» E-mentor nr 5 (17) / 2006

W czwartek 16 listopada br. w San Francisco w wieku 94 lat zmarł Milton Friedman, wybitny ekonomista i publicysta, jeden z twórców monetaryzmu, doradca prezydentów Richarda Nixona i Ronalda Reagana, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii z 1976 roku.

Milton Friedman urodził się 12 lipca 1912 roku w Nowym Jorku w rodzinie żydowskich imigrantów pochodzących z miejscowości Beregszász na Węgrzech. Friedman studiował na Rutgers University, a następnie na Uniwersytecie w Chicago. Po skończeniu studiów pracował w instytucjach rządowych (Komitet Zasobów Narodowych, Narodowe Biuro Badań Ekonomicznych, Departament Skarbu). W 1946 roku obronił doktorat na Columbia University. Od 1948 roku wieloletni profesor uniwersytetu w Chicago. W 1988 roku Milton Friedman został uhonorowany Prezydenckim Medalem Wolności oraz Narodowym Medalem Naukowym (Wikipedia).

Friedman był jednym z twórców monetaryzmu, szkoły ekonomicznej zalecającej prowadzenie stałej i przewidywalne polityki mocnego pieniądza. Uważał on podaż pieniądza za główny czynnik wpływający na poziom produktu krajowego brutto oraz inflacji. Zgodnie z jego opracowaniami dla zapewnienia stabilizacji zwiększanie podaży pieniądza powinno odbywać się w tempie wzrostu produktu narodowego brutto (Wikipedia). Friedman gorąco propagował ideę wolnego rynku i silnie krytykował etatyzm. Popularność zdobył analizą przyczyn Wielkiego Kryzysu z lat 1929-1933, wśród których - wbrew panującym dotychczas przekonaniom o niewystarczającej ingerencji państwa - wskazywał negatywne skutki błędnej polityki prowadzonej przez Urząd Rezerwy Federalnej. Jego publikacje i wywody dowodzące, iż ingerencja państwa w gospodarkę przynosi więcej krzywd niż pożytku, uczyniły go jednym z najbardziej wpływowych ekonomistów XX wieku oraz ulubieńcem partii prawicowych. Friedman był zwolennikiem gospodarki wolnorynkowej, jako środka do realizacji celu, jakim jest wolność jednostki. W swych publikacjach pisał, iż nawet gdyby gospodarka wolnorynkowa nie była najsprawniejsza, propagowałbym ją z powodu wartości, jakie przedstawia: swobody wyboru, wyzwania, ryzyka¹, dyscypliny monetarnej oraz niezależności banków centralnych. Recepta Friedmana na rozwój gospodarczy - aktualna po dziś dzień - brzmiała następująco: niskie wydatki rządu (ograniczony budżet), wolny rynek i przedsiębiorstwa niespętane pajęczyną przepisów i regulacji rządowych, a także niskie podatki oraz niska inflacja.

Milton Friedman zasłynął także ze swoich trafnych i interesujących, choć często bardzo kontrowersyjnych spostrzeżeń wskazujących na wolny rynek jako rozwiązanie dla wielu problemów. Swoje poglądy głosił w kontekście wielu analiz społeczno-politycznych - od służby wojskowej, poprzez edukację i ochronę zdrowia, aż po narkotyki. Przykładowo, opowiadał się za legalizacją marihuany i prostytucji ze względów zarówno moralnych (eliminacja czarnego rynku, przemocy, przestępczości zorganizowanej), jak i ekonomicznych (ogromne oszczędności). Friedman ostro krytykował system kształcenia pozostający, jego zdaniem, pod kontrolą lobby nauczycielskiego promując poprzez fundację bony edukacyjne. Wskazywał, iż jedynie wolny rynek jest w stanie uratować kryzys w systemie ochrony zdrowia. Wiele z jego uwag na stałe zakorzeniło się w naszej świadomości. Do najbardziej znanych spostrzeżeń zaliczyć należy:

• Nie istnieje coś takiego jak darmowy obiad.
• Inflacja jest formą podatku, który można nałożyć bez ustawy.
• Rządy nie uczą się niczego. Tylko ludzie się uczą².

W polskich komentarzach po śmierci Friedmana przewijało się stwierdzenie, iż bez niego nie byłoby polskiej transformacji systemowej zapoczątkowanej w 1989 roku.

Bibliografia

• Ludwik M. Bednarz, Alfabet Friedmana, "Wprost" 2006, nr 1153 (09 stycznia 2005), http://www.wprost.pl/ar/?O=71571, [3.12.2006].
• W. Gadomski, Zmarł Milton Friedman, twórca ekonomii wolności, "Gazeta Wyborcza" z 17.11.2006, http://gospodarka.gazeta.pl/gospodarka/1,69866,3740717.html, [3.12.2006].
• A. Lubowski, Milton Friedman, apostoł wolnego wyboru, "Gazeta Wyborcza", http://gospodarka.gazeta.pl/gospodarka/1,49621,3742039.html, [3.12.2006].
• Wikipedia, http://pl.wikipedia.org/wiki/Milton_Friedman, [3.12.2006].