» E-mentor nr 1 (3) / 2004

Celem poniższego artykułu jest prezentacja systemu nauczania przez internet Szkoły Głównej Handlowej z punktu widzenia odbiorcy treści w nim zawartych.

System nauczania przez internet Szkoły Głównej Handlowej był już kilkakrotnie opisywany na łamach e-mentora. Do tej jednak pory opisy te wychodziły spod pióra twórców platformy e-sgh, bądź też wykładowców korzystających z systemu, a więc siłą rzeczy w mniejszym stopniu uwzględniały one punkt widzenia odbiorców materiałów online. W poniższym artykule postaram się przybliżyć osobom, które nie miały dotąd okazji zapoznać się bliżej z platformą e-learningową SGH, jak wygląda korzystanie z tego systemu z punktu widzenia studenta. Co różni wykłady oferowane przez internet od wykładów oferowanych w klasycznej formie oraz jakie są opinie studentów na temat przedmiotów oferowanych w taki sposób?

Moje doświadczenia dotyczące e-sgh, opieram na przykładzie wykładu Polityka Teleinformatyczna. W chwili obecnej jest on jedynym pełnym wykładem dostępnym online, przeznaczonym dla studentów studiów dziennych. Nie jest on prowadzony w tradycyjnej formie. Uczestniczyłem w tym wykładzie w semestrze zimowym roku akademickiego 2003/2004.

Krótki opis systemu

Początki systemu sięgają maja 2001 roku. Już po kilku miesiącach prac zaoferowano pierwszy kurs internetowy (komercyjny). W semestrze zimowym 2002/2003 w systemie pojawiły się pierwsze wykłady dla studiów stacjonarnych oraz materiały uzupełniające do tradycyjnych wykładów.

Liczba wykładów (rozumianych jako przedmiot "dziekanatowy", a nie jako pojedynczy temat) oferowanych obecnie za pośrednictwem platformy e-learningowej e-sgh wynosi 42, z czego 17 wykładów jest ogólnodostępnych, a 25 to wykłady o ograniczonym dostępie. Dodatkowo przez e-sgh można wziąć udział w kilku kursach komercyjnych. Większość wykładów oferowanych aktualnie w systemie stanowi uzupełnienie treści oferowanych studentom studiów stacjonarnych. Wykłady e-learningowe sensu stricto ograniczają się w zasadzie do kursów komercyjnych oraz wykładu z Polityki Teleinformatycznej. E-sgh nie powinno być widziane jedynie jako system e-learningowy, ale jako część szerzej pojętego systemu oferującego tzw. blended learning, czyli łączącego zalety kształcenia klasycznego oraz nauczania przez internet. Blended learning jest uznawany obecnie za jedną ze skuteczniejszych nowoczesnych form edukacji. System zbudowany jest w oparciu o technologie zapewniające elastyczność w formatowaniu treści oraz duże możliwości ich różnorodnego prezentowania i wykorzystywania w procesie nauczania. Wykłady dostępne są niemal dla wszystkich internautów, dzięki zgodności z większością przeglądarek i systemami operacyjnymi.

System, oprócz podstawowej funkcji edukacyjnej (czyli oferowania treści wykładów w postaci ułatwiających percepcję "slajdów ekranowych"), oferuje również takie udogodnienia jak m.in. możliwość druku wybranych materiałów, wirtualne konsultacje, prowadzenie dyskusji na forum, możliwość odsłuchania nagrań wykładów oraz skorzystania z interaktywnych testów. Bardzo dobrze opracowano również stronę administracyjną pozwalającą np. na informowanie studentów o udostępnianiu nowych wykładów.

Wykład - Polityka teleinformatyczna

Wykład z Polityki Teleinformatycznej (PT), prowadzony przez dr. Krzysztofa Piecha, ma za zadanie "zapoznać studentów z przemianami zachodzącymi w sektorze nowej gospodarki, a w szczególności z zagadnieniem polityki internetowej". Początkowo był on prowadzony w formie klasycznego wykładu, ale w listopadzie 2002 r. został (jako pierwszy wykład dla studentów studiów stacjonarnych) przeniesiony w całości na platformę e-sgh, dzięki czemu studenci mogą w pełni korzystać z zalet nauczania asynchronicznego¹. Mimo swojej wyjątkowości PT występuje w Informatorze SGH jako normalny przedmiot, a zapisać się na ten wykład można, analogicznie jak na inne przedmioty, za pośrednictwem Wirtualnego Dziekanatu². Paradoksalnie - mimo swojej "wirtualności" wykład ten potrafi w Wirtualnym Dziekanacie wykazać kolizję czasową z innym wykładem, tak więc studenci mogą korzystać z elastyczności oferowanej im przez system e-sgh tylko jeśli uda im się odpowiednio ukształtować plan zajęć w nieco mniej elastycznym systemie dziekanatowym. Pierwszą różnicą w porównaniu z klasycznym wykładem stacjonarnym jest dopiero "powitalny e-mail", zapraszający przy okazji na spotkanie informacyjno-organizacyjne, który to element nie występuje w wypadku normalnego wykładu³. Dodatkowo e-mail ten dostarcza od razu informacje konieczne do rozpoczęcia pracy w systemie⁴. Należy wspomnieć, że wykład Polityka Teleinformatyczna trwa pół semestru (przeliczeniowo), tak więc wykładowca dysponuje pewną swobodą w kształtowaniu organizacji przedmiotu.

Samo spotkanie organizacyjne, poprzedzające zajęcia, nie różni się diametralnie od podobnych dla przedmiotów oferowanych studentom stacjonarnie oraz są prowadzone w jakiś niestandardowy sposób np. trwają w weekendy. Pewną odmiennością jest jedynie możliwość ustalenia sposobu, w jaki będą udostępniane materiały do PT na platformie e-sgh oraz zasad zaliczania przedmiotu. W zasadzie umożliwienie studentom decydowania o organizacji przedmiotu nie ma bliższego związku z e-learningiem i jedynie świadczy o stosunku prowadzącego wykład do studentów. Można na to również spojrzeć z perspektywy możliwości systemu, które pozwalają na bardzo elastyczne kształtowanie oferowanych w nim wykładów.

Możliwości, jakie daje system e-sgh można należycie ocenić dopiero po rozpoczęciu korzystania z materiałów udostępnianych na tej platformie. Oprócz wspomnianego już wcześniej wprowadzającego e-maila, ułatwiającego rozpoczęcie nauki w systemie są to, opisane dalej, e-maile informujące o kolejnych wykładach oraz przypominające o zbliżającym się terminie egzaminu. Najistotniejszym elementem systemu są jednak same wykłady, jako nośnik wiedzy. W przypadku przedmiotów oferowanych tradycyjnie w SGH transfer wiedzy dokonuje się za pośrednictwem wykładów mających zazwyczaj postać monologów wykładowcy wspomaganych przez podręczniki. W systemie e-sgh odpowiednikiem wykładów są moduły edukacyjne w postaci "slajdów ekranowych" (w wersji HTML lub też Flash), zawierające skondensowaną wiedzę i odpowiadające funkcjonalnie rozbudowanym notatkom studenta⁵. System oferuje również studentom możliwość odsłuchiwania wykładu w formie streamingu audio⁶ (choć akurat ten element nie był wykorzystywany w PT). Kolejnym elementem, który ułatwia naukę są też podręczniki w postaci elektronicznej (pliki PDF). Biorąc pod uwagę istniejące niekiedy problemy z uzyskaniem dostępu do książek w bibliotece, trudno nie docenić tego rozwiązania. Jednym z większych zagrożeń dla skuteczności procesu nauczania poprzez internet są problemy z motywacją do regularnej nauki. W przypadku wykładu PT częściowo rozwiązywało problem to, że większość wykładów była ciekawa⁷, a o ich regularnym udostępnianiu⁸ przypominały e-maile generowane przez system. Ponadto, podczas gdy w przypadku klasycznego wykładu uwagi studentów (o ile w ogóle zostaną uwzględnione) znajdują swoje odzwierciedlenie dopiero w kolejnym semestrze, w przypadku Polityki Teleinformatycznej kilkakrotnie zdarzało się, że uwagi co do zawartości merytorycznej wyrażone na forum, bądź via e-mail były uwzględniane niemal natychmiast. Chyba nie trzeba mówić, jaki wpływ na motywację do dalszego uważnego śledzenia kolejnych wykładów, miała możliwość ujrzenia fragmentów zmienionych po "interwencji studenckiej", szczególnie jeśli weźmiemy pod uwagę fakt, że ludzie są skłonni do angażowania się silniej w to, co uznają za "swoje". Na tym przykładzie widać więc po raz kolejny, że możliwości techniczne oferowane przez platformę e-sgh wywierają korzystny wpływ na proces przyswajania wiedzy przez studentów. Bardzo istotną sprawą jest możliwość kontaktu z wykładowcą. W przypadku przedmiotów wykładanych na studiach stacjonarnych kontakt ten jest naturalny, podczas wykładów oraz konsultacji. Kontakt z prowadzącym zajęcia oferowane w systemie e-learningu nabiera szczególnej wagi, gdyż bezpośrednie relacje są utrudnione. System e-sgh pozwala na wykorzystanie w tym celu następujących metod: e-maila (każdy wykładowca może otrzymać e-mail w domenie e-sgh.pl, który jest dostępny dla studentów w każdym momencie korzystania z systemu), forum dyskusyjnego oraz czatu (mającego stanowić substytut konsultacji). Najpopularniejsza jest poczta elektroniczna (w ten sposób np. można było oddawać prace domowe i zadawać pytania odnośnie niejasności w wykładach), jednak dużą rolę odgrywa również forum dyskusyjne. W przypadku PT za jego pomocą można było wyrażać swoje opinie na tematy związane z wykładami, uzyskać odpowiedzi odnośnie kwestii organizacyjnych oraz dyskutować z pozostałymi studentami i z wykładowcą. Co ważne, nie tylko pozwalało to na szybkie uzyskanie odpowiedzi na nurtujące nas pytania, ale również do pewnego stopnia wypełniało pustkę wynikającą z tego, że uczestnicy kursu nie mieli okazji poznać się osobiście (poza spotkaniem organizacyjnym i egzaminem).

Sądząc po wykładzie z PT można powiedzieć, że najmniej popularnym sposobem komunikacji jest czat. Wynika to raczej z wymaganej przez niego synchroniczności.

Opinie studentów

Opinie o wykładzie i propozycje zmian opisane poniżej są oparte na ankiecie dotyczącej oceny przedmiotu PT przeprowadzonej przez autora drogą e-mailową wśród uczestników wykładu oraz na rozmowach z osobami, które autor miał okazję poznać osobiście.

Pierwszym badanym elementem był wpływ, jaki miał na wybór przedmiotu fakt jego "wirtualności". Okazało się, że dla połowy respondentów nie miało to znaczenia przy podejmowaniu wyboru, a dla pozostałych możliwość nauki za pośrednictwem e-sgh była czynnikiem przemawiającym za zapisaniem się na PT. Kolejnym elementem była ocena stopnia, w jakim e-sgh ułatwia naukę. Ponownie głosy rozłożyły się równomiernie między opcjami: "e-sgh ułatwia odbiór treści przekazywanych w ramach wykładu z PT", a "te same rezultaty dałoby się osiągnąć przy zastosowaniu klasycznych metod". Co ciekawe - zdarzało się, że osoby, dla których e-sgh miało pozytywny wpływ na decyzję o zapisaniu się na przedmiot, pomijały jego rolę w ułatwianiu przyswajania wiedzy. Sugerowałoby to, że czynnikiem decydującym była w ich przypadku chęć zapoznania się z e-learningiem. Następną kwestią było wykorzystanie przez PT możliwości technicznych oferowanych przez e-sgh. Tym razem niemal wszyscy respondenci zgodzili się, że obecna forma wykładu jest właściwa i dodawanie bardziej zaawansowanych funkcji dostępnych w systemie (np. nagrania audio do wykładów oraz interaktywne testy) nie jest niezbędne. Zapewne wynika to z faktu, że te akurat funkcje wydłużałyby czas korzystania z systemu, co nie jest obojętne dla osób korzystających z komputerów uczelnianych lub też łączących się przez modem. Należy jednak przyznać, że w perspektywie polepszającego się dostępu do internetu testy online, sprawdzające stopień przyswojenia wiedzy po zakończeniu każdego modułu i oferujące poprawne odpowiedzi, są jak najbardziej godne rozważenia.
W ocenie badanych elementów najbardziej ułatwiającymi naukę przedmiotu były (co nie jest chyba specjalną niespodzianką) łatwy i szybki dostęp do treści wykładów i możliwość nauki w dowolnym czasie. Dobrze oceniano podręcznik do wykładów w formie plików PDF (którego zawartość obowiązuje na egzaminie) oraz właściwie skonstruowane slajdy ekranowe (zawierające najistotniejsze zagadnienia), służące jako substytut notatek z wykładów i ułatwiające szybkie zorientowanie się w tematyce wykładów. Postulowane zmiany dotyczyły w przeważającej większości kwestii zawartości merytorycznej wykładu (a w szczególności dbałości o prezentowanie najnowszych, dostępnych danych). W zasadzie oczekiwania co do systemu, jako takiego skupiały się na dalszym ułatwieniu nawigacji, polepszeniu szybkości dostępu oraz zaproponowania wersji off-line dla osób, dla których praca na ściągniętym materiale byłaby wygodniejsza (dotyczy to rzecz jasna przede wszystkim osób łączących się z internetem przez dial-up⁹). Być może warte rozważenia byłoby zmodyfikowanie funkcji systemu związanych z forum pod kątem jego bardziej intensywnego wykorzystania. Obecnie system automatycznie powiadamia osobę, która stworzyła wątek na forum w momencie, gdy ktoś doda komentarz w tym wątku. Jest to bezapelacyjnie świetne rozwiązanie, gdyż nie trzeba się logować, aby sprawdzać czy np. ktoś odpowiedział na pytanie, które zadaliśmy. Biorąc jednak pod uwagę to, że część studentów ogranicza się do przeglądania slajdów z wykładami i czytania podręczników (lub też odkłada i to na koniec semestru) nie zdając sobie sprawy z tego, że na forum właśnie toczy się ożywiona dyskusja, sensowne mogłoby się okazać wysyłanie np. tygodniowych digestów¹⁰, które pozwalałyby na pełniejsze zapoznanie się z tym co się dzieje. Byłoby to o tyle cenne, że forum potrzebuje nieco czasu, aby się "rozkręcić", więc może się zdarzyć, że ktoś zajrzy tam raz na początku semestru, dojdzie do wniosku, że nic się nie dzieje i już tam nie wróci pozbawiając się możliwości pełniejszego skorzystania z zajęć.

Podsumowanie

Oceniając na podstawie wykładu Polityki Teleinformatycznej możliwości oferowane studentom przez system e-sgh, trzeba stwierdzić, że nasza uczelnia potrafi wykorzystać możliwości, jakie daje e-learning.

Wykład oferowany w taki sposób potrafi być (co najmniej) równie skuteczny, jak wykład klasyczny, oferując dodatkowo studentom możliwość planowania swojego czasu i samodzielnego decydowania o sposobie i tempie nauki. Rzecz jasna nie każdy wykład da się (i opłaca się) przenieść w całości do systemu e-sgh, jednakże nawet dla tych przedmiotów, które wymagają bezpośredniego kontaktu studenta z wykładowcą, e-sgh może być cennym uzupełnieniem.

Dodatkowo umożliwienie studentom SGH korzystania z rozwiązań e-learningowych jest bardzo ważnym elementem kształcenia przez naszą uczelnię fachowców umiejących korzystać z nowych technologii coraz powszechniej stosowanych w biznesie.