» E-mentor nr 5 (27) / 2008

Ważnym zadaniem nauczyciela jest m.in. stałe pogłębianie wiedzy w celu unowocześnienia jego warsztatu pracy. Coraz częściej jednak okazuje się, że potrzebuje on czegoś więcej niż wiedzy z zakresu dydaktyki własnego przedmiotu. Współczesny nauczyciel to nauczyciel medialny, który raz jest nadawcą, innym razem odbiorcą, twórcą i odtwórcą komunikatów medialnych. Media mogą być narzędziem twórczej pracy pedagoga lub metodą kształcenia. Tak różne role wymagają od nauczyciela wiedzy i umiejętności w tworzeniu przekazów, analizowaniu gotowych treści, włączaniu mediów w proces kształcenia, refleksji nad mediami itp. Nieliczne polskie publikacje z zakresu pedagogiki medialnej to ciągle za mało w obliczu rosnących potrzeb, zatem każda nowa pozycja, poddająca refleksji praktykę nauczania i uczenia się w środowisku mediów, jest przyjmowana z ogromnym zainteresowaniem.

Z przyjemnością należy zatem poinformować, iż ukazał się polski przekład Dydaktyki mediów¹, autorstwa pedagogów niemieckich: Friedricha Krona i Alivisosa Sofosa - pracowników naukowych Uniwersytetu Jana Gutenberga w Moguncji.

Termin "dydaktyka" w znaczeniu "sztuka nauczania" pojawił się po raz pierwszy właśnie w Niemczech w XVII wieku, a prekursorem pedagogiki jako nauki empirycznej był niemiecki filozof, psycholog i pedagog - J.F. Herbart. Współcześnie, co widać choćby po prezentowanej publikacji, dydaktyka niemiecka rozwija się również bardzo prężnie.

Umieszczenie w tytule książki pojęcia "dydaktyka" kieruje uwagę czytającego na procesy nauczania - uczenia się, tym samym wskazując potencjalnych odbiorców - czyli nauczycieli. Dydaktyka jako nauka jest dyscypliną pedagogiczną, która według W. Okonia zajmuje się: badaniem działalności osób nauczających i uczących się, celów i treści oraz metod, środków i organizacji kształcenia, jak również badaniem społecznego i materialnego środowiska, w którym się ta działalność odbywa².

Zgodnie z powyższym zestawieniem zadań dydaktyki, tradycyjne publikacje z dydaktyki ogólnej standardowo zawierają wiedzę dotyczącą m.in.: celów, treści kształcenia, zasad i metod nauczania. Podobną zawartość posiadają podręczniki dydaktyk szczegółowych, także te związane z mediami³. Prezentowana książka ma inną strukturę, bo też zupełnie inaczej postrzegają zadania dydaktyki mediów jej autorzy. Piszą o tym następująco: Wysiłki pedagogiki i dydaktyki mediów winny zmierzać w kierunku stworzenia takich przestrzeni uczenia się, w których ich użytkownicy będą mogli nauczyć się obchodzić z nowymi mediami w sposób komunikatywny⁴. Przesunięcie uwagi z nauczania na uczenie się powoduje koncentrowanie się autorów książki na innych niż dotychczas problemach.

Książka zatytułowana Dydaktyka mediów, choć stosunkowo niewielkich rozmiarów, porusza szereg istotnych zagadnień, rozmieszczonych w sześciu rozdziałach i opatrzonych wstępem. Obszerna bibliografia kończąca publikację złożona jest, niestety, głównie z pozycji niemieckojęzycznych - zaledwie kilka z nich zostało przetłumaczonych na język polski.

Pracę otwiera dyskusja społeczna nad nowymi mediami w Niemczech, prowadząca do wskazania zmian społeczno-politycznych jako skutku włączania mediów do edukacji. W tej części, popartej przykładami, autorzy rozważają znaczenie podstawowych terminów dla nowych mediów: cyfryzacji, globalizacji i konwergencji, a także pokazują historyczną drogę przenikania nowych mediów do szkoły.

Rozdział drugi może zainteresować pedagogów, gdyż autorzy przedstawiają w nim naukowe podstawy dydaktyki mediów oraz uzasadniają, dlaczego sytuują ją w grupie subdyscyplin pedagogiki. Ta część przypomina dyskusję akademicką wokół historii rozwoju pedagogiki, dydaktyki i dydaktyki mediów, ich przedmiotu, zadań i powiązań z innymi dyscyplinami pedagogicznymi i społecznymi. Autorzy, pokazując drogę dydaktyki mediów do uzyskania statusu samodzielnej dyscypliny naukowej, przedstawiają, w sposób co prawda bardzo skrótowy, teoretyczne podstawy edukacji medialnej (behawiorystyczne, poznawcze i konstruktywistyczne).

W kolejnym rozdziale udowadniana jest teza, że kompetencje medialne są obecnie kluczowymi umiejętnościami w zawodzie nauczyciela. Koncentrując się na procesie komunikacji, autorzy wprowadzają własne rozumienie pojęcia "przekaz" - traktowanego jako symboliczna interakcja zachodząca w danym miejscu. Nauczyciel biorący udział w przekazie ma, w ich opinii, pośredniczyć między uczniami, potrzebami i wymaganiami przedmiotowymi, być doradcą, sterować procesami przekazu, godzić oczekiwania i wymagania. Uczeń kierujący się własnymi wyobrażeniami i intencjami wchodzi w relacje z innymi, podejmując świadomą decyzję uczenia się. Końcowa część rozdziału przedstawia kilka koncepcji kompetentnej pracy z mediami oraz prezentuje podstawową wiedzę o efektywnej pracy z nowymi mediami.

W centralnej część książki (rozdziały: 4. i 5.) F.W. Kron i A. Sofos przedstawiają przestrzeń uczenia się, opisując ją przy pomocy modeli i koncepcji uczenia się. Wśród kilku koncepcji dydaktyki mediów szczególnie interesujące są idee kształcenia zorientowane na odkrywanie i działanie. Nowe media pełnią w nich istotną rolę wspierania procesów konstruowania wiedzy (zbieranie informacji, przetwarzanie, analiza, integrowanie, przekształcanie itp.).

Książkę kończą rozważania na temat możliwości uwzględnienia w programach szkolnych nowych mediów (głównie internetu), które mogą, ich zdaniem, pełnić rolę:

• samodzielnych jednostek uczenia się i nauczania, włączonych do programów nauczania na różnych poziomach kształcenia i w różnych kontekstach;
• zbioru treści w nowoczesnej formie, zaimplementowanych do konkretnych potrzeb edukacyjnych, z możliwością interakcji;
• internetowych pakietów edukacyjnych, wykorzystywanych do realizacji określonych tematów zajęć;
• specjalistycznych programów edukacyjnych.

Opisywana publikacja jest godna uwagi i polecenia - po pierwsze dlatego, że jest nowatorska i uzupełnia lukę informacyjną w zakresie dydaktyki mediów. Po drugie, wychodząc od interakcji człowieka i mediów, ukazuje dydaktykę jako naukę skoncentrowaną na uczniu i uczeniu się. Spojrzenie na kształcenie przez pryzmat ucznia, który od wczesnego dzieciństwa jest użytkownikiem mediów, wpływa na zmianę strategii działania nauczyciela, który nie jest jedynym aktywnym podmiotem w procesie nauczania.