» E-mentor nr 1 (3) / 2004

Artykuł jest wprowadzeniem do tematyki biznesu elektronicznego. Opisuje podstawowe pojęcia związane z e-biznesem, przedstawia najważniejsze relacje pomiędzy podmiotami biznesu elektronicznego oraz omawia modele prowadzenia działalności biznesowej w internecie.

Biznes elektroniczny ma już długą historię, i nie jest ona bynajmniej związana tylko z internetem. Także nowoczesne jego odmiany nie muszą być oparte na internecie. Pod tym pojęciem kryją się ogromne połacie wiedzy, technologii i możliwości. Rola internetu w rozwoju biznesu elektronicznego jest na pewno bardzo istotna. Do tego stopnia, że biznes internetowy bywa utożsamiany z biznesem elektronicznym. Pojęcia te należy wyraźnie rozgraniczyć - biznes internetowy jest tylko jedną z form e-biznesu.

Historia biznesu elektronicznego, czyli EDI w pigułce

Zanim nastała era biznesu internetowego, biznes elektroniczny rozwijał się w dużych firmach i korporacjach międzynarodowych od wielu lat pod postacią EDI (Electronic Data Interchange) - elektronicznej wymiany dokumentów.

Przyjmując najszerszą definicję biznesu elektronicznego, komputery po raz pierwszy zostały komercyjnie wykorzystane już w latach 60. XX wieku. Wraz z wprowadzeniem przez banki systemu ERMA (the Electronic Recording Machine Accounting), dzięki zautomatyzowanym funkcjom tego systemu, w Bank of America dziewięciu pracowników mogło wykonać pracę, którą wcześniej wykonywało pięćdziesięciu. Komercyjne wykorzystanie komputerów szybko rozprzestrzeniało się w firmach, pozwalając zautomatyzować administrowanie płacami, tworzyć raporty, czy planować harmonogramy produkcji. W latach 70. i 80. działalność biznesowa zaczęła się rozszerzać o pierwsze formy komunikacji pomiędzy firmami (partnerami handlowymi). Powstały pierwsze systemy wymiany dokumentów EDI¹.

Sama idea elektronicznej wymiany dokumentów pochodzi z połowy lat 60. W 1968 r. grupa przedsiębiorstw kolejowych, dbających o jakość wymiany danych między przedsiębiorstwami, formuje Transportation Data Coordinating Committee. W tym samym okresie General Motors, Suer Valu, Sears, K-Mart budują dla głównych partnerów własne systemy elektroniczne. W latach 70. powstają pierwsze przemysłowe standardy wymiany dokumentów: 1975 r. - pierwszy międzyprzemysłowy standard "air, motor, ocean, rail & some banking applications "; 1979 r. - ANSI X12.

Podstawowe standardy EDI w chwili obecnej to: EDIFACT (Electronic Data Interchange for Administration, Commerce and Transport) z 1985 r. oraz SWIFT dla instytucji finansowych.

Wraz z rozpowszechnieniem się internetu rozpoczęto przenoszenie standardów EDI na jego grunt, wykorzystując w tym celu najczęściej język XML².

Definicje

Biznes elektroniczny to określenie bardzo szerokie i ogólne. Ponadto ciągłe zmiany i nowe sposoby ujęcia poszczególnych zagadnień powodują duże rozbieżności w definiowaniu nawet podstawowych pojęć z zakresu biznesu elektronicznego. Spróbujmy przedstawić najważniejsze z tych pojęć. Uporządkowanie podstawowych terminów związanych z biznesem elektronicznym wydaje się niezbędne.

Z pojęciem biznesu elektronicznego (e-business) łączą się zarówno bardziej ogólne zagadnienia: elektronicznego handlu (e-commerce), elektronicznego przedsiębiorstwa (e-enterprise), elektronicznej gospodarki (e-economy), a nawet elektronicznego społeczeństwa (e-society), czy elektronicznego rządu (e-government), jak również bardziej szczegółowe, takie jak: e-banking czy e-learning. Jeszcze inny aspekt wirtualizacji procesów biznesowych kryje się za pojęciem m-business gdzie nacisk kładzie się na kwestie przesyłania informacji. Zdefiniujmy najważniejsze z tych pojęć.

Naszą analizę rozpoczniemy oczywiście od określenia terminu e-biznes. Przytoczymy kilka jego definicji, pokazujących jak różnie bywa on rozumiany. Według pierwszej, najszerszej pojęciowo definicji: "Biznes elektroniczny obejmuje wszystkie procesy biznesu przeprowadzane elektronicznie. Od wielu lat jest głównym medium i częścią procesów biznesu niemal w każdej firmie. Biznes elektroniczny nie polega wyłącznie na przeprowadzeniu transakcji elektronicznie, ale dotyczy takie wszystkich procesów prowadzących do takiej transakcji"³. Można przyjąć, przy tak zdefiniowanym pojęciu, że biznesem elektronicznym będzie każde wykorzystanie technologii komputerowych. Poczynając już od pisania tekstu w edytorze tekstów, wykonywania prostych obliczeń za pomocą arkusza kalkulacyjnego, czy obrabiania otrzymanego faksem dokumentu w komputerze. Kolejna z definicji kładzie nacisk na internetowy aspekt działalności gospodarczej: "E-biznes (e-business): jakiekolwiek przedsięwzięcie internetowe - taktyczne lub strategiczne - które przekształca zależności biznesowe, czy będą to relacje business-to-consumer, business-to-business, powiązania w zakresie przedsiębiorstw (intra-business), czy pomiędzy konsumentami (consumer-to-consumer). Każdy menedżer, który postrzega e-biznes jako sprzedaż produktów przez internet, nie ogarnia całości obrazu. E-biznes stanowi bowiem naprawdę nowe źródło efektywności, szybkości, innowacyjności i nowych sposobów tworzenia wartości w organizacji"⁴. Jeszcze inaczej zagadnienie to przedstawia prof. Wojciech Cellary w artykule "Elektroniczny biznes", kładąc nacisk na zmianę formy komunikacji pomiędzy podmiotami gospodarczymi z papierowej na elektroniczną: "Elektroniczny biznes" stanowi uogólnienie elektronicznego handlu. Łatwo bowiem zauważyć, że drogą elektroniczną można realizować nie tylko procesy biznesowe, związane z handlem, lecz również wiele innych. U podstaw elektronicznego biznesu leży dążenie do:

• zastąpienia formalnych i nieformalnych dokumentów papierowych dokumentami elektronicznymi i zorganizowanie obrotu nimi na drodze elektronicznej;
• zorganizowanie interakcji międzyludzkich za pomocą mediów elektronicznych zamiast bezpośrednich spotkań"⁵.

Według firmy International Data Corporation termin ten oznacza "elektronizację podstawowych transakcji handlowych"⁶. A. Hartman, J. Sifonis i J. Kador przedstawiają zaś następującą definicję: "E-handel (e-commerce): szczególny rodzaj przedsięwzięć w zakresie e-biznesu skupiający się wokół pojedynczych transakcji wykorzystujących sieć jako medium wymiany, obejmujący relacje pomiędzy przedsiębiorstwami (business-to-business, B2B), jak i pomiędzy przedsiębiorstwem i konsumentem (business-to-consumer, B2C)"⁷. Z kolei prof. Wojciech Cellary o e-commerce wyraża się następująco: "O handlu elektronicznym mówimy wówczas, gdy związane z nim procesy biznesowe są realizowane drogą elektroniczną. Przedmiot handlu może być cyfrowy lub materialny. Również podmiot handlu - sprzedawca i kupujący - może być fizyczny lub wirtualny. (...) Handel elektroniczny obejmuje cztery główne procesy biznesowe:

• promocję i marketing,
• zamówienia,
• płatności,
• dostawy - oczywiście tylko w przypadku produktów cyfrowych"⁸.

Natomiast e-economy jest pojęciem szerszym niż e-biznes. E-gospodarka (e-economy) to wirtualna arena, na której prowadzona jest działalność, przeprowadzane są transakcje, dochodzi do tworzenia oraz wymiany wartości i gdzie dojrzewają bezpośrednie kontakty pomiędzy jego uczestnikami. Procesy te mogą być powiązane z podobnymi działaniami zachodzącymi na tradycyjnym rynku, pomimo że są od nich niezależne. E-gospodarka czasami jest nazywana "gospodarką cyfrową" (digital economy) lub "cyberekonomią". Terminu "nowa gospodarka" używa się również jako przeciwieństwo "starej", tradycyjnej gospodarki⁹. Definicję elektronicznego (samo)rządu oraz społeczeństwa informacyjnego (e-society) przytaczamy za Centrum Doradztwa Informatycznego dla administracji rządowej i samorządowej. "E-government (rząd w internecie, czyli e-administracja) - model działania instytucji rządowych i samorządowych oparty na wykorzystaniu nowoczesnych technologii komputerowych, internetu i nowych środków przekazu. Model ten realizuje się poprzez relacje zewnętrzne (urząd-obywatel, urząd-firma, urząd-dostawca) oraz relacje wewnętrzne (urząd-urząd, urząd-pracownicy)"¹⁰. Natomiast "społeczeństwo informacyjne (Information society) to nowy system społeczeństwa kształtujący się w krajach o wysokim stopniu rozwoju technologicznego, gdzie zarządzanie informacją, jej jakość, szybkość przepływu są zasadniczymi czynnikami konkurencyjności zarówno w przemyśle, jak i w usługach, a stopień rozwoju wymaga stosowania nowych technik gromadzenia, przetwarzania, przekazywania i użytkowania informacji"¹¹.

Wydaje się, że w chwili obecnej biznes elektroniczny należy już postrzegać w szerszym kontekście gospodarki elektronicznej. To już nie są pojedyncze przedsięwzięcia, lecz złożone procesy biznesowe, zmieniające sposób funkcjonowania całej gospodarki. Również w Polsce zaczynają powstawać zręby gospodarki elektronicznej.

Relacje pomiędzy podmiotami biznesu elektronicznego

Biznes elektroniczny wykorzystywany jest przez coraz to nowsze podmioty na rynku. Do podstawowych relacji pomiędzy najważniejszymi (pierwotnymi) podmiotami należą:

• B2B (business-to-business) - relacja "przedsiębiorstwo-przedsiębiorstwo" polega na realizacji procesów biznesowych pomiędzy dwoma firmami;
• B2C (business-to-consumer lub business-to-client) - relacja "przedsiębiorstwo-klient" to relacje realizujące transakcje między przedsiębiorstwami a konsumentami;
• intra-business (intranet) - "elektroniczny biznes wewnątrz przedsiębiorstwa polega na realizacji na drodze elektronicznej wewnętrznych procesów biznesowych przedsiębiorstwa"¹².

Oprócz nich możemy obecnie spotkać także relacje typu:

• C2C (consumer-to-consumer) - relacja "konsument-konsument" określa typ zależności biznesowych zachodzących pomiędzy końcowymi konsumentami dobra, czy usługi;
• B2P (business-to-public) - "to obszar e-biznesu, który obejmuje relacje między przedsiębiorstwem, a jego makrootoczeniem (głównie społecznym)"¹³;
• G2C (government-to-citizen) czyli komunikacja: instytucje publiczne-obywatel¹⁴;
• G2B (government-to-business) - mówi o relacjach pomiędzy instytucjami publicznymi a biznesem (gospodarką);
• A2B (application-to-business) - relacja określająca rodzaj prowadzenia działalności biznesowej polegająca na wynajmowaniu programów, czy usług komputerowych firmom za pośrednictwem internetu.

Zapewne w niedalekiej przyszłości będzie można wyróżnić kolejne typy relacji zachodzące w nowo powstających zależnościach pomiędzy podmiotami na rynku.

Modele biznesowe

Biznes internetowy rozwija się, powstają nowe technologie. Rozwiązania biznesowe nawet sprzed kilku miesięcy okazują się czasami nieaktualne.

Aby ocenić, czy dane nowatorskie przedsięwzięcie ma szansę powodzenia, należy je wprowadzić w życie oraz odczekać z ocenami pewien czas. Bez tego tworzenie modeli biznesowych może być jedynie akademickim rozważaniem nie mającym zastosowania w praktyce. Mimo to pokusimy się o przedstawienie modeli biznesowych (internetowych) funkcjonujących w gospodarce. W znakomitej większości modele te dotyczyć będą działalności komercyjnej firm w krajach najwyżej rozwiniętych pod względem technologicznym (internet, komputeryzacja, taniość i łatwość dostępu do środków łączności). Będą to oczywiście Stany Zjednoczone, Japonia i Europa Zachodnia.

Przedstawmy klasyfikację modeli biznesowych wyróżnianych przez kilku autorów publikujących na ten temat. Bardzo ciekawe zestawienie zaprezentował Artur Grudzień na łamach czasopisma NetForum:

• elektroniczna witryna i sklep internetowy (e-shop) - to najprostszy z prezentowanych modeli biznesowych, służy do promowania firmy, jej towarów czy usług, czasem połączony jest ze sklepem internetowym;
• elektroniczne zaopatrzenie (e-procurement) - czyli elektroniczne składanie ofert i zaopatrywanie w towary i usługi. W przypadku towarów transport odbywa się już w formie tradycyjnej;
• elektroniczne centrum handlowe (e-mall) - odmiana sklepów internetowych, w najprostszej formie składa się z wielu elektronicznych sklepów (prowadzonych przez niezależne podmioty). Współpraca między nimi może być rozszerzona o wspólne metody płatności, dostawy towarów itp.;
• aukcja elektroniczna (e-auction) - w podstawowym zakresie oferuje elektroniczne mechanizmy prowadzenia licytacji. Aukcje elektroniczne są najczęściej odpowiednikami aukcji prowadzonych w sposób tradycyjny. Ze względu na ogromne możliwości internetu istnieje wiele odmian aukcji elektronicznych, np. aukcja odwrócona;
• wirtualna społeczność (virtual community) - bardziej zjawisko internetowe wykorzystywane przez niektóre firmy w swojej działalności niż model biznesowy. Jest to grupa osób (podmiotów) skupionych wokół określonego tematu czy sektora rynku, komunikująca się za pośrednictwem usług dostępnych w sieci (tworzących rodzaj portalu tematycznego, listy dyskusyjnej itp.);
• platforma współpracy (collaboration platform) - dostarcza narzędzia i środowisko informatyczne umożliwiające współpracę między firmami. Platforma taka najczęściej prowadzona jest przez niezależną firmę, która wynajmuje ją innym podmiotom gospodarczym;
• integrator i dostawca usług łańcucha wartości (value-chain integrator) - ten model biznesowy koncentruje się na integracji całego łańcucha wartości w pierwszym wypadku oraz dostarczaniu specyficznych usług z łańcucha wartości (np. elektroniczne płatności) w przypadku drugim;
• pośrednictwo informacji (information brokerage) - firmy tego typu oferują usługę wyszukiwania i dostarczania firmom pożądanych przez nie danych (informacji). Przykładowo może tu chodzić o wyszukiwanie informacji w sieci, czy tworzenie profili klientów;
• usługi zaufania (trust services) - jest to podobny do poprzedniego model biznesowy dostarczający specyficznych informacji, gwarantujących zaufanie w procesach biznesowych pomiędzy stronami sieci, najczęściej w postaci wydawania lub potwierdzania certyfikatów autentyczności¹⁵.

Odmienną klasyfikację modeli biznesowych podają N. Kirov, A. Kuśmierz i R. Rzadca w czasopiśmie PCKurier. Przedstawiają oni 8 modeli biznesowych, częściowo tylko pokrywających się z poprzednimi:

• prosto do klienta - w modelu tym firma dostarcza produkty i usługi bezpośrednio do klienta, pomijając tradycyjne kanały dystrybucji;
• dostawca z pełnym zakresem usług - w tym modelu producent nie ogranicza się tylko do sprzedaży własnych towarów i/lub usług, ale buduje serwis (portal) tematyczny, za pomocą którego oferuje produkty innych firm. Firmy te oferują pokrewne produkty z tej samej branży, np. producent noży kuchennych oferuje także garnki, przyprawy itp. sprzedawane przez inne firmy;
• wirtualna społeczność - opisana wcześniej;
• dostawca treści - w tym modelu firma zostaje dostawcą treści dla większych (ogólniejszych) portali, które płacą jej za produkty i informacje, aby udostępniać je następnie własnym klientom;
• wspólna infrastruktura - dążąc do redukcji kosztów, firmy mogą stworzyć wspólną platformę do kontaktów z klientami;
• przedsiębiorstwo - firma posiadająca wiele jednostek biznesowych (zakładów), gdzie każda z nich dysponuje własnym produktem, tworzy jeden "punkt kontaktu" dla wszystkich produktów firmy. Serwis taki ułatwia nawigowanie i wyszukiwanie produktów klientom;
• integrator sieci wartości - w modelu tym integrator działa wyłącznie w wirtualnym łańcuchu wartości, jego atutem są posiadane dane;
• pośrednik - cele, jakie stawia sobie pośrednik, to udostępnienie pojedynczego punktu kontaktu pomiędzy sprzedającymi a kupującymi oraz koncentracja informacji¹⁶.

Podsumowanie

Przewrotnie największym problemem w zdefiniowaniu pojęcia "biznesu elektronicznego" jest szybkość rozwoju i zmiany w nim zachodzące. Zwróćmy uwagę na wielość definicji podstawowych pojęć związanych z biznesem elektronicznym. Świadczy ona dobitnie o wielość interpretacji i sądów na temat istoty e-biznesu nawet wśród specjalistów. Jako podsumowanie zacytujmy fragment artykułu Józefa Samołyka: "E-business odzwierciedla ewolucję od całkowicie ręcznego, opartego na papierowym dokumencie prowadzenia interesów do w pełni elektronicznego, cyfrowego systemu, w znacznym stopniu automatyzującego realizację procesów biznesowych. Wdrożenie nowych, elektronicznych technologii komunikacji i zarządzania informacją diametralnie rozszerza możliwości, zmienia metody zarządzania i samą istotę uprawiania biznesu. Podstawą jest niemal nieograniczona komunikacja informacyjna poprzez kompletne zastosowanie nowych technologii. Odnosi się do wszystkich aspektów realizacji biznesu"¹⁷.

Bibliografia

• W. Cellary, Elektroniczny biznes, Bezpieczna gospodarka elektroniczna [Wydanie specjalne Net Forum] 2000, s. 6-8.
• A. Grudzień, Modele biznesowe e-gospodarki, Net Forum 2000, nr 12, s. 26-28.
• A. Hartman, J. Sifonis, J. Kador, E-biznes. Strategie sukcesu w gospodarce internetowej, Warszawa 2001.
• N. Kirov, A. Kuśmierz, R. Rządca, Jak się kręci e-biznes, PC Kurier 2003, nr 8, s. 36-39.
• Kontinuum elektronicznego biznesu z perspektywy użytkownika, Infoman 1999, nr 7/8, s. 30-33.
• J. Samołyk, E-business - globalna rewolucja, Infoman 1999, nr 7/8, s. 15-17.

Netografia

• http://www.ucs.mun.c..., 25.01.2004 r.
• http://www.e-marketi..., 29.01.2004 r.
• http://vortal.blitz...., 30.01.2004 r.
• http://www.alma.biz...., 30.01.2004 r.
• http://www.centrumdo..., 31.01.2004 r.