Autoprezentacja zawodowa internautów w portalu społecznościowym LinkedIn.com

Aneta Parzoń

Według raportu Digital z 2019 roku już 45% populacji na świecie (i 47% w Polsce) korzysta z mediów społecznościowych. Od 2018 roku liczba aktywnych użytkowników na świecie zwiększyła się o 9%, czyli o 280 mln osób. W portalu LinkedIn.com zarejestrowało się już blisko 650 mln internautów - w tym około 2,5 mln Polaków (najwięcej w przedziale wiekowym 25-34). Wzrasta także liczba firm, które korzystają z tego medium - zgodnie z najnowszymi danymi jest ich już ponad 30 mln (Kułagowski, 2019). Do podstawowych zalet tej platformy należą przede wszystkim szerokie grono użytkowników, wśród którego zrzeszeni są profesjonaliści z całego świata, łatwość w nawiązywaniu kontaktów biznesowych oraz możliwość budowania marki osobistej.

Artykuł stanowi zarys problematyki autoprezentacji wirtualnej w serwisie LinkedIn.com. W niniejszym opracowaniu autorka omówiła wyniki badań własnych, których celem było poznanie sposobów kreowania wizerunku aktywnych użytkowników w tym portalu. W toku badań identyfikowane były, po pierwsze, zachowania autoprezentacyjne w oparciu o taksonomię Edmunda E. Jonesa i Thane'a S. Pittmana oraz, po drugie, dominujące kompetencje (afektywne, poznawcze, afektywno-poznawcze). Podstawą teoretyczną narzędzia do rozpoznawania dominujących kompetencji w autoprezentacjach użytkowników była koncepcja analizy transakcyjnej Erica Berne'a.

Zjawisko autoprezentacji - zarys problematyki

Na zjawisko autoprezentacji jako jeden z pierwszych zwrócił uwagę Erving Goffman, który w odniesieniu do ludzkiego życia użył metafory teatru. Twierdził, że ludzie komunikując się ze sobą, zakładają maski i odgrywają pewne role. I to z tych ról są znani innym (Goffman, 1981, s. 57). Istotność autoprezentacji (samoprezentacji) podkreślał również psycholog Józef Kozielecki, uwzględniając znaczenie kontekstu. Podobnie jak Goffman, powoływał się na metaforę zakładania maski. Pisał: "samoprezentacja zależy od sytuacji społecznych; w zależności od okoliczności ludzie zakładają różne maski i robią określoną gębę" (Kozielecki, 1986, s. 92). Rozumienie samoprezentacji1 autor sprowadza do stwierdzenia, że jest to "system werbalnych wypowiedzi o sobie" (Kozielecki, 1986, s. 90). Bardziej rozbudowaną definicję prezentuje Mark Leary, który określa autoprezentację jako "proces kontrolowania przez jednostkę sposobu, w jaki jest postrzegana przez otoczenie" (Leary, 1999, s. 27). To objaśnienie niemal powtarza Grażyna Królik, twierdząc, że jest to "umiejętność zarządzania wrażeniami, czyli proces kontrolowania sposobu, w jaki widzą nas inni ludzie" (Królik, 2004, s. 9). Do wrażeń i wpływu na postrzeganie przez otoczenie odniósł się także Andrzej Szmajke, poszerzając definicję o element relacji międzyludzkich. Uważa on, że autoprezentacja stanowi sposób na zdefiniowanie własnej osoby, a także możliwość wpływania na to, jak człowiek jest odbierany przez innych w relacjach interpersonalnych (Szmajke, 1999, s. 224-226). Aspekt relacji został także ujęty w sposobie objaśniania Stanisława Kozaka, który stwierdza, że "autoprezentacja jest podstawowym warunkiem udanych kontaktów interpersonalnych" (Kozak, 2011, s. 74). Wchodząc w relacje z innymi, człowiek dokonuje oceny na podstawie pierwszego wrażenia, za które odpowiada autoprezentacja. Warto również nadmienić, że bardzo często "zachowania autoprezentacyjne polegają na selektywnym ujawnianiu i odsłanianiu siebie, prezentowaniu jedynie wybranych fragmentów informacji na temat własnej osoby, zależnie od okoliczności i rodzaju sytuacji społecznej" (Benedikt, 2004, s. 77). Kreowanie pozytywnego czy negatywnego wizerunku siebie to formy manipulowania wywieranym wrażeniem lub - używając mniej pejoratywnych określeń - kontrolowania wrażenia wywieranego na innych.

Edmund E. Jones i Thane S. Pittman są autorami pierwszej taksonomii zachowań autoprezentacyjnych, która zostanie szerzej omówiona w niniejszym opracowaniu ze względu na wykorzystanie jej w przeprowadzonych badaniach. Wśród innych klasyfikacji zachowań autoprezentacyjnych warto wymienić m.in. te omawiane przez Józefa Kozieleckiego (1986), Bogdana Wojciszke (2002) czy Douglasa T. Kenricka, Stevena L. Neuberga i Roberta B. Cialdiniego (2002). W klasyfikacji Jonesa i Pittmana wymieniono takie sposoby prezentowania się jak: ingracjacja (ingratiation), zastraszanie (intimidation), autopromocja (self-promotion), egzemplifikacja (exemplification) oraz suplikacja (supplication), nazywana też deprecjacją (self-abasement) (1982, s. 235). Ingracjacja polega na kreowaniu wizerunku w taki sposób, by wzbudzić w innych sympatię, przypodobać się im. W tym celu ingracjator, czyli osoba korzystająca z tej strategii, schlebia, wychwala, wyświadcza przysługi, udaje skromność, tworzy, eksponuje podobieństwa i swoje zalety, a także podkreśla własną atrakcyjność fizyczną. Kiedy jedna osoba chce przekonać drugą o tym, że jest niebezpieczna i należy jej się obawiać, wówczas można mówić o autoprezentacyjnym zastraszaniu. Istotą tej techniki jest wykreowanie takiego wizerunku siebie, by odbiorca uwierzył w istniejące zagrożenie. Zastraszanie jako forma autoprezentacyjna często stosowana jest w negocjacjach (Leary, 1999, s. 166). Kolejne z przyjmowanych zachowań - autopromocja - to kreowanie siebie jako osoby kompetentnej, zdolnej. Związana jest z prezentowaniem talentów, zdolności i wytworów, które osiągają wysoki poziom (Jones i Pittman, 1982, s. 241). Osoba chcąca uchodzić za kompetentną stosuje takie taktyki, jak inscenizacja pokazów kompetencji, deklaracje kompetencji, używanie rekwizytów kompetencji czy szukanie wymówek i podkreślanie przeszkód. O inscenizowaniu pokazów kompetencji można mówić, kiedy człowiek publicznie demonstruje swoje osiągnięcia, umiejętności. Słowne deklaracje kompetencji to inaczej opowiadanie o swoich talentach, natomiast wykorzystanie rekwizytów kompetencji to "otaczanie się rekwizytami kojarzonymi powszechnie z wysokimi kompetencjami i demonstrowanie zachowań sugerujących takież kompetencje" (Kenrick, Neuberg i Cialdini, 2002, s. 207). Szukanie wymówek i podkreślanie przeszkód mają na celu kształtowanie opinii odbiorców i poprawę własnego samopoczucia w obliczu niepowodzenia. Po doświadczeniu porażki osoba stosująca tę strategię roztacza wizję przeszkód na drodze do sukcesu (Kenrick i in., 2002, s. 206-207). Egzemplifikator, podobnie jak osoba korzystająca z techniki autopromocji, chce być szanowany i podziwiany. Różnica pomiędzy tymi dwoma sposobami autoprezentacji polega na tym, że człowiek stosujący autopromocję jawi się jako kompetentny i mądry, natomiast egzemplifikator przedstawia się jako postać szlachetna i nieskazitelna moralnie (Jones i Pittman, 1982, s. 245). Suplikacja to inaczej prezentowanie siebie jako mniej kompetentnego i mniej inteligentnego. Utożsamiana z nią autodeprecjacja definiowana jest jako nadmiernie krytyczna samoocena czy samoponiżanie (Leary, 1999, s. 118-119).

Autoprezentacja w ujęciu analizy transakcyjnej Berne'a

Eric Berne jest autorem koncepcji, zgodnie z którą na osobowość człowieka składają się trzy stany Ja: Ja-Rodzic (R), Ja-Dorosły (D), Ja-Dziecko (Dz). Stan Ja-Rodzic, czyli normatywna część Ja, "pochodzi od rodziców (.), od osób obdarzonych autorytetem, od których przejęliśmy sposoby zachowania. (.) Ja-Rodzic karze i nagradza, krytykuje i ośmiela, jest odpowiedzialny za wychowanie, tradycję, wartości, etykę i sumienie" (Rogoll, 2010, s. 15-16). Ja-Rodzic to kreacja norm moralnych, ograniczeń, nakazów i zakazów. Stan Ja-Dorosły to racjonalna część osobowości, "która za pomocą zmysłów zbiera informacje i fakty dotyczące naszego otoczenia i nas samych" (Rogoll, 2010, s. 17). Typ ten cechuje się działaniami pozbawionymi wpływu emocji i nastrojów. By ocena rzeczywistości była możliwa, Ja-Dorosły potrzebuje uzyskać odpowiednią ilość informacji. Stan Ja-Dziecko to emocjonalna część Ja. Powstaje na bazie postaw, zachowań i odczuć z okresu dzieciństwa. To emanacja życzeń, pragnień i uczuć. Typowe dla tego stanu są takie reakcje i zachowania, jak np. wyrażanie uczuć, zabawa, śmiech, zachwyt.

Koncepcję Berne'a można odnieść do zjawiska autoprezentacji, bowiem stany Ja można zauważać u siebie oraz innych, obserwując i oceniając ich zachowania. Obserwator, przyjmując postawę Ja-Dorosły, spostrzega i ocenia postawę, ruchy ciała (mowę ciała), dźwięki mowy, a także analizuje określone wypowiedzi (słowa i zdania). Te składowe pozwalają określić, który ze stanów Ja przyjmuje osoba obserwowana. I tak, na podstawie stanów Ja, można uznać, że w autoprezentacji Rodzica wykorzystywane są zarówno strategie afektywne, jak i poznawcze, w autoprezentacji Dorosłego dominują strategie poznawcze, natomiast w autoprezentacji Dziecka - afektywne. Funkcjonowanie w różnych sytuacjach życiowych sprawia, iż (w zależności od kontekstu, okoliczności, czasu) zachowania ulegają zmianom - jedna osoba może wykorzystywać różne strategie autoprezentacyjne w zależności od otoczenia i sytuacji, w jakiej się znajduje.

Media społecznościowe jako przestrzeń autoprezentacji internautów

Wraz z rozwojem nowych technologii pojawiło się nowe pojęcie: "autoprezentacja wirtualna"2. Ramy niniejszego opracowania nie pozwalają na szczegółową analizę literatury, zatem autorka zasygnalizuje tylko niektóre tytuły opracowań, w których podejmowana jest tematyka autoprezentacji w internecie, a ściślej - w mediach społecznościowych: Haya Bechar-Israeli, From (Bonehead) to (cLoNehEad): Nicknames, Play, and Identity on Internet Relay Chat (1995); Eileen Y. L. Ong i in., Narcissism, extraversion and adolescents' self-presentation on Facebook (2011); Gwendolyn Seidman, Self-presentation and belonging on Facebook: How personality influences social media use and motivations (2013); Susan C. Herring i Sanja Kapidzic, Teens, Gender, and Self-Presentation in Social Media (2015); Lidia M. Jarska, Pracownik naukowy w mediach społecznościowych - od popularyzacji nauki do kreowania wizerunku (2016); Magdalena Borkowska, Autoprezentacja i budowanie tożsamości w wirtualnych sieciach społecznościowych w poszukiwaniu pracy (2017).

Zaprezentowanie siebie w cyberprzestrzeni umożliwiają przede wszystkim media społecznościowe (social media), rozumiane jako technologie internetowe, których charakterystycznym elementem jest społeczna interakcja. Są one "podstawowym narzędziem budowania treści i komunikacji społecznej w internecie" (Pawlak i Nierebiński, 2011, s. 323). Służą głównie do dzielenia się informacjami z innymi ludźmi oraz nawiązywania (i/lub utrzymywania) kontaktów towarzyskich i biznesowych. Jak stwierdzają Lon Safko i David K. Brake, media społecznościowe powiązane są z praktykami i zachowaniami ludzi, którzy gromadzą się w cyberprzestrzeni, by "dzielić się informacjami, wiedzą i opiniami za pomocą mediów konwersacyjnych (conversational media), którymi są aplikacje internetowe, umożliwiające tworzenie i łatwą transmisję treści w postaci słów, obrazów, filmów i dźwięków" (Safko i Brake, 2009, s. 6). Media społecznościowe pozwalają nie tylko na publikowanie treści i zarządzanie nimi, ale także ocenianie ich, co czyni je mediami opiniotwórczymi (Pawlak i Nierebiński, 2011, s. 323-324).

Za pośrednictwem mediów społecznościowych internauci mogą "zaznaczyć" swoją obecność w sieci (Badzińska, 2013, s. 31), a nie być tylko biernymi użytkownikami. Uczestniczenie w wirtualnej społeczności oznacza konieczność zainicjowania pewnych zachowań autoprezentacyjnych. W mediach społecznościowych odbywa się to poprzez skonstruowanie wirtualnego profilu oraz prezentację wytworów (treści) i wiąże z zamieszczeniem w nim mniej lub bardziej osobistych informacji. Jak zauważa Magdalena Borkowska, profil w mediach społecznościowych "to życiorys, który każdy może zobaczyć i ocenić" (2017, s. 139). W zależności od rodzaju portalu, może on przyjmować formę prezentacji bardziej prywatnej albo bardziej zawodowej, choć często obydwie te sfery wzajemnie się przenikają3.

Prowadzenie profilu w serwisie społecznościowym pozwala na "strategiczne, przemyślane budowanie własnej wirtualnej tożsamości" (Jarska, 2016, s. 211). Lidia M. Jarska przyznaje, że media społecznościowe "są doskonałym narzędziem służącym do autoprezentacji - stworzenia, zaprezentowania i utrzymania naszej marki osobistej. (.) (Ponadto umożliwiają eksponowanie - A.P.) własnej wartości jako specjalisty w danej dziedzinie" (2016, s. 212), a także wypromowanie siebie i wyróżnienie się spośród innych osób. Autorka zaznacza jednak, że budowany wizerunek musi być prawdziwy. Media społecznościowe są indeksowane, co oznacza, że obecność w nich jest równoznaczna z obecnością w wynikach wyszukiwania w wyszukiwarkach typu Google (Jarska, 2016, s. 212-213). Zarządzanie wywieranym wrażeniem staje się zatem szczególnie istotne w przypadku osób publicznych, specjalistów z różnych dziedzin czy osób poszukujących pracy.

Autoprezentacja w portalach społecznościowych to proces, a nie jednorazowe działanie. By stworzyć efektywny profil, użytkownik musi być nie tylko autentyczny, ale i aktywny. Przygotowanie profilu, który wywoła określone pierwsze wrażenie, to początkowy etap tego procesu. Znaczenie ma również to, jak użytkownik kreuje swój wizerunek za pomocą regularnych aktywności, tj. tworzonych postów, publikowanych zdjęć czy innych treści. Ważną częścią procesu autoprezentacji jest także zbudowanie sieci kontaktów, dzięki którym możliwe będzie zwiększenie zasięgów widoczności publikowanych treści czy potwierdzenie wskazywanych w autoopisie umiejętności.

Zarówno kreowanie wizerunku prywatnego, jak i zawodowego związane jest z udostępnianiem wybranych informacji na swój temat. Ważne jest tutaj określenie "wybranych", bo to przede wszystkim użytkownik decyduje, w jakim stopniu "odsłoni się" przed innymi. Odbiorcy treści, które publikuje użytkownik, mogą zareagować na nie i udzielić nadawcy informacji zwrotnej. Odpowiedź ta może przyjąć m.in. formę komentarza lub udostępnienia treści (co umożliwiają m.in. Facebook.com czy LinkedIn.com).

Konstruowanie wizerunku zawodowego umożliwiają między innymi tzw. profesjonalne media społecznościowe, w tym wspominany już portal LinkedIn.com. Jest to międzynarodowa platforma społecznościowa używana przede wszystkim do nawiązywania i podtrzymywania kontaktów zawodowo-biznesowych, budowania tożsamości zawodowej w internecie oraz tworzenia sieci kontaktów. Szablon profilu użytkownika przypomina układ tradycyjnego Curriculum Vitae (CV). Poza celami wizerunkowymi pełni on funkcję rekrutacyjną, jest źródłem najnowszych informacji z różnych branż i dziedzin, a ponadto stanowi bazę ofert biznesowych oraz inspiracji dotyczących kariery. LinkedIn.com jest również pomocny w nawiązywaniu i utrzymywaniu kontaktów zawodowych (Stefaniak, 2016, s. 190-192).

Podstawy metodologiczne badań własnych

Obecnie korzystanie z mediów społecznościowych wydaje się być nieodłącznym elementem życia coraz większej grupy społeczeństwa. Bioršc pod uwagę ilość czasu, jaki użytkownicy spędzają w sieci oraz możliwości oferowane przez media społecznościowe4 można stwierdzić, iż internauci powinni posiadać przynajmniej podstawową wiedzę na temat autoprezentacji w cyberprzestrzeni. Motywację do podjęcia tematyki stanowił również fakt, iż użytkowanie serwisu LinkedIn.com jak dotąd pozostaje fenomenem niewystarczająco zbadanym. Temat jest aktualny i może przyczynić się do zwrócenia uwagi na omawiane zjawisko. Wybrana problematyka wpisuje się w nowe obszary poszukiwań badawczych, przyporządkowane do multidyscyplinarnych analiz zjawisk zachodzących w cyberprzestrzeni.

Przedmiot niniejszych badań stanowi zjawisko autoprezentacji w internecie, a w szczególności sposoby kreowania swojego wizerunku w wybranym portalu internetowym (LinkedIn.com), identyfikowane w oparciu o analizę profili zawodowych aktywnych internautów. Głównym celem badań było poznanie sposobów autoprezentacji internautów aktywnych w portalu LinkedIn.com. Badania zogniskowano wokół problemu głównego: Jakie sposoby autoprezentacji wykorzystali aktywni internauci portalu LinkedIn.com w swoich profilach? Z niego zaś wyłoniły się następujące problemy szczegółowe:

  • Jakie zachowania autoprezentacyjne pojawiają się w profilach użytkowników w portalu LinkedIn.com?
  • Jakie kompetencje dominują w sposobach autoprezentacji użytkowników w portalu LinkedIn.com

Wybrana metoda badań to analiza tekstu. Stosując tę metodę, badacz "próbuje zrozumieć i opisać rzeczywistość, która jest, a nie tę 'wytworzoną' przy jego pomocy" (Pilch, 1998, s. 71). W celu kodowania i analizy zgromadzonych materiałów empirycznych autorka stworzyła matryce, które pełniły rolę narzędzi. Jakościowej analizie poddano 12 profili absolwentów wrocławskich uczelni, którzy wyrazili zgodę na udział w badaniu. Elementem celowym przy doborze próby był wybór osób posiadających wykształcenie wyższe, natomiast losowy dobór profili dyktowany był przede wszystkim tym, że zróżnicowanie użytkowników pod względem aktywności zawodowych czy zainteresowań i niekierowanie się konkretnymi wytycznymi wpłynie na identyfikację większej liczby zachowań autoprezentacyjnych oraz celów ich zastosowania. Założono, że różne etapy i styl życia, a także ścieżka kariery mogą warunkować odmienne perspektywy postrzegania wirtualnej kreacji własnej osoby. Dobór próby badawczej umożliwił zarysowanie tematyki, którą stanowi autoprezentacja zawodowa5 w mediach społecznościowych oraz omówienie zaobserwowanych zjawisk.

Przebieg badań

Po pierwsze, w profilach wybranych 12 użytkowników w portalu LinkedIn.com przeanalizowane zostały kategorie, w obszarach których badani zamieszczają treści oraz zidentyfikowane zachowania autoprezentacyjne. Kategorie zostały podzielone przez autorkę na trzy główne grupy: elementy personalizacji profilu, elementy autopromocji zawodowej oraz elementy związane z relacjami z innymi użytkownikami (por. tabela 1).

Tabela 1. Podział kategorii w portalu LinkedIn.com

grupa kategorii kategorie w profilu
elementy personalizacji profilu
  • zdjęcie profilowe
  • zdjęcie w tle
  • adres do profilu/nick
  • opis
elementy autopromocji zawodowej
  • zainteresowania
  • umiejętności
  • wykształcenie
  • doświadczenie
  • osiągnięcia
  • język(i)
elementy związane z relacjami z innymi użytkownikami
  • potwierdzenia umiejętności
  • aktywność
  • rekomendacje

Źródło: opracowanie własne.

Analizy profili pod kątem dominujących kompetencji dokonano w odniesieniu do całych profili oraz do zamieszczonych w nich autoopisów6. Zbadania autoopisów pod kątem dominujących kompetencji dokonano poprzez identyfikację zachowań ujawniających dane kompetencje. Do strategii afektywnych (Ja-Dziecko) przypisano następujące zachowania: chwali się, wstydzi się, zachwyca się, podziwia, buntuje się, stawia (naturalne) pytania; do strategii poznawczych (Ja-Dorosły): informuje/opisuje, ocenia, rozstrzyga, gromadzi fakty, wyciąga wnioski, porównuje; do strategii afektywno-poznawczych lub mieszanych (Ja-Rodzic): chwali (kogoś), poucza, chroni, rozkazuje, zachęca, wspiera. Wypowiedzi z autoopisów zostały skodyfikowane na podstawie dostrzeganych w nich zachowań, które są charakterystyczne dla każdej ze strategii. W ten sposób przenalizowano wyłącznie profile zawierające wypełnione pole autoopisu (w sumie siedem z dwunastu). Na bazie analizy i interpretacji całych profili uznano, że w pozostałych pięciu bez autoopisu dominują kompetencje poznawcze7. Koncepcją, która stanowiła bazę matrycy do kodowania treści w kontekście dominujących kompetencji, była analiza transakcyjna Berne'a8.

W prezentowanej analizie wyników w niniejszym artykule, ze względu na konieczność ograniczenia objętości tekstu, uwzględnione zostały ogólne wyniki badań i wnioski.

Sposoby prezentowania siebie w portalu LinkedIn.com - wyniki badań własnych

Zachowania autoprezentacyjne internautów aktywnych w portalu LinkedIn.com zostały omówione w oparciu o taksonomię Jonesa i Pittmana (opisaną już w początkowej części artykułu). Na podstawie zgromadzonego materiału empirycznego zauważyć można następujące zachowania autoprezentacyjne w badanych profilach: 1) autopromocję zawodową, w tym deklaracje kompetencji oraz rekwizyty kompetencji, 2) ingracjację i 3) egzemplifikację (por. tabela 2).

Tabela 2. Zidentyfikowane zachowania autoprezentacyjne w profilach użytkowników LinkedIn.com

Zachowanie autoprezentacyjne Liczba profili, w których zachowanie zostało zidentyfikowane
1. autopromocja zawodowa 12
1.1. deklaracje kompetencji 10
1.2. rekwizyty kompetencji 1
2. ingracjacja 5
3. egzemplifikacja 2

Źródło: opracowanie własne.

Autopromocja zawodowa była dominującym zachowaniem autoprezentacyjnym, zauważalnym w każdym z dwunastu analizowanych profili. Ich autorzy opisywali posiadane cechy, umiejętności i wykształcenie w superlatywach - celem jest pokazanie siebie jako profesjonalisty. Internauci deklarowali również swoje kompetencje (dziesięć profili), które niejednokrotnie potwierdzane były przez innych użytkowników. W jednym z profili pojawiły się rekwizyty kompetencji w postaci własnych artykułów naukowych. Kolejne z dostrzeganych zachowań - ingracjacja - wystąpiło w pięciu analizowanych profilach w portalu LinkedIn.com. Tworzenie podobieństw było realizowane przez stosowanie w opisach formy "my", natomiast wyrażanie sympatii głównie poprzez zamieszczanie wpisów czy komentarzy pochlebiających innym użytkownikom. Ostatnim zachowaniem była egzemplifikacja, która została zidentyfikowana w dwóch profilach.

W żadnym z profili nie spostrzeżono zachowań mogących wskazywać na stosowanie zastraszania czy suplikacji. Prawdopodobnie wynika to ze specyfiki medium społecznościowego poddanego analizie. W badanych profilach wystąpiła wyłącznie autoprezentacja pozytywna (Wojciszke, 2002, s. 145). W tym portalu użytkownicy są skupieni na promocji siebie, swoich kompetencji i osiągnięć, często stosują także pisemne deklaracje kompetencji. Inni internauci mogą potwierdzić zamieszczone przez nich informacje i tym samym wzmocnić kreowany pozytywny wizerunek (w przypadku tradycyjnej autoprezentacji zawodowej funkcję taką pełnią rekomendacje uzyskiwane m.in. od poprzednich pracodawców). Pod względem językowym opisy są w większości pozbawione zarówno specjalistycznej terminologii, jak również elementów symbolizujących emocje, np. emotikonów.

Przyjmując, że prezentującymi się internautami kierują dobre intencje, można stwierdzić, iż pokazują oni siebie w dużej mierze takimi, jakimi rzeczywiście są, a profil zamieszczają w konkretnym celu. Ponadto chcą wykreować pozytywny wizerunek własnej osoby w sieci i wywołać u odbiorcy określone wrażenia - w związku z tym umieszczają tylko te informacje i fakty z życia, które (z ich perspektywy) mogą służyć budowaniu pozytywnego wizerunku. Jest to w pewnym sensie sytuacja analogiczna do procesu przygotowywania Curriculum Vitae składanego wraz z innymi dokumentami aplikacyjnymi w trakcie poszukiwania zatrudnienia. Niełatwo stwierdzić, na ile wykreowana tożsamość offline jest spójna z wykreowaną tożsamością online. W związku z tym można ostrożnie przyjąć, że autoprezentacja badanych użytkowników portalu LinkedIn.com ma charakter taktyczny. Autoprezentacje taktyczne "są zmienne; ulegają modyfikacji wraz ze zmianą celów działania, ról społecznych i sytuacji interpersonalnych. Cele te są często krótkotrwałe i doraźne, co wymaga zmiany maski" (Kozielecki, 1986, s. 189). W zależności od oczekiwanych efektów, internauci stosują różne zachowania autoprezentacyjne, co sugerują też wyniki badań.

W uzupełnianiu profili badani skupiają się przede wszystkim na polach, które autorka niniejszej publikacji zaliczyła do grupy elementów autopromocji zawodowej - dotyczących wykształcenia, doświadczenia czy umiejętności. Uwidaczniają się tutaj strategie poznawcze - informowanie, opisywanie oraz gromadzenie faktów dotyczących aktywności zawodowej. Analiza pól nagłówków i doświadczenia autora również potwierdza, że w profilach dominują kompetencje poznawcze. W prezentowaniu doświadczenia zawodowego badanych zauważyć można przede wszystkim wyliczenia i opisy - dłuższe lub krótsze (także w języku angielskim). Są one bardzo formalne, pozbawione odniesień do uczuć, przeżyć czy emocji. W polach nagłówków (znajdujących się bezpośrednio pod imieniem i nazwiskiem) pojawiają się takie informacje, jak stanowisko pracy czy nazwa firmy, w której autor profilu jest zatrudniony. Badani wyliczają również zawody, które wykonują (np. coach, pedagog, trener, doradca zawodowy, koordynator projektu; human resources manager, job coach), a także, jak w przypadku jednej z autorek profilu - wskazują aktualną aktywność związaną z zajmowanym stanowiskiem, w tym przypadku rekrutera (poszukiwanie kandydatów z branży IT). Elementem personalizacji, obecnym w każdym z badanych profili, jest zdjęcie profilowe autora - portret biznesowy na jednolitym tle, sugerujący profesjonalne podejście do budowania zawodowego wizerunku.

Tabela 3. Analiza autoopisów użytkowników portalu LinkedIn.com pod kątem dominujących kompetencji - afektywnych, poznawczych, afektywno-poznawczych (podsumowanie)

Numer badanego profilu Liczba zidentyfikowanych zachowań przypisanych do strategii afektywnych (Ja-Dziecko) Liczba zidentyfikowanych zachowań przypisanych do strategii poznawczych (Ja-Dorosły) Liczba zidentyfikowanych zachowań przypisanych do strategii mieszanych (Ja-Rodzic)
Autor profilu nr 1 2 1 2
Autor profilu nr 3 1 2 0
Autor profilu nr 4 1 2 0
Autor profilu nr 5 1 2 1
Autor profilu nr 9 1 1 0
Autor profilu nr 11 4 4 5
Autor profilu nr 12 1 2 0
Razem: 11 14 8

Źródło: opracowanie własne.

Zgodnie z wynikiem analizy autoopisów, badani stosują strategie charakterystyczne dla każdego ze stanów Ja - Rodzica, Dorosłego i Dziecka. Jak wynika z tabeli 3, wśród analizowanych autoopisów dominują strategie poznawcze (14). Nieznacznie mniej jest strategii afektywnych (11). Strategii mieszanych (8) zauważono niemal połowę mniej niż poznawczych. Uogólniając, można uznać, że w prezentowaniu siebie za pomocą autoopisu również częściej pojawiają się zachowania powiązane z kompetencjami poznawczymi. Różnica jest taka, że w opisach siebie niemal równie często pojawiają się także zachowania sugerujące wykorzystanie kompetencji afektywnych - inaczej niż w przypadku pozostałych kategorii profilu.

Podsumowanie

Z reguły użytkownicy zamieszczają swoje profile w mediach społecznościowych w konkretnym celu. W kontekście kariery dla niektórych tym celem jest chęć podtrzymania kontaktów lub nawiązania znajomości biznesowych, dla innych media społecznościowe stanowią przede wszystkim miejsce autoprezentacji zawodowej - użytkownicy kreują więc swój pozytywny wizerunek w sieci, uwypuklając korzystne elementy własnego życia, eksponując swoją wartość jako specjalisty w danej dziedzinie lub promując swoją działalność zawodową. Prezentacja doświadczenia zawodowego i oferowanych usług czy wiedzy może stanowić autoreklamę i zachęcać odbiorców do współpracy z prezentującą się osobą. Profile w mediach społecznościowych prowadzone są również przez pracodawców i rekruterów, którzy za ich pośrednictwem poszukują kandydatów do pracy. Tanja Koch, Charlene Gerber i Jeremias J. de Klerk na podstawie badań nad wpływem mediów społecznościowych na proces rekrutacji w Afryce Południowej doszli do wniosku, że rekruterzy nie mogą przeprowadzić skutecznej rekrutacji bez zastosowania narzędzi społecznościowych takich jak LinkedIn.com. Wskazują także na konieczność odpowiedniego ich przeszkolenia, by użytkowanie tego portalu było jak najbardziej efektywne (Koch i in., 2018). Media społecznościowe decydują także o powodzeniu menedżerów - obszerne badania na ten temat przeprowadził Paweł Korzyński, który m.in. dowiódł, że aktualnie z portalu LinkedIn.com aktywnie korzysta już 97% polskich liderów (Korzyński, 2018). Inną grupą osób obecnych w tym serwisie są poszukujący zatrudnienia (zarówno biernie, jak i czynnie) - oni także publikują swoje zawodowe profile, najczęściej w celu znalezienia inspiracji czy ofert pracy.

Do kreowania wizerunków (w grupie analizowanej przez autorkę) internauci zastosowali przede wszystkim strategię autopromocji, co - uwzględniając cele korzystania z tego portalu - wydaje się być uzasadnione. Wszak budowanie profilu w profesjonalnych mediach społecznościowych to tworzenie zawodowej wizytówki, która - zamiast być przekazywana na wydarzeniach branżowych czy spotkaniach biznesowych, staje się jedną z kart wirtualnego świata. To karta, którą każdy może obejrzeć i zaopiniować. Zamieszczenie profilu to wystawienie się na społeczną, internetową ekspozycję. Jeśli profil konstruowany jest świadomie, może okazać się pomocny w dążeniu do wymarzonej kariery. Cyberprzestrzeń pozwala w trakcie procesu autoprezentacyjnego uwypuklić niektóre aspekty życia - czy to prywatnego, czy zawodowego - a inne skutecznie zatuszować. Selekcja zamieszczanych informacji jest jednak pożądana. Powodzenie profili zależne jest też od tego, na ile umiejętnie użytkownicy posługują się narzędziami powiązanymi z nowymi technologiami. Szybkość, z jaką pojawiają się kolejne udogodnienia, pozwala wnioskować, że podążanie za nowinkami technologicznymi i nieustanne pogłębianie wiedzy są bardzo istotne także w kontekście kreowania wizerunku w sieci. Jak słusznie zauważył Tomasz Goban-Klas: "to, co dzisiaj jest nowe, jutro staje się stare" (Goban-Klas, 2001, s. 290). Media społecznościowe, które dziś zajmują pierwsze miejsca w rankingach popularności, jutro mogą zostać zastąpione innymi. Składową atrakcyjnego profilu jest więc, poza autentycznością prezentującego się oraz umiejętnym podkreśleniem swoich kompetencji i osiągnięć, podążanie za aktualnościami.

Bibliografia

  • Badzińska, E. (2013). Media interaktywne warunkiem skutecznej komunikacji społecznej. Nierówności Społeczne a Wzrost Gospodarczy, 35, 24-40. Pobrane z http://yadda.icm.edu...
  • Bechar-Israeli, H. (1995). From ‹ Bonehead› to ‹cLoNehEad›: Nicknames, Play, and Identity on Internet Relay Chat. Journal of Computer-Mediated Communication, 1(2). https://doi.org/10.1...
  • Benedikt, A. (2004). Reklama jako proces komunikacji. Wrocław: ASTRUM.
  • Borkowska, M. (2017). Autoprezentacja i budowanie tożsamości w wirtualnych sieciach społecznościowych w poszukiwaniu pracy. Rynek-Społeczeństwo-Kultura, 1(22), 138-141. Pobrane z http://www.kwartalni...
  • Digital. (2019). Global Internet Use Accelerates 2019. Pobrane z https://wearesocial....
  • Goban-Klas, T. (2001). Media i komunikowanie masowe. Teorie i analizy prasy, radia, telewizji i Internetu. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN.
  • Goffman, E. (1981). Człowiek w teatrze życia codziennego. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
  • Herring, S. C., Kapidzic, S. (2015). Teens, Gender, and Self-Presentation in Social Media. International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences (Second Edition), 146-152. https://doi.org/10.1...
  • Jarska, L. M. (2016). Pracownik naukowy w mediach społecznościowych - od popularyzacji nauki do kreowania wizerunku. Toruńskie Studia Bibliologiczne, 9, 2(17), 201-238. http://dx.doi.org/10...
  • Jones, E. E. i Pittman, J. S. (1982). Toward a general theory of strategic self-presentation. W: J. Suls (red.), Psychological Perspectives on the Self (s. 231-262). Hillsdale: Lawrence Erlbaum Associates.
  • Kenrick, D. T., Neuberg, S. L. i Cialdini, R. (2002). Psychologia społeczna. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
  • Koch, T., Gerber, C., de Klerk, J. J. (2018). The impact of social media on recruitment: are you LinkedIn? SA Journal of Human Resource Management, 16(1), 1-14. https://doi.org/10.4...
  • Korzyński, P. (2018). Przywództwo w erze cyfrowej. Sposoby pokonywania ograniczeń na platformach społecznościowych. Warszawa: Wydawnictwo Poltext.
  • Kozak, S. (2011). Patologie komunikowania w Internecie. Zagrożenia i skutki dla dzieci i młodzieży. Warszawa: Difin.
  • Kozielecki, J. (1986). Psychologiczna teoria samowiedzy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
  • Królik, G. (2004). Autoprezentacja. Katowice: Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej.
  • Kułagowski, P. (2019). 12 faktów o LinkedIn w 2019 roku, które musisz znać. Pobrane z https://marketingdla...
  • Leary, M. (1999). Wywieranie wrażenia na innych. O sztuce autoprezentacji. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
  • Ong, E. Y. L., Ang, R. P., Ho, J. C. M., Lim, J. C. Y., Goh, D. H., Lee, C. S., Chua, A. Y. K. (2011). Narcissism, extraversion and adolescents' self-presentation on Facebook, Personality and Individual Differences, 50(2), 180-185. http://dx.doi.org/10...
  • Pawlak, H. i Nierebiński, R. (2011). Społeczność wirtualna jako społeczny kanał kreowania zawartości Internetu. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Studia Informatica, 656(28), 321-332. Pobrane z https://wneiz.pl/nau...
  • Pilch, T. (1998). Zasady badań pedagogicznych. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak.
  • Rogoll, R. (2010). Aby być sobą. Wprowadzenie do analizy transakcyjnej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
  • Safko, L., Brake, D. K. (2009). The social media bible. Tactics, tools, and strategies for business success. New Jersey: John Wiley & Sons, Inc.
  • Seidman, G. (2013). Self-presentation and belonging on Facebook: How personality influences social media use and motivations. Personality and Individual Differences, 54(3), 402-407. https://doi.org/10.1...
  • Stefaniak, I.M. (2016). Profesjonalne i eksperckie media społecznościowe a rynek pracy.
  • Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe UE w Katowicach, 258, 187-198. Pobrane z https://www.ue.katow...
  • Szmajke, A. (1999). Autoprezentacja: maski, pozy, miny. Olsztyn: URSA Consulting.
  • Wojciszke, B. (2002). Autopromocja i autodeprecjacja: kwestionariusz Stylów Autoprezentacji. Psychologia Jakości Życia, 1, 145-171. Pobrane z https://www.research...

Informacje o autorze

zobacz podgląd
Aneta Parzoń

Autorka jest magistrem pedagogiki, coachem i doradcą zawodowym. Jej zainteresowania naukowe dotyczą tematyki komunikacji społecznej, a zwłaszcza komunikacji niewerbalnej i autoprezentacji w cyberprzestrzeni oraz coachingu jako metody wspierania w realizacji celów zawodowych i/lub osobistych.

Komentarze

Nie ma jeszcze komentarzy do tego artykułu.

dodaj komentarz dodaj komentarz

Przypisy

1 Kozielecki używa określenia "samoprezentacja" a nie - jak większość autorów - "autoprezentacja".

2 Synonimiczne określenia: autoprezentacja w Internecie, autoprezentacja w cyberprzestrzeni, autoprezentacja online.

3 Przykładowym serwisem społecznościowym tego typu jest Facebook.com, w którym to użytkownik podaje informacje o swoim wykształceniu, pracy zawodowej, pasjach, zainteresowaniach, ale też publikuje posty dotyczące życia codziennego, np. fotorelacje ze spotkań ze znajomymi czy ważnych wydarzeń życiowych, jak narodziny dziecka czy ślub.

4 O korzyściach z bycia użytkownikiem mediów społecznościowych, odwołując się m.in. do budowania relacji za ich pośrednictwem, w tym także na gruncie zawodowym, pisała np. I.M. Stefaniak w artykule pt. Profesjonalne i eksperckie media społecznościowe a rynek pracy.

5 W opisie ogólnej koncepcji i wyników badań autorka używa pojęcia "autoprezentacja zawodowa", przez którą rozumie kategorię autoprezentacji związanej z karierą - a więc pokazaniem swojego wykształcenia, doświadczenia, osiągnięć i innych atutów, które są istotne w kontekście konstruowania wizerunku profesjonalisty. Nie należy tego pojęcia mylić z terminem "autopromocja zawodowa", który określa jedną ze strategii autoprezentacji zawodowej i również pojawia się w niniejszym opracowaniu.

6 Autoopis to notka o autorze profilu w portalu LinkedIn.com, stworzona przez niego i zamieszczona w polu "Informacje". Internauci zawierają tam zazwyczaj krótką charakterystykę siebie (wymieniają posiadane cechy charakteru, umiejętności czy zasoby), swoich celów, osiągnięć lub zwięzły opis działalności zawodowej.

7 Poza polem autoopisu w pozostałych kategoriach przeważały zachowania związane z informowaniem i opisywaniem, przyporządkowane do strategii poznawczych.

8 Zachowania charakterystyczne dla każdej ze strategii zostały przyporządkowane w oparciu o tekst: R. Rogoll, Aby być sobą. Wprowadzenie do analizy transakcyjnej, s. 16-20.