Instytucjonalne formy wspierania przedsiębiorczości akademickiej w Polsce

Anita Richert-Kaźmierska

Wzrost znaczenia wiedzy jako czynnika rozwoju gospodarczego zmienia rolę ośrodków naukowych i akademickich - „producentów” wiedzy i nowoczesnych technologii - w gospodarce regionalnej i krajowej. Konieczny staje się coraz bliższy kontakt uczelni z biznesem, coraz bardziej złożone formy przybiera podejmowana przez uczelnie współpraca z podmiotami działającymi w ich otoczeniu. Wydaje się, że rozwój przedsiębiorczości akademickiej stanowi obecnie jedną z kluczowych składowych procesu budowania międzynarodowej innowacyjności i konkurencyjności gospodarki.
W opracowaniu podjęto próbę zdefiniowania zagadnienia przedsiębiorczości akademickiej oraz zaprezentowano główne instytucjonalne formy jej wspierania wykorzystywane przez polskie uczelnie.

Przedsiębiorczość - pojęcie wieloznaczne

Przedsiębiorczość to pojęcie, którego zdefiniowania podejmują się przedstawiciele różnych dyscyplin naukowych, m.in. ekonomii, zarządzania, prawa, psychologii i socjologii. W związku z tym w literaturze spotyka się liczne propozycje interpretacji pojęcia przedsiębiorczości.

W dorobku nauk ekonomicznych najczęściej przyjmuje się trzy wymiary definiowania przedsiębiorczości:

  • definiowanie osobowościowe - koncentrujące się na cechach i umiejętnościach,
  • behawioralne - odwołujące się do sposobu działania i zarządzania,
  • precyzujące funkcje ekonomiczne przedsiębiorcy w gospodarce.
Przedsiębiorczość jest przypisywana jednostce (pojedynczej osobie), przedsiębiorstwu (najczęściej przedsiębiorstwom sektora MSP) lub innej organizacji, w tym jednostkom samorządu terytorialnego lub gospodarkom krajowym (tzw. przedsiębiorczość makroekonomiczna1).

Trudności w jednoznacznym zdefiniowaniu pojęcia przedsiębiorczości nie zmieniają jednak faktu, że w obecnych warunkach społeczno-gospodarczych stanowi ona jeden z głównych filarów rozwoju gospodarczego. Globalizacja, reorientacja gospodarki w kierunku gospodarki opartej na wiedzy, konieczność budowania międzynarodowej konkurencyjności to tylko niektóre z okoliczności sprawiających, że przedsiębiorczość oraz jej instrumenty - innowacje i kapitał intelektualny - wymagają świadomej stymulacji. Na różnych poziomach, przez różne podmioty, przy użyciu różnych metod i narzędzi prowadzi się działania mające na celu pobudzenie, wzmocnienie i rozwój przedsiębiorczości.

Tabela 1. Wybrane programy wspierania przedsiębiorczości
Poziom Nazwa programu
Unia Europejska
  • Odnowiona Strategia Lizbońska
  • Program ramowy na rzecz konkurencyjności i innowacji (CIP) na lata 2007-2013, w tym Program na rzecz przedsiębiorczości i innowacji (EIP)
  • Small Business Act
  • VII Program ramowy w zakresie badań i rozwoju technologicznego
Ogólnopolski
  • Krajowy Program Reform na lata 2008-2011
  • Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 oraz ogólnokrajowe programy operacyjne (głównie PO Innowacyjna Gospodarka oraz PO Kapitał Ludzki)
  • Drogi do Polski Przedsiębiorczej
Regionalny - województwo pomorskie
  • Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Pomorskiego
  • Regionalna Strategia Innowacji dla Województwa Pomorskiego
  • Program Innopomorze
  • Pomorskie Obserwatorium Przedsiębiorczości
Źródło: opracowanie własne

Od połowy XX wieku w proces tworzenia warunków dla rozwoju gospodarczego coraz aktywniej włączają się ośrodki naukowo-badawcze oraz uczelnie wyższe. Wzrost znaczenia wiedzy jako czynnika rozwoju gospodarczego nakłada na te instytucje nową rolę w gospodarce oraz dyktuje nowy sposób ich funkcjonowania. Następuje rozwój form współpracy między sektorem nauki a gospodarką, co sprzyja komercjalizacji badań naukowych. Uczelnie angażują się merytorycznie, organizacyjnie i finansowo w działania rozwijające innowacyjność regionów, pracownicy naukowi podejmują się prowadzenia własnych, nowoczesnych firm, a programy studiów konstruowane są w taki sposób, aby umożliwić studentom nabycie praktycznych umiejętności niezbędnych w zarządzaniu firmami.

Przedsiębiorczość akademicka - instytucjonalne formy wsparcia

Przedsiębiorczość akademicka, podobnie jak samo pojęcie przedsiębiorczości, jest interpretowana dość różnorodnie. Z raportu Public Profits wynika, że w Polsce jest ona rozumiana trojako2 - utożsamia się ją:

  • z wychowaniem do przedsiębiorczości i z promocją przedsiębiorczości oraz postaw proprzedsiębiorczych;
  • ze wspieraniem przedsiębiorców będących studentami, absolwentami, doktorantami i pracownikami naukowymi;
  • ze wspieraniem transferu wiedzy i nowych technologii do gospodarki.
Ustawa o szkolnictwie wyższym z 2005 r. wpisała przedsiębiorczość akademicką w podstawowy zakres aktywności szkół wyższych w Polsce. Obok prowadzenia badań naukowych oraz kształcenia studentów są one zobligowane do współpracy z otoczeniem gospodarczym, w szczególności przez sprzedaż lub nieodpłatne przekazywanie wyników badań i prac rozwojowych przedsiębiorcom oraz szerzenie idei przedsiębiorczości w środowisku akademickim, w formie działalności gospodarczej wyodrębnionej organizacyjnie i finansowo3.

Do najczęściej wykorzystywanych przez polskie uczelnie instytucjonalnych form kreowania i wsparcia przedsiębiorczości akademickiej należą:
  • biura karier,
  • akademickie inkubatory i preinkubatory przedsiębiorczości,
  • centra transferu technologii,
  • parki naukowo-technologiczne.
Akademickie biura karier działają przy polskich uczelniach od 1993 roku, aktualnie przy większości ośrodków. Zakres podejmowanych przez nie działań obejmuje m.in.:
  • doradztwo zawodowe indywidualne i grupowe,
  • organizację szkoleń i warsztatów rozwijających umiejętności przydatne w poszukiwaniu pracy,
  • prowadzenie baz danych z ofertami kształcenia, w tym na studiach podyplomowych, szkoleniach zawodowych i kursach,
  • nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów z pracodawcami oraz pośrednictwo pracy.
Akademickie inkubatory przedsiębiorczości to inicjatywa polegająca na tworzeniu przez uczelnie wyższe fizycznych i organizacyjnych warunków do praktycznej weryfikacji wiedzy i umiejętności w zakresie prowadzenia własnej firmy. Oferta akademickich inkubatorów przedsiębiorczości skierowana jest przede wszystkim do studentów, absolwentów oraz młodych pracowników naukowych. W Polsce wyróżnia się trzy warianty preinkubacji firmy w otoczeniu szkoły wyższej:
  • w sieci Akademickich Inkubatorów Przedsiębiorczości (AIP) prowadzonych przez Fundację Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości (FAIP);
  • w inkubatorach działających w ramach państwowych szkół wyższych, najczęściej w powiązaniu z centrami transferu technologii i biurami karier;
  • w preinkubatorach działających w ramach parków naukowo-technologicznych.
Tabela 2. Lokalizacja akademickich inkubatorów przedsiębiorczości w Polsce
Miasto AIP zrzeszone w FAIP AIP niebędące członkiem FAIP
Białystok 2  
Bydgoszcz 1  
Chorzów 1  
Częstochowa 1 1
Elbląg   1
Gdańsk 1 1
Katowice 2  
Kraków 1 3
Lublin 2  
Łódź 1 1
Nowy Sącz   1
Opole   1
Poznań 1 2
Rzeszów   1
Szczecin   1
Siedlce 1  
Toruń 1 1
Warszawa 7 1
Wrocław 2 4
Zielona Góra   1
Łącznie 24 20
Źródło: opracowanie własne na podstawie http://www.pi.gov.pl/upload/dokumenty/akademicka/08.05.08_inkubatory_nieFAIP-do%20aktualizacji.pdf, [02.04.2010]

Program preinkubacji oferowany przez akademickie inkubatory przedsiębiorczości obejmuje najczęściej:
  • zajęcia dydaktyczne i (lub) szkolenia z przedsiębiorczości, zarządzania firmą,
  • warsztaty, w ramach których przygotowywane są biznesplany,
  • mentoring najlepszych projektów biznesowych,
  • udostępnianie infrastruktury AIP początkującym przedsiębiorcom (wyposażenie biurowe, sale seminaryjne, witryna internetowa, adres itp.),
  • obsługę księgową i prawną,
  • dostęp do wyspecjalizowanej infrastruktury laboratoryjnej.
Podstawową formą wsparcia są jednak usługi doradcze, szkoleniowe i informacyjne. Ponadto duże znaczenie ma oferta w zakresie finansowania przedsięwzięć realizowanych przez inkubowane firmy. Chodzi nie tyle o dostęp do środków będących bezpośrednio w dyspozycji inkubatora (choć możliwe jest uzyskiwanie grantów i dopłat na zasadach konkursowych), ile o wsparcie w pozyskiwaniu zewnętrznego finansowania, np. ze środków unijnych, poprzez kontakt z Aniołem Biznesu.

Z kolei centra transferu technologii (CTT) w szerokim znaczeniu są zróżnicowaną organizacyjnie grupą nienastawionych na zysk jednostek doradczych, szkoleniowych i informacyjnych, realizujących programy wsparcia transferu i komercjalizacji technologii oraz wszystkich towarzyszących temu procesowi zadań4. Większość polskich uczelni akademickich uruchomiła w ostatnich latach w swoich strukturach jednostki organizacyjne zajmujące się informowaniem otoczenia biznesowego o prowadzonych przez siebie badaniach naukowych i ich efektach, poszukiwaniem ich potencjalnych klientów oraz pozyskiwaniem partnerów. W tym sensie coraz powszechniej mówić można o powstawaniu akademickich działów transferu technologii. Ich sprawne funkcjonowanie i rozwój warunkuje rzeczywiste otwarcie się uczelni na współpracę z biznesem oraz promocja użytkowego podejścia do statutowej aktywności badawczo-rozwojowej.

Ideą uczelnianych centrów transferu technologii jest generowanie, poprzez tworzone partnerstwa, trójwymiarowej korzyści - dla potencjalnych klientów, uczelni oraz dla gospodarki. Dostarczane klientom (partnerom) wiedza fachowa i nowoczesne technologie determinują ich zdolności konkurencyjne (głównie chodzi o przedsiębiorstwa sektora MSP). Uczelnia pozyskuje dodatkowe środki finansowe, które przy wątłych nakładach z budżetu państwa oraz z roku na rok kurczącym się poziomie naboru słuchaczy w ramach odpłatnych form kształcenia (dotyka to głównie ośrodków prywatnych) odgrywają coraz większą rolę w finansowaniu planów rozwojowych. Wreszcie - uczelniane centra transferu technologii pełnią istotną funkcję w polityce rozwoju regionalnego. Ich działalność wpływa przede wszystkim na tzw. pośrednią konkurencyjność regionu oraz determinuje poziom innowacyjności w regionie.

Od końca lat dziewięćdziesiątych XX wieku polskie uczelnie uczestniczą w uruchamianiu i rozwoju parków naukowo-technologicznych, które - w myśl ustawy - stanowią zespół wyodrębnionych nieruchomości wraz z infrastrukturą techniczną, utworzony w celu dokonywania przepływu wiedzy i technologii pomiędzy jednostkami naukowymi a przedsiębiorcami5. Z jednej strony stanowią one fizyczne miejsce, w którym początkujący przedsiębiorcy, zorientowani innowacyjnie i działający w branżach o dużym zaawansowaniu technologicznym, mogą liczyć na ułatwienia w zakresie dostępu do infrastruktury, wiedzy fachowej i innowacyjnych pomysłów (wynalazków). Z drugiej strony są miejscem transferu technologii i komercjalizacji wyników badań prowadzonych przez ośrodki naukowe do środowiska biznesu. Bardzo często przedsiębiorstwa funkcjonujące w parkach naukowo-technologicznych to podmioty prowadzone przez pracowników naukowych. Uzyskują wsparcie poprzez inkubowanie i umożliwienie procesu pączkowania (firmy spin-off oraz firmy spin-out).

Przeprowadzone badania6 wskazują, że przeciętny park naukowo-technologiczny, realizując swoje zadania, współpracuje z 26 instytucjami, w tym:
  • ośrodkami naukowymi, głównie szkołami wyższymi,
  • samorządem lokalnym i regionalnym,
  • przedstawicielami władz centralnych i agencji rządowych, przede wszystkim Polską Agencją Rozwoju Przedsiębiorczości.
Do głównych form współpracy parków naukowo-technologicznych z ośrodkami akademickimi należą7:
  • organizacja szkoleń, seminariów i konferencji,
  • składanie wspólnych projektów do funduszy europejskich,
  • współpraca z uczelnianymi komórkami transferu technologii,
  • udział przedstawicieli nauki w organach decyzyjnych parku,
  • wspólne projekty wdrożeniowe,
  • organizacja praktyk studenckich.

Przedsiębiorczość akademicka - uwarunkowania zewnętrzne

Rozwój przedsiębiorczości akademickiej w Polsce determinuje szereg czynników, zarówno wewnętrznych - zależnych bezpośrednio od danej uczelni, jak i zewnętrznych - tkwiących w jej otoczeniu. Do czynników wewnętrznych należą przede wszystkim:

  • kadra uczelni - zarówno kierownictwo, jak i pracownicy naukowi oraz dydaktyczni, ich kompetencje i umiejętności, postrzeganie funkcji, jakie uczelnia pełni w otoczeniu oraz otwartość na współpracę z biznesem;
  • infrastruktura techniczna pozostająca w dyspozycji uczelni, umożliwiająca prowadzenie aktywnej działalności badawczo-rozwojowej;
  • system zarządzania uczelnią;
  • programy kształcenia - zawierające przedmioty przygotowujące i motywujące do zakładania firmy oraz zarządzania nią;
  • praktyki studenckie - ich długość oraz sposób przeprowadzania umożliwiający konfrontację teorii z rzeczywistymi problemami współczesnego rynku.
Wśród czynników zewnętrznych należałoby wymienić m.in.:
  • formalno-prawne uwarunkowania współpracy uczelni (głównie państwowych) z podmiotami pozostającymi w ich otoczeniu,
  • system finansowania uczelni,
  • strukturę oraz orientację przedsiębiorstw w Polsce,
  • wpływ globalizacji i internacjonalizacji na funkcjonowanie wszystkich organizacji,
  • kierunki i cele rozwoju gospodarek światowych, w tym gospodarki Unii Europejskiej.

Podsumowanie

Przedsiębiorczość akademicka jest w Polsce zagadnieniem nadal nowym i wymaga ciągłego wsparcia. Zjawisko nie posiada jednej, spójnej definicji i - podobnie jak ogólne pojęcie przedsiębiorczości - definiowane jest według różnych kryteriów. Dość często przedsiębiorczość akademicką utożsamia się z postawami reprezentowanymi przez studentów, co jest ujęciem skrajnie zawężonym.

Rozwój przedsiębiorczości akademickiej zależy z jednej strony od „stanu otwarcia” uczelni, z drugiej strony - od gotowości „uczelnianego otoczenia” na podjęcie współpracy ze szkołami wyższymi. W Polsce podjęcie takiej współpracy mogą ułatwić m.in. projekty realizowane w ramach programów finansowanych ze środków unijnych, w tym PO Innowacyjna Gospodarka, PO Kapitał Ludzki oraz regionalnych programów operacyjnych.

Przedsiębiorczość akademicka, przede wszystkim ze względu na wpisaną w nią innowacyjność i partnerstwo, staje się kluczowym wymiarem ogólnej koncepcji przedsiębiorczości gospodarczej i stymulatorem rozwoju społeczno-gospodarczego.

Bibliografia

  • Komunikat Komisji Europejskiej z dnia 25 czerwca 2008 r.: Najpierw myśl na małą skalę - program Small Business Act dla Europy, COM (2008) 0394; dokument roboczy służb Komisji na temat oceny skutków SEC (2008) 2102.
  • Komunikat na wiosenny szczyt Rady Europejskiej: Wspólne działania na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Nowy początek Strategii Lizbońskiej, COM (2005) 24 końcowy, Bruksela 02.02.2005.
  • K. Matusiak (red.), Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości w Polsce, Raport 2009, PARP, Warszawa, Łódź 2009.
  • Opracowanie modelu wspierania przedsiębiorczości akademickiej w Wielkopolsce, Raport końcowy, Public Profits sp. z o.o., Poznań 2006.
  • S. Sudoł, Przedsiębiorczość - jej pojmowanie, typy i czynniki ją kształtujące, „Problemy zarządzania” 2008, nr 2 (20).
  • Ustawa o zmianie ustawy o finansowym wspieraniu inwestycji oraz ustawy o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców z dnia 29 sierpnia 2003 r., Dz.U. z 2003 r. Nr 159 poz. 1537.
  • Ustawa Prawo o szkolnictwie wyższych z dnia 27 lipca 2005 r., Dz.U. z 2005 r. Nr 164 poz. 1365 ze zm.

Netografia

Informacje o autorze

zobacz podgląd
ANITA RICHERT-KAŹMIERSKA

Autorka jest adiunktem w Katedrze Zarządzania Wydziału Zarządzania i Ekonomii Politechniki Gdańskiej. Swoje zainteresowania naukowe koncentruje wokół problematyki uwarunkowań konkurencyjności gospodarczej regionów oraz polityki regionalnej.

Przypisy

1 S. Sudoł, Przedsiębiorczość - jej pojmowanie, typy i czynniki ją kształtujące, „Problemy zarządzania” 2008, nr 2 (20), s. 15-16.

2 Opracowanie modelu wspierania przedsiębiorczości akademickiej w Wielkopolsce, Raport końcowy, Public Profits sp. z o.o., Poznań 2006, s. 61.

3 Ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym z dnia 27 lipca 2005r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 164 poz. 1365 ze zm.), art. 4.

4 K. Matusiak (red.), Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości w Polsce, Raport 2009, PARP, Warszawa, Łódź 2009, s. 202.

5 Ustawa z dnia 29 sierpnia 2003r. o zmianie ustawy o finansowym wspieraniu inwestycji oraz ustawy o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców (Dz.U. z 2003 r. Nr 159 poz. 1537), art. 1 pkt.1.

6 K. Matusiak (red.), dz.cyt., s. 35.

7 Tamże, s. 38.