Czy w gimnazjum jest miejsce dla
e-learningu?

Beata Chodacka

Aby odpowiedzieć na postawione w tytule pytanie, należy przede wszystkim rozważyć, czy wszystkie strony procesu dydaktycznego są do e-learningu przygotowane. Oczywistym wymogiem jest posiadanie odpowiedniej bazy sprzętowej - ale można przyjąć, iż ta w większości polskich szkół wystarcza dziś do podjęcia omawianej formy nauczania.

Jeżeli w rozpatrywanych warunkach brać pod uwagę przygotowanie bazy sprzętowej, nauczycieli oraz młodzieży, to wydaje się, iż najlepiej przygotowana jest obecnie młodzież, która korzysta z internetu codziennie, najczęściej z poczty i komunikatorów. Młodzi ludzie sporo czasu spędzają w sieci na pisaniu blogów, wypowiedzi na forach dyskusyjnych oraz uczestnictwie w grach sieciowych. Internet dla współczesnego ucznia - to najprostszy sposób wyszukiwania informacji, kontaktu ze znajomymi, słuchania muzyki. Dlatego wprowadzenie e-learningu jako wsparcia dla tradycyjnego nauczania wydaje się być nie tylko naturalne, ale wręcz konieczne. Skoro znaczną cześć czasu przeciętny nastolatek spędza w sieci, to czemu nie ma tam być również szkoły online. Nauczyciele - jak zawsze w przypadku nowości - dzielą się na tych, którzy się ich obawiają i tych, którzy entuzjastycznie i natychmiast chcą je wykorzystać w swojej pracy. Obawy przed nowym sposobem nauczania związane są choćby ze strachem przed utratą swojej pozycji w procesie dydaktycznym, a znacznie częściej - brakiem odpowiednich umiejętności. Jednakże, pierwszy kontakt z e-learningiem może nie tylko uspokoić obawy nauczycieli, lecz także dać im poczucie jeszcze większych możliwości i otworzyć nowe drogi zawodowe.

Skupiając się na nauczaniu - analizując składowe procesu dydaktycznego - można znaleźć elementy, które zależą bezpośrednio od osoby nauczyciela - zarówno cech jego osobowości, talentu, wiedzy, jak i rzetelności w podejściu do pracy, a także pasji nauczania oraz zainteresowań. Proces nauczania warunkowany jest w dużym stopniu przez umiejętność komunikacji pomiędzy nauczycielem i uczniami, jasność w przekazywaniu wiedzy, ale i czuwanie nad samodzielną pracą ucznia. Nauczanie może być procesem odbywającym się na odległość, jednak rola nauczyciela w tym procesie jest tak samo, jeśli nie bardziej istotna niż w nauczaniu tradycyjnym. Szczególnego znaczenia nabiera wówczas umiejętność dostosowania własnego warsztatu pracy do zmieniającego się świata, zainteresowań uczniów, podążanie za ich aktywnością poznawczą. Dlatego dla nas - nauczycieli - to nie tylko nowy sposób prezentacji wiedzy i komunikacji z uczniami, ale przede wszystkim nowy warsztat pracy - zarówno w dziedzinie narzędzi, jak i nowej metodyki nauczania, jaką niesie ze sobą e-learning.

Praktyczne wykorzystanie platformy e-learningowej w nauczaniu informatyki w gimnazjum

Wykorzystanie platformy w gimnazjum może przebiegać dwutorowo: poprzez realizację całych tematów wyłącznie przy pomocy platformy lub jako wsparcie dla nauczania tradycyjnego. W gimnazjum, gdzie uczy autorka opracowania, prezentowane kursy odbyły się dwutorowo - jeden całkowicie poza salą lekcyjną, drugi jako uzupełnienie zajęć lekcyjnych. Uwagi i wnioski tego niewielkiego (biorąc pod uwagę wielkość badanej grupy) eksperymentu będą treścią dalszej części artykułu.

Jeden temat realizowany był wyłącznie na platformie bez dodatkowego wsparcia pracą w klasie - przystępując do jego realizacji, przyjęto następujące założenia:

  • praca uczniów odbywać się miała wyłącznie w domu lub w szkole po lekcjach;
  • kontakt z nauczycielem miał zostać ograniczony do korespondencji elektronicznej;
  • ocena zadań, której towarzyszyło obowiązkowe uzasadnienie pisemne, miała być cząstkową oceną z przedmiotu;
  • praca w grupach miała się odbyć w przestrzeni wirtualnej;
  • cały cykl pracy miał zakończyć się egzaminem ECDL1 (Europejski Certyfikat Umiejętności Komputerowych).
Kurs prowadzony na platformie dotyczył usług w sieciach informatycznych. Wszystkie zadania uczniowie opracowywali w domu. Początkowo były one realizowane bardzo standardowo, w miarę oswajania się ze stylem pracy na platformie zadania stawały się coraz bardziej przemyślane. Ocena za zadania, jak już wspomniano, stanowiła cząstkową ocenę z przedmiotu.

Temat drugi wykorzystywał platformę e-learningową do uzupełnienia nauczania tradycyjnego. Dla potrzeb jego realizacji przyjęto następujące założenia:
  • praca uczniów odbywać się miała głównie na lekcjach, w domu można było przejrzeć zadania, doczytać ciekawostki, przesłać odpowiedzi i rozwiązania zadań;
  • kontakt z nauczycielem możliwy był zarówno bezpośrednio, jak i poprzez e-mail;
  • zadania wykonane na lekcjach prezentowane były grupie na platformie;
  • na platformie umieszczano także ciekawe zagadnienia, z którymi warto było się zapoznać;
  • dla potrzeb uzupełniania wiadomości udostępnione zostały odpowiednie samouczki;
  • uczniowie mieli możliwość prowadzenia dyskusji na udostępnionych forach;
  • podobnie jak poprzednio, cały cykl pracy miał się zakończyć egzaminem zewnętrznym ECDL.
Kurs poświęcony był grafice menedżerskiej i prezentacyjnej (głównie znajomości programu Power Point), na platformie uczniowie prezentowali swoje prace, a nauczyciel umieszczał dodatkowe informacje, samouczki oraz ciekawostki. Wszyscy mogli korzystać z forów tematycznych.

Oba sposoby prowadzenia zajęć zostały entuzjastycznie przyjęte przez uczniów, co nie oznacza, że cała praca przebiegała bez zakłóceń czy też pewnych trudności. Zostały one zebrane w postaci poniższej listy.
W przypadku kursu realizowanego tylko na platformie:
  • nie udało się ograniczyć kontaktu z nauczycielem wyłącznie do elektronicznego;
  • nie udało się grupie wywiązywać z terminowego oddawania prac;
  • praca w grupach nie odbywała się poprzez sieć, ale tradycyjnie poprzez wspólne spotkanie.
Występujące trudności przekładały się na następujące formy zachowań uczniów:
  • w trakcie przerw w szkole uczniowie często osobiście przychodzili wyjaśniać zarówno treść poleceń, sposób wykonania zadań, jak i techniczne problemy związane z platformą;
  • często ze względów technicznych, ale też z powodu braku samodyscypliny i nieumiejętnego organizowania własnej pracy nie wywiązywali się w terminie z zadań;
  • wprowadzenie ocen za zadania nie zostało przychylnie przyjęte;
  • platforma stała się dodatkowym obowiązkiem (zwłaszcza że zadania zadawane były pomiędzy normalnymi zajęciami z informatyki na inny temat);
  • część uczniów narzekała na brak wyjaśnień nauczyciela przy opracowywaniu tematu;
  • byli też i tacy, którzy uważali za największy plus to, że nie są zmuszani do pracy w określonym czasie i warunkach.
Ewaluacja wiedzy uczniów poprzez zewnętrzny egzamin ECDL wypadła bardzo dobrze. Większość napisała go bezbłędnie lub z 1-2 błędami. Tylko kilku uczniów zrobiło więcej niż 3 błędy - ale mieszcząc się w określonym limicie wymaganym do zaliczenia egzaminu (warunkiem zaliczenia egzaminu jest nie więcej niż 8 błędów, czyli 75% poprawnych odpowiedzi).

W przypadku kursu realizowanego na platformie i na zajęciach tradycyjnych sytuacja wyglądała nieco inaczej. Ponieważ platforma pełniła rolę pomocniczą w stosunku do tradycyjnych zajęć - była tylko dodatkiem, uzupełnieniem, tablicą ogłoszeń oraz miejscem dyskusji i prezentacji, w pełni została oceniona jako pozytywne i pomocne narzędzie zarówno dla uczniów, jak i nauczyciela. Zadania z lekcji prezentowane grupie mogły być oceniane przez innych, co znacznie poprawiło ich "jakość". Uczniowie nieobecni na zajęciach mieli możliwość podglądu w domu zagadnień omawianych na lekcji oraz uzupełnienia wiadomości i przesłania pracy do oceny. Również i w tym przypadku wyniki ewaluacji wiedzy uczniów, przeprowadzonej przy pomocy zewnętrznego egzaminu ECDL, były zadowalające. Większość napisała go, podobnie jak w kursie realizowanym wyłącznie na platformie, bezbłędnie lub popełniając od 1 do 3 błędów. Tylko dwóch uczniów zrobiło więcej niż 3 błędy - ale mieszcząc się w określonym limicie warunkującym zaliczenie egzaminu.

Opinia uczniów

Istotną, a może najistotniejszą, opinię wystawili platformie sami uczniowie na specjalnym forum do tego stworzonym. Na potrzeby artykułu opinie te zostały zebrane i przedstawione przez uczennicę klasy 3. gimnazjum:

Zalety

  • Nauka tylko za pomocą komputera wydawała się dość nierealna i trudna do organizacji, jednak okazało się inaczej;
  • Ciekawy, nowy sposób organizacji pracy, wspólne forum i jasno przygotowana kolejność wykonywania czynności;
  • Czasowe rozłożenie zadań i możliwość wykonania ich w domu (nadrobienie materiału w przypadku nieobecności);
  • Rozwijanie umiejętności uczniów w zakresie korzystania z komputera poprzez pracę na platformie.
Wady
  • Brak dostępu do komputera w domu;
  • Mało oryginalny wygląd, nieciekawa strona, średnio zachęcająca do pracy;
  • Występujące trudności ze znalezieniem poszczególnych zadań lub nowych poleceń bądź też kłopoty ze zrozumieniem ich treści;
  • Pewna (niewielka) uciążliwość logowania, wynikająca z konieczności wpisywania za każdym razem hasła.
Wnioski uczniów
  • Zastosowanie e-learningu do ogólnego nauczania byłoby bardzo dobrym pomysłem na unowocześnienie pracy w szkole;
  • Na przeszkodzie wprowadzenia e-learningu mogą stać braki w sprzęcie komputerowym w szkołach i domach uczniów, jak i przygotowanie nauczycieli;
  • Wymagałoby to dużego wkładu finansowego państwa na szkolenia dla nauczycieli i zapewnienie odpowiedniego sprzętu w szkole i domach.

Opinia nauczyciela

Uczniowie na etapie kształcenia gimnazjalnego nie są do końca przygotowani do całkowicie samodzielnej pracy z kursami e-learningowymi. Wymagają częściej kontaktu osobistego z osobą prowadzącą i grupą. Zdaniem autorki, wynika to między innymi z okresu rozwoju, w jakim znajdują się uczniowie, i związanego z nim sposobu budowania relacji z otoczeniem - gdy istotną rolę odgrywają emocje, a świat odbierany jest w ogromnie wyrazisty sposób. Oparcie przekazu wiedzy wyłącznie na formie elektronicznej powoduje w wielu przypadkach niedosyt. Z drugiej strony jednak chęć poszerzania wiedzy oraz umiejętności korzystania z technologii informatycznej zdają się sprzyjać wprowadzaniu wsparcia dla nauczania tradycyjnego przez e-learning. Forma ta może w szkole gimnazjalnej być wykorzystywana w wieloraki sposób - jako wsparcie dla nauczania tradycyjnego, jego uzupełnienie i rozwinięcie. Umożliwia ona m.in.:

  • przedstawienie ciekawych zagadnień wykraczających poza program dla uczniów zdolnych - co wiąże się z możliwością rozwijania ich zainteresowań;
  • prezentację podstawowych wiadomości przedstawionych w różnoraki sposób z dodatkowymi ćwiczeniami dla uczniów mających problemy z nauką;
  • wykorzystanie do prezentacji prac uczniów, zadań domowych, co znacznie poprawia ich jakość;
  • dyskusję pozalekcyjną na wybrane tematy związane z przygotowaniem zadań lub zagadnieniami omawianymi na zajęciach szkolnych;
  • zamieszczanie materiałów dydaktycznych oraz ich wykorzystania przy powtórce materiału;
  • możliwość wglądu w tematykę poszczególnych działów w każdym momencie - co sprzyja nadrabianiu zaległości przez uczniów;
  • stworzenie ogólnopolskich platform na potrzeby konkursów przedmiotowych, gdzie byłoby miejsce dla uczniów i nauczycieli na wymianę informacji, publikowanie zagadnień, przesyłanie rozwiązań zadań, tą drogą można by przeprowadzać pierwsze testy weryfikujące kandydatów do startu w konkursie;
  • przygotowanie materiałów dla kół zainteresowań.
Warto również podkreślić, iż niezależnie od wszystkich, wymienionych i niewymienionych zalet dydaktycznych, już samo stworzenie możliwości kontaktu w sieci z nauczycielem prowadzącym przedmiot, często z wychowawcą, może dać bardzo pozytywne efekty w pracy dydaktyczno-wychowawczej. Obecnie wielu uczniów, o czym wspomniano na początku tego artykułu, kontaktuje się za pomocą poczty czy komunikatorów. Dotyczy to nie tylko kolegów i koleżanek, ale także osób przypadkowo spotkanych w internecie, co oczywiście wiąże się z całą masą zagrożeń. Dla nastolatków rozmowa przez internet w dowolnej formie jest czymś zupełnie naturalnym. Ten rodzaj komunikacji charakteryzuje się specyficznym językiem, dodatkowo wspieranym emotikonami. Zadaniem niniejszego opracowania nie jest ocena tego zjawiska, odwoływanie się do niego ma jedynie podkreślić celowość i konieczność odnalezienia w gąszczu sieciowym także nauczyciela, który również w tym wirtualnym środowisku może pełnić rolę wychowawcy i mentora. Stosowanie choćby tak prostego narzędzia jak forum dyskusyjne pozwala na publikowanie ciekawych zagadnień i stworzenie miejsca do wymiany poglądów na określone tematy - często frapujące nastolatków - na które nie ma czasu na lekcjach wychowawczych lub też są zbyt trudne, aby uczniowie otwarcie wyrażali swoje opinie z nimi związane. Forum klasowe ośmiela wielu uczniów do prezentowania i precyzowania poglądów, które łatwiej wypowiedzieć online. Zmniejsza się dystans do nauczyciela, uczniowie chętniej zwierzają się ze swoich kłopotów, nawet braku umiejętności technicznych i łatwiej im też zwrócić się z prośbą o pomoc. W obliczu problemów, jakie pojawiają się z młodzieżą w wieku gimnazjalnym poszerzanie kontaktu z uczniami na wirtualny, poza szkołą jest na pewno pozytywnym rozwiązaniem.

Podsumowanie

Wnioski

  1. wprowadzenie e-learningu do szkół gimnazjalnych wydaje się być nie tylko możliwe, ale i konieczne,
  2. większość szkół w Polsce ma odpowiednią bazę sprzętową do prowadzenie takiego nauczania,
  3. można korzystać z oprogramowania open source dla platformy lub podjąć współpracę z inną jednostką, posiadającą serwer - nawet odpłatnie,
  4. niezbędne jest wszechstronne przygotowanie nauczycieli, m.in. w zakresie:
    • kursów e-learningowych, uczących różnorodnych narzędzi pracy na platformie,
    • wykorzystania sposobów oceniania zadań,
    • umiejętności doboru i zastosowania e-narzędzi nie tylko w pracy dydaktycznej, ale i wychowawczej,
    • odpowiedniego przygotowania metodycznego do prowadzenia tego typu nauczania (stale zapomina się, że metodyka pracy nie w każdym przedmiocie jest taka sama).

Informacje o autorze

zobacz podgląd
BEATA CHODACKA

Autorka jest nauczycielem informatyki w Gimnazjum nr 16 w Krakowie. Opracowała autorski program nauczania informatyki dla klas 1-3 gimnazjum, przygotowujący do zdobycia certyfikatu ECDL. Od roku współpracuje z Centrum e-Learningu przy AGH. Jest współzałożycielem Akademii Komputerowych Umiejętności, gdzie opracowała autorskie programy zajęć komputerowych dla dzieci i młodzieży Komputerowe Rodeo oraz Forum Komputerowe. Jest również egzaminatorem ECDL, ECDL-Advanced oraz dyrektorem Krakowskiego Centrum Egzaminacyjnego ECDL.

Przypisy

1 Więcej informacji na temat ECDL na stronie www.ecdl.com.pl.