwia wizualizację ekranu monitora, zastępując tradycyjną prezentację w układzie lektor-rzutnik-slajdy.

e-PBL

Połączenie efektywności metody PBL oraz e-learningu może przynieść efekt synergii. Metoda PBL - ze względu na swoją specyfikę - pozwala na kształtowanie kluczowych kompetencji studentów, a wsparta e-learningiem - umożliwia pracę zdalną, która odgrywa coraz większą rolę w XXI wieku¹³. Zatem e-PBL definiujemy jako kształcenie zorientowane projektowo, ale realizowane technikami e-learningu.

Dostrzec można dwa sposoby wykorzystania e-learningu w kształceniu metodą projektów:

• pełny e-PBL (odpowiadający formule pełnego e-learningu) - gdy cały przedmiot prowadzony jest zdalnie, a student kontaktuje się z wykładowcą przy użyciu platformy edukacyjnej oraz narzędzi synchronicznej i asynchronicznej komunikacji sieciowej (wideokonferencje, czat, forum, poczta elektroniczna);
• komplementarny PBL (odpowiadający formule blended learning) - gdy studenci korzystają z nowoczesnych narzędzi e-learningowych, a kilka razy w semestrze odbywają się konsultacje i zajęcia w trybie stacjonarnym. Również prezentacja wyników pracy studentów odbywa się publicznie.

Do prowadzenia zajęć na odległość metodą PBL można posłużyć się jednym z dwóch rodzajów oprogramowania: platformą edukacyjną lub programami niezależnymi.

e-PBL na platformie edukacyjnej

Platforma edukacyjna jest rozbudowaną aplikacją internetową, wyposażoną w szereg narzędzi komunikacji sieciowej oraz multimedialnych programów do nauczania i uczenia się. Umożliwia przygotowywanie zasobów dydaktycznych i prowadzenie zajęć oraz zarządzanie procesem edukacyjnym. Współczesne platformy edukacyjne mogą być konfigurowane zgodnie z potrzebami konkretnego kursu lub specyfiki uczelni. Z bogatego zestawu narzędzi platformy edukacyjnej można wyodrębnić takie, które posłużą realizacji zajęć metodą projektów.

PBL przy użyciu programów niezależnych

Jak już wspomniano, stosowanie metody projektów sięga początków XX wieku. Pierwotnie zajęcia prowadzono w trybie stacjonarnym. Później, zanim pojawiły się platformy edukacyjne, wykorzystywano metodę projektów w kształceniu na odległość przy użyciu niezależnych programów komputerowych i narzędzi sieciowych. Do programów usprawniających pracę metodą Project-Based Learning należą m.in.:

• program do tworzenia map myśli - wspomagania burzy mózgów jako etapu pracy w grupie,
• program do tworzenia diagramów, planów, schematów - pomocny na etapie planowania projektu,
• aplikacje Web 2.0 i Web 3.0.

Zaletą platformy edukacyjnej jest wzajemne powiązanie aplikacji wchodzących w jej skład, co przekłada się na stabilność działania oraz możliwości współdzielenia danych. Zaletą programów niezależnych jest elastyczność - pozwalająca na ich użycie w zależności od specyfiki realizowanego projektu.

Perspektywy realizacji koncepcji e-PBL w świetle doświadczeń OKNO PW

Jedną z polskich placówek edukacyjnych prowadzących studia metodą e-learningu jest Ośrodek Kształcenia na Odległość Politechniki Warszawskiej - OKNO PW. Ośrodek opracował model kształcenia na odległość, w którym student ma możliwość wybrania czasu, miejsca i tempa studiowania. Model ten, zwany modelem SPRINT, jest stosowany od 2000 roku. Studia w OKNO są realizowane w formule blended learningu (studia przez internet w połączeniu z zajęciami stacjonarnymi).

Realizacja koncepcji e-PBL na studiach w OKNO może stanowić rozwinięcie modelu SPRINT. Przed przystąpieniem do praktycznego wdrożenia koncepcji starano się określić punkt, w którym znajdujemy się obecnie. Od początku roku akademickiego 2009/2010 niestacjonarne uzupełniające studia magisterskie (studia na odległość) w OKNO PW prowadzone są przy użyciu internetowej platformy edukacyjnej Fronter. Rok akademicki podzielony jest na 4 półsemestry, z których każdy trwa 10 tygodni. W trakcie trwania pierwszego półsemestru (28.09.2009 - 05.12.2009) zrealizowano następujące przedmioty:

• Metody numeryczne,
• Inteligentne techniki obliczeniowe,
• Zaawansowane bazy danych,
• Metody projektowania systemów informacyjnych.

Poniżej zestawiono statystyki dotyczące aktywności studentów w ramach danego przedmiotu w czasie trwania półsemestru:

• datę ostatniej wizyty w witrynie przedmiotu,
• liczbę wszystkich wizyt,
• liczbę wgranych i odczytanych dokumentów,
• liczbę założonych i odwiedzonych dyskusji.

W tabeli 1 zestawiono statystyki dotyczące przedmiotu Metody numeryczne. Przeciętna aktywność studenta to 45 wizyt w ciągu 10 tygodni (70 dni) trwania półsemestru, co daje 2 wizyty w ciągu 3 dni. Rekordzista logował się 168 razy (2-3 wizyty dziennie). Wynik minimalny to jedna wizyta w tygodniu (10 wizyt w ciągu 10 tygodni). Można zatem zauważyć znaczne zróżnicowanie aktywności studentów. Powodem tego może być fakt, że każdy ze studentów pracował samodzielnie - nie było ćwiczeń grupowych, angażujących uczestników. Na zwiększenie zaangażowania studentów mogłaby wpłynąć praca w grupach, charakterystyczna dla metody projektów. Przełoży się to na liczbę wizyt w witrynie przedmiotu.

Tabela 1. Statystyki aktywności studentów na przedmiocie Metody numeryczne

Student	Ostatnia wizyta	Wizyty	Dokumenty		Dyskusje
			utworzone	odczytane
Student 1	2009-11-23	54	0	3	0
Student 2	Brak odwiedzin	0	0	0	0
Student 3	2009-12-12	37	0	3	0
Student 4	2009-12-03	49	0	3	1 (2)
Student 5	2009-12-07	59	0	3	0
Student 6	2009-12-13	168	0	3	3 (5)
Student 7	2009-12-18	19	0	0	0
Student 8	2009-12-11	25	0	3	0
Student 9	2009-12-15	10	0	3	0
Student 10	2009-12-11	70	0	3	0
Student 11	2009-12-17	30	0	3	0
Student 12	2009-12-20	31	0	3	0
Student 13	2009-12-04	13	0	3	0
Student 14	2009-12-04	26	0	3	0
Student 15	2009-12-11	70	0	3	0
Student 16	2009-12-11	59	0	3	1 (1)
Student 17	2009-12-11	34	0	3	0
Student 18	2009-12-30	15	0	0	0
Student 19	2009-12-04	18	0	3	0
Student 20	2009-12-10	73	0	3	2 (3)

Źródło: opracowanie własne
W kolumnie Dokumenty widać, że żaden ze studentów nie utworzył dokumentu przy użyciu edytora wbudowanego w platformę edukacyjną. Natomiast prawie wszyscy odczytali dokumenty utworzone przez wykładowcę (wynik „3” u 17 na 19 studentów). Studenci nadal nie są przyzwyczajeni do redagowania dokumentów online. Wolą korzystać z programów zainstalowanych na swoich komputerach domowych i umieszczać gotowe pliki na platformie edukacyjnej. Fakt ten przemawia za użyciem programów niezależnych w kształceniu na odległość metodą PBL - do wielu narzędzi platform edukacyjnych studenci (jak również wykładowcy) wciąż podchodzą z ostrożnością.

Ostatnia kolumna w tabeli dotyczy udziału w dyskusjach na forum. Zaledwie 4 spośród 19 studentów utworzyło własne fora dyskusyjne oraz umieszczało w nich wpisy (liczba w nawiasie). Przy zastosowaniu metody projektów, podzieleniu studentów na grupy, można spodziewać się wzrostu aktywności w dyskusjach, szczególnie w podgrupach projektowych.

Tabela 2 dotyczy przedmiotu Inteligentne techniki obliczeniowe. W tym przypadku większa liczba wizyt w witrynie przedmiotu (średnio 66 w ciągu 70 dni - jedna wizyta dziennie) może wynikać ze sposobu jego prowadzenia (m.in. systematycznego umieszczania nowych informacji przez wykładowcę).

Tabela 2. Statystyki aktywności studentów na przedmiocie
Inteligentne techniki obliczeniowe

Student	Ostatnia wizyta	Wizyty	Dokumenty		Dyskusje
			utworzone	odczytane
Student 1	2009-12-07	4	0	0	0
Student 2	2009-12-04	104	0	24	0
Student 3	2009-12-12	85	0	24	0
Student 4	2009-11-15	22	0	9	0
Student 5	2009-12-21	136	0	24	0
Student 6	2009-12-07	69	0	24	0
Student 7	2009-12-02	33	0	9	0
Student 8	2009-12-04	27	0	6	0
Student 9	2009-12-01	28	0	23	0
Student 10	2009-12-21	34	0	19	0
Student 11	2009-12-07	139	0	24	0
Student 12	2009-12-07	112	0	24	0

Źródło: opracowanie własne
Kolejna tabela odnosi się do przedmiotu Zaawansowane bazy danych. Jak wynika z jej treści, większość studentów (33 z 35 studentów) zapoznała się ze wszystkimi materiałami udostępnionymi przez wykładowcę. Studenci częściej niż w przypadku dwóch poprzednich przedmiotów brali udział w dyskusjach na forach (16 spośród 35 osób).

Tabela 3. Statystyki aktywności studentów na przedmiocie Zaawansowane bazy danych

Student	Ostatnia wizyta	Wizyty	Dokumenty		Dyskusje
			utworzone	odczytane
Student 1	Brak odwiedzin	0	0	0	0
Student 2	2009-12-08	168	0	29	0
Student 3	2009-11-30	40	0	29	0
Student 4	2009-12-16	125	0	29	0
Student 5	2009-12-08	144	0	29	1 (1)
Student 6	2009-12-09	216	0	29	1 (7)
Student 7	2009-12-18	60	0	19	0
Student 8	2009-12-08	88	0	26	0
Student 9	2009-12-08	49	0	29	0
Student 10	2009-12-09	150	0	28	0
Student 11	2009-12-15	17	0	16	0
Student 12	2009-12-08	104	0	28	0
Student 13	2009-12-16	35	0	29	0
Student 14	2009-12-08	89	0	29	0
Student 15	2009-12-09	61	0	28	1 (1)
Student 16	2009-12-09	128	0	29	1 (4)
Student 17	2009-12-17	28	0	18	0
Student 18	2009-12-08	142	0	29	2 (6)
Student 19	2009-12-10	147	0	29	2 (6)
Student 20	2009-12-07	19	0	28	0
Student 21	2009-12-06	141	0	28	1 (3)
Student 22	2009-12-16	180	0	29	1 (1)
Student 23	2009-12-08	170	0	29	1 (1)
Student 24	2009-01-06	60	0	29	2 (2)
Student 25	2009-12-08	142	0	29	1 (3)
Student 26	2009-12-05	90	0	28	1 (1)
Student 27	2009-12-08	47	0	29	2 (2)
Student 28	2009-12-06	42	0	29	1 (3)
Student 29	2009-12-07	109	0	28	1 (1)
Student 30	2009-12-08	131	0	29	0
Student 31	2009-12-18	120	0	29	0
Student 32	2009-12-12	203	0	29	0
Student 33	2009-12-15	99	0	29	2 (7)
Student 34	2009-10-10	11	0	27	0
Student 35	2009-12-09	70	0	29	1 (3)
Student 36	2009-12-02	8	0	1	0
Student 37	2009-12-08	69	0	29	1 (1)

Źródło: opracowanie własne
Tabela 4. Statystyki aktywności studentów na przedmiocie
Metody projektowania systemów informacyjnych

Student	Ostatnia wizyta	Wizyty	Dokumenty		Dyskusje
			utworzone	odczytane
Student 1	2009-12-07	121	5	123	2 (2)
Student 2	2009-12-08	137	6	111	0
Student 3	2009-12-09	267	20	148	2 (11)
Student 4	2009-12-20	106	4	67	1 (3)

Źródło: opracowanie własne
Ostatnim analizowanym przedmiotem były Metody projektowania systemów informacyjnych. Aktywność studentów jest zaskakująco wysoka. Rekordzista odwiedził witrynę przedmiotu 267 razy, co daje wynik 4 wizyty w ciągu dnia. Przeciętna liczba wizyt to aż 158. Aktywność studentów przejawiła się również w liczbie odczytanych i utworzonych dokumentów i w czynnym udziale w dyskusjach na forum. Można zadać pytanie, czy w tym przypadku na tak wysoką aktywność studentów miała wpływ niewielka liczebność grupy (tj. jedynie 4 osoby). Jeżeli tak, stanowi to podpowiedź nt. optymalnej liczebności grup projektowych (w przypadku zastosowania metody e-PBL).

Współczesne narzędzia, takie jak platformy i inne programy edukacyjne, stwarzają dobre warunki do wykorzystania nowych metod kształcenia, włączając w to kształcenie na odległość metodą projektów:

• programy interaktywne stwarzają większe możliwości twórczego wyrażenia siebie, aniżeli kartka i długopis, tudzież edytor tekstu (jest to szczególne ważne na etapie burzy mózgów - generowania pomysłów na realizację projektu, ale także w końcowym etapie projektu - przy prezentowaniu rezultatów pracy),
• system kontroli postępów oraz terminarz online umożliwiają efektywne planowanie i organizowanie pracy (w szczególności pracy w podgrupach projektowych),
• narzędzia synchronicznej i asynchronicznej komunikacji zapewniają kontakt w grupie projektowej.

Na podstawie zaprezentowanych statystyk można jednak zauważyć, że wciąż wiele zależy od osoby prowadzącej zajęcia. Umiejętne użycie narzędzi teleinformatycznych prowadzi do wzrostu zaangażowania osób uczących się, co jest podstawowym warunkiem efektywności zajęć prowadzonych metodą projektów. Prowadzący jest również odpowiedzialny za organizowanie pracy i komunikacji studentów w trakcie semestru.

Podsumowanie

Wciąż poszukuje się coraz bardziej efektywnych metod kształcenia na odległość. Połączenie efektywności metody Project-Based Learning z efektywnością e-learningu może dać lepsze rezultaty niż każda z metod rozłącznie. Pojawia się zatem nowe pojęcie: e-PBL, oznaczające metodę, która w zależności od charakteru prowadzenia zajęć, może być stosowana wyłącznie zdalnie lub częściowo w trybie stacjonarnym. Do prowadzenia zajęć może zostać wykorzystana platforma edukacyjna lub niezależne programy wspomagające pracę zdalną.

Doświadczenia zebrane w trakcie zajęć prowadzonych w OKNO PW wskazują, że realizacja koncepcji e-PBL jest możliwa, a nawet potrzebna. Następne badanie polegać będzie na przeprowadzeniu zajęć z przedmiotu informatycznego (którego zaliczenie polega m.in. na zrealizowaniu projektu przez studenta). Zajęcia te zostaną poprowadzone na platformie edukacyjnej dwiema metodami: pełnego e-PBL oraz komplementarnego PBL. Porównanie statystyk i wyników studentów na koniec semestru pozwoli zweryfikować skuteczność e-PBL w praktyce.

Bibliografia

• P.G. Altbach, L. Reisberg, L.E. Rumbley, Trends in Global Higher Education: Tracking an Academic Revolution. A Report Prepared for the UNESCO 2009 World Conference on Higher Education, UNESCO, Paryż 2009.
• S. D'Antoni, The Virtual University. Models & Messages. Lessons from case studies, UNESCO 2006.
• K. Balasubramian, W. Clarke-Okah, J. Daniel, F. Ferreira, A. Kanwar, A. Kwan, J. Lesperance, J. Mallet, A. Umar, P. West, ICTs for Higher Education. Background paper from the Commonwealth of Learning, UNESCO, Paryż 2009.
• E.D. Graff, A. Kolmos, Characteristics of Problem-Based Learning, „International Journal of Engineering Education” 2003, t. 19, nr 5.
• M. Knoll, The Project Method: Its Origin and International Influence. In Progressive Education across the Continents, Volker Lenhart and Hermann Rohrs, Nowy Jork 1995.
• A. Kraśniewski, Proces Boloński: to już 10 lat, FRSE, Warszawa 2009.
• J. Mecsi, New Challenges in Engineering Education and Research in the 21st Century, Proceedings of the International Conference on Engineering Education ICEE 2008.
• D. Moursund, Project-Based Learning Using Information Technology: International Society for Technology in Education, Eugene, Waszyngton 2003.
• Strategia rozwoju szkolnictwa wyższego: 2010-2020 Projekt środowiskowy, praca zbiorowa pod red. A. Matysiak, WUW, Warszawa 2009.