» E-mentor nr 1 (18) / 2007

Program Uczenie się przez całe życie jest kolejną inicjatywą w obszarze edukacji i nauki, którą przyjął Parlament Europejski i Rada w dniu 15 listopada 2006 r. decyzją nr 1720/2006/WE. Obejmuje on okres od 2007 do 2013 roku, będzie w nim uczestniczyć 31 krajów: 27 krajów Unii Europejskiej, kraje EFTA i EOG - Islandia, Norwegia i Lichtenstein oraz Turcja jako kraj kandydujący. Całkowity budżet programu szacuje się na 784 mln euro¹.

Podstawowym celem programu Uczenie się przez całe życie jest wspieranie realizacji Strategii lizbońskiej, a więc stymulowanie rozwoju gospodarczego w państwach członkowskich poprzez edukację i rozwój różnych dyscyplin naukowych. Program powinien również przyczynić się do budowania społeczeństwa wiedzy, podnoszenia poziomu zatrudnienia w państwach członkowskich, a także budowania spójności społecznej w całej Europie.

Program obejmuje wszystkie rodzaje i poziomy edukacji oraz kształcenia i szkolenia zawodowego. Wspiera różnego typu działania, mające na celu urzeczywistnianie koncepcji uczenia się przez całe życie i przyjęte strategie jej wdrażania w krajach uczestniczących w programie. W przyjętych założeniach program odwołuje się także do dotychczasowych doświadczeń wynikających z realizacji takich programów, jak: Socrates, Leonardo da Vinci, Program Ramowy Badań i Rozwoju Technicznego, Program e-learning czy Młodzież.

Nawiązanie do znanych form

W strukturze programu Uczenie się przez całe życie wydzielono następujące podprogramy:

• Comenius - adresowany do szkół podstawowych i średnich, w szczególności do uczniów i nauczycieli, do stowarzyszeń i instytucji zarządzających oświatą. W programie Comenius mogą również uczestniczyć centra badawcze, szkoły wyższe i instytucje doradcze, zwłaszcza jeżeli ich działania będą zmierzać do podniesienia jakości kształcenia ustawicznego nauczycieli;
• Erasmus - skierowany do studentów szkół wyższych, kadry naukowej, dydaktycznej i administracyjnej uczelni, a także do przedsiębiorstw, partnerów społecznych (NGOs) i instytucji odpowiedzialnych za edukację na szczeblu lokalnym, regionalnym i krajowym oraz centrów badawczych i organizacji doradczych;
• Leonardo da Vinci - obejmujący osoby uczące się w ramach wszystkich form kształcenia ustawicznego i zawodowego, osoby podnoszące kwalifikacje na rynku pracy, instytucje kształcenia zawodowego i ustawicznego, stowarzyszenia, przedsiębiorstwa, różnego typu organizacje związane z kształceniem ustawicznym i zawodowym. W programie Leonardo da Vinci mogą również uczestniczyć instytuty badawcze, uczelnie, organizacje pozarządowe, charytatywne i wolontariackie, o ile prowadzona przez nie działalność dotyczy kształcenia zawodowego i ustawicznego;
• Grundtvig - adresowany do osób dorosłych uczących się, instytucji kształcenia dorosłych oraz ich nauczycieli i kadry administracyjnej, różnego typu stowarzyszeń i organizacji zajmujących się kształceniem dorosłych oraz wspierających i promujących uczenie się przez całe życie

Nowe propozycje

W programie Uczenie się przez całe życie znajdą swoje miejsce również działania, które nie mieszczą się w żadnym z wymienionych wyżej podprogramów ze względu na swój specyficzny charakter. Działania te zostały umiejscowione w dwóch tzw. programach horyzontalnych, którymi są:

• Program przekrojowy (Transversal programme) - jest ukierunkowany na działania wspierające realizację Programu Pracy wynikającego z przyjętych celów edukacji i szkolenia w Europie do 2010 roku. Są to m.in.: rozwój w zakresie gromadzenia danych statystycznych i opracowania wskaźników, badania i studia porównawcze wspierające politykę edukacyjną, promowanie nauki języków obcych oraz wspieranie różnorodności językowej w państwach członkowskich, wspieranie nowych inicjatyw w zakresie wykorzystania nowoczesnych technologii w edukacji, promowanie innowacyjnych metodologii i koncepcji kształcenia, tworzenie materiałów edukacyjnych i usług na rzecz upowszechniania uczenia się przez całe życie. W ramach programu przekrojowego będą wspierane również te inicjatywy, które dotyczą rozpowszechniania rezultatów programu Uczenie się przez całe życie.
• Program Jean Monnet ma na celu wspieranie badań i refleksji naukowej w obszarze integracji europejskiej na poziomie szkolnictwa wyższego. Jest inicjatywą ukierunkowaną na stymulowanie rozwoju zawodowego kadry naukowej i edukatorów, wspieranie badań i analiz w ramach studiów europejskich w szkołach wyższych na terenie Unii Europejskiej i poza nią, upowszechnianie wiedzy z zakresu integracji europejskiej wśród specjalistów i obywateli. Zadaniem programu jest także wspieranie działalności kluczowych instytucji europejskich zajmujących się problematyką integracji europejskiej.

Ważnym elementem nowego programu Uczenie się przez całe życie jest mobility - wyjazdy oraz wymiana osób uczących się i nauczycieli. Zwraca się szczególną uwagę na podnoszenie jakości i poszerzanie zakresu mobilności nauczycieli, studentów, uczniów, uczestników kształcenia zawodowego i ustawicznego oraz osób związanych z edukacją dorosłych. Program Uczenie się przez całe życie posiada wiele różnorodnych ofert, wśród których polskie instytucje działające w obszarze edukacji i szkolenia mogą znaleźć właściwe dla siebie możliwości. Dotyczy to zarówno tych podmiotów, które były już beneficjentami dotychczas realizowanych w Polsce programów wspólnotowych, takich jak: Socrates i Leonardo da Vinci oraz tych, którzy dopiero zamierzają podjąć wyzwania związane z udziałem w międzynarodowych programach edukacyjnych.

ICT nadal ma swoje ważne miejsce

Program stwarza także duże możliwości dla tych instytucji, które zamierzają realizować projekty edukacyjne w oparciu o nowoczesne technologie informacyjno-komunikacyjne.

W czterech podprogramach: Comenius, Erasmus, Leonardo da Vinci i Grundtvig wykorzystanie ICT wpisane jest niemal we wszystkie oferowane działania jako obszar priorytetowy.

W programie podkreśla się konieczność wykorzystywania nowoczesnych technologii w nauczaniu języków obcych. Promowane i wspierane będą również inicjatywy zachęcające nauczycieli i uczniów wszystkich poziomów edukacji do korzystania z wirtualnych baz danych, serwisów i usług.

Poza tym, inicjatywy adresowane do różnych grup odbiorców, które będą miały na celu wspieranie innowacyjnych programów i treści nauczania, tworzenie usług edukacyjnych, innowacyjnych metod pedagogicznych wykorzystujących nowoczesne technologie będą mogły być realizowane w programie przekrojowym (transversal programme).

Obszary priorytetowe

W trakcie realizacji programu, każdego roku, określone będą priorytetowe obszary działań we wszystkich oferowanych podprogramach oraz obszary priorytetowe dla całego programu. W 2007 roku takimi priorytetami są:

• Wspieranie realizacji przyjętego Programu Pracy w zakresie edukacji i szkolenia w Europie do 2010 roku, a w szczególności promowanie spójności pomiędzy wszystkimi poziomami systemów kształcenia, rozpoczynając od edukacji przedszkolnej;
• Podkreślanie roli edukacji i szkolenia w osiąganiu celów Strategii lizbońskiej poprzez promowanie zrównoważonego rozwoju gospodarczego i budowanie spójności społecznej oraz wspieranie partnerskiej współpracy;
• Wzmacnianie roli uczelni w stawaniu się konkurencyjnymi na rynku edukacyjnym oraz w zwiększaniu dostępu do wiedzy, szczególnie poprzez wzmacnianie zarządzania instytucjami szkolnictwa wyższego oraz promowanie równych szans i ustawicznego doskonalenia się;
• Poprawa jakości oraz atrakcyjności kształcenia i szkolenia zawodowego poprzez wdrażanie priorytetów procesu kopenhaskiego na poziomie krajowym, a także poprzez promowanie uznawalności kształcenia nieformalnego i incydentalnego;
• Poprawa uczestnictwa osób dorosłych w edukacji, co jest szansą na zmniejszenie poziomu bezrobocia w krajach członkowskich;
• Promowanie większej skuteczności w edukacji i systemach szkolenia, szczególnie w przypadku ofert skierowanych do grup defaworyzowanych oraz dotyczących edukacji przedszkolnej;
• Rozwijanie synergii pomiędzy obszarem edukacji i szkolenia zawodowego a kulturą, poprzez wspieranie projektów realizowanych w ramach Programu Przekrojowego.

Ponadto, priorytetowo będą także traktowane różnego typu działania mające na celu promowanie dialogu interkulturowego, ze względu na to, że 2008 rok ogłoszony będzie Europejskim Rokiem Dialogu Interkulturowego.

Warto odnotować, że w zakresie wyjazdów i wymiany (mobility) oraz Projektów Partnerskich każdy z krajów uczestniczących może określać własne obszary priorytetowe. Jednak powinny one być publicznie ogłoszone, dostępne dla wszystkich zainteresowanych lub szeroko rozpowszechnione przez Agencje Narodowe Programu Uczenie się przez całe życie. Wszystkie instytucje organizujące wyjazdy i staże powinny również stosować się do zasad określonych w Europejskiej Karcie Jakości Wyjazdów i Wymian (European Quality Charter for Mobility). Nie należy zapominać też o tym, że wszystkie projekty zgłaszane do dofinansowania z budżetu programu powinny mieć opracowany bardzo konkretny i przejrzysty plan rozpowszechniania oraz dalszego wykorzystania rezultatów i produktów powstałych podczas realizacji projektu.

Przedstawione powyżej ogólne informacje o programie mogą być pomocne w usytuowaniu własnych zainteresowań tematycznych wśród ofert programu. Dalsze działania powinny zmierzać do poznania wybranych podprogramów bardziej szczegółowo².

Mobilność studentów, czyli Erasmus w nowej wersji

W bogatej ofercie działań wspieranych przez program Uczenie się przez całe życie jest wiele takich, które mogą zainteresować uczelnie. Przede wszystkim taką ofertą jest program Erasmus. W programie tym Uczelniana Karta Erasmusa ustanawia fundamentalne zasady jego realizacji w instytucjach szkolnictwa wyższego. Posiadanie tej Karty jest obligatoryjne dla wszystkich szkół wyższych, które zamierzają uczestniczyć w programie, natomiast instytucje pośredniczące w wymianie studentów nie mają takiego obowiązku.

Na początku programu Uczenie się przez całe życie wszystkie uczelnie muszą przesłać aplikacje do Komisji Europejskiej. Jednak te aplikacje, które dotyczyć będą uczelni posiadających Kartę Erasmusa w ramach programu Socrates, będą podlegały uproszczonej procedurze, zwanej kontynuacją.

Wyjazdy i wymiany studentów są najbardziej rozbudowaną akcją Erasmusa, odgrywającą kluczową rolę w budowaniu i rozwoju Europejskiej Przestrzeni Szkolnictwa Wyższego. Wszystkie instytucje szkolnictwa wyższego uczestniczące w Erasmusie zachęcane są do zwielokrotnienia swoich wysiłków na rzecz wyjazdów i wymiany studentów, zwiększenia liczby wyjeżdżających i przyjmowanych przez siebie studentów po to, aby do 2012 roku można było osiągnąć zakładany plan - odnotowanie w statystykach europejskich 3 mln studentów Erasmusa.

Instytucje szkolnictwa wyższego powinny zadbać o wysoką jakość wyjazdów studentów i nauczycieli akademickich, zgodnie z zasadami wyszczególnionymi w Uczelnianej Karcie Erasmusa oraz Europejskiej Karcie Jakości Wyjazdów i Wymian. Szczególnie dotyczy to organizacji zarządzających obsługą grantów Erasmusa - muszą one zwrócić uwagę na prowadzenie nadzoru nad przebiegiem realizacji grantów w czasie pobytu studentów za granicą. Podkreśla się także obowiązek zadbania o przygotowanie językowe studentów Erasmusa. Powinny być dostępne kursy języka właściwego dla kraju, do którego wyjechał student, prowadzone w uczelni przyjmującej, a także umożliwiające naukę tego języka w formie online.

Ale wymiana to jeszcze nie wszystko

W ramach programu Erasmus uczelnie mają możliwość przystąpienia do realizacji różnego typu projektów, wśród których są Intensywne Programy Erasmusa (IP). Dofinansowanie z programu Erasmus otrzymają te projekty, które spełniać będą następujące kryteria:

• będą wychodzić naprzeciw nowym potrzebom i wyzwaniom o charakterze europejskim;
• zaprezentują silne podejście interdyscyplinarne;
• będą częścią zintegrowanego programu studiów prowadzących do uzyskania dwustopniowego lub łączonego dyplomu.

W ofercie programu Erasmus są również międzynarodowe projekty, do których mogą przystąpić uczelnie. Są to:

• Projekty Rozwoju Programu Studiów (CD - Curriculum Development Project), w których priorytetowo będą traktowane następujące inicjatywy:
• opracowanie lub unowocześnienie i zintegrowanie programu studiów w taki sposób, aby prowadziły do dwustopniowego lub łączonego dyplomu;
• wdrażanie zintegrowanych programów we wszystkich uczelniach realizujących projekt, w roku akademickim następującym po ukończeniu projektu;
• opracowanie programu studiów, które aktywnie promują wielojęzyczność, zróżnicowanie językowe oraz wielokulturowość w społeczeństwach europejskich;
• opracowanie programów kształcenia ustawicznego, które będą umożliwiać uaktualnienie wiedzy zdobytej na studiach lub po ukończeniu studiów podyplomowych.
• Projekty dotyczące współpracy pomiędzy instytucjami szkolnictwa wyższego i przedsiębiorstwami, w których priorytetami są:
• opracowanie strategii współpracy pomiędzy uczelnią i przedsiębiorstwem, która zawiera jasną koncepcję doradztwa i konsultingu;
• kształcenie w zakresie przedsiębiorczości jako zagadnienia będącego częścią programu studiów, szczególnie w odniesieniu do nauczycieli i badaczy;
• współpraca z małymi i średnimi przedsiębiorstwami oraz organizacjami zawodowymi, izbami handlowymi, partnerami społecznymi;
• transfer innowacji z kształcenia i szkolenia zawodowego do określonych dziedzin naukowych i odwrotnie;
• stymulowanie współpracy pomiędzy regionami i różnymi sektorami gospodarki w regionach o niewielkim doświadczeniu we współpracy przygranicznej;
• wzmacnianie zarówno rozwoju gospodarczego jak i spójności społecznej.
• Projekty wspierające modernizację uczelni, w których traktowane są priorytetowo następujące inicjatywy:
• opracowanie strategii modernizacji programów studiów uwzględniających potrzeby rynku pracy;
• opracowanie strategii uczenia się przez całe życie (łączenie szkolnictwa wyższego z kształceniem zawodowym), opracowanie programów oraz powoływanie centrów kształcenia ustawicznego i otwartych centrów kształcenia;
• opracowanie proaktywnej strategii finansowania łączącej różnego typu instytucje ze zróżnicowanymi źródłami finansowania;
• opracowanie wewnętrznych systemów zarządzania zintegrowanych z działaniami priorytetowymi;
• poprawa jakości kształcenia i atrakcyjności uczelni.
• Projekty dotyczące wirtualnych campusów, w których priorytetami są:
• rozpowszechnianie rozwiązań możliwych do powtarzania w innych uczelniach;
• opracowanie lub modernizacja zintegrowanych, dwustopniowych programów studiów, które włączają efektywne wykorzystanie kształcenia drogą elektroniczną - e-learning;
• prowadzenie systematycznych badań dotyczących wirtualnej mobilności studentów i nauczycieli akademickich, transfer wiedzy know-how wspierający opracowanie strategicznych rozwiązań o charakterze europejskim;
• prowadzenie kształcenia online, wymiana doświadczeń w tym zakresie, szczególnie dotyczących aspektów organizacyjnych, technicznych i jakości kształcenia;
• testowanie innowacyjnych koncepcji w zakresie e-learningu
• Sieci Tematyczne Erasmusa. Priorytetowo traktowane będą sieci, które:
• dotyczą dostępu do kształcenia na poziomie wyższym;
• skierowane są do tzw. trójkątów wiedzy - edukacji, badań i innowacji;
• łączą ogólne kształcenie na poziomie wyższym z zaawansowaną edukacją zawodową i światem pracy;
• opisują stan zastany lub uaktualniają wiedzę w określonej dziedzinie i badają możliwości współpracy międzynarodowej w danym obszarze tematycznym;
• określają ogólne i specyficzne dla określonej dziedziny kompetencje;
• opracowują standardy jakości w określonych dziedzinach;
• dotyczą takich obszarów tematycznych, które nie były dotychczas eksplorowane;
• opisują i sprawdzają "rzadką wiedzę" w każdej dyscyplinie naukowej.

Poza tymi możliwościami, jakie dotyczą bezpośrednio szkolnictwa wyższego i są dostępne w programie Erasmus, uczelnie mogą przystępować do projektów międzynarodowych realizowanych w ramach innych podprogramów znajdujących się w strukturze programu Uczenie się przez całe życie.

O czym warto wiedzieć?

Do każdego podprogramu zostały opracowane podręczniki dla aplikantów, które są pomocne w przygotowaniu aplikacji. Poza tym, na każdym formularzu aplikacyjnym zamieszczone są instrukcje dla wypełniających. Po starannym zapoznaniu się z instrukcją nikt nie powinien mieć większych problemów z wypełnieniem aplikacji. Zawsze można też zwrócić się o pomoc do Agencji Narodowej Programu Uczenie się przez całe życie, odszukując na stronie internetowej nazwisko i kontakt do koordynatora podprogramu, który nas interesuje.

Nie należy zbyt długo czekać z podjęciem pierwszych kroków, ponieważ terminy składania aplikacji są stosunkowo bliskie.

Przed podjęciem starań związanych z uczestnictwem w określonym podprogramie należy sprawdzić, czy dana instytucja może w nim uczestniczyć, a więc czy jest instytucją uprawnioną. Informacje takie można znaleźć w wydanych podręcznikach do każdego podprogramu. W przypadku programu Erasmus wszystkie uczelnie muszą posiadać "przedłużoną" Uczelnianą Kartę Erasmusa.

Poza tym, wszystkie instytucje publiczne, a więc wszystkie szkoły, w tym szkoły wyższe, a także inne instytucje prowadzące działalność edukacyjną, które od co najmniej dwóch lat są finansowane w więcej niż 50% ze środków publicznych oraz te, które są kontrolowane przez instytucje publiczne lub ich przedstawicieli muszą podpisać oświadczenie stanowiące o tym, że są instytucjami publicznymi. Deklaracja ta dołączona jest do formularzy aplikacyjnych.

Ubiegając się o granty na określone działania możliwe do realizacji w ramach programu Uczenie się przez całe życie, aplikanci muszą używać odpowiednich formularzy aplikacyjnych dla każdego podprogramu, dostępnych na stronie internetowej Agencji Narodowej lub Komisji Europejskiej. Należy je wypełnić zgodnie z zamieszczoną instrukcją, w jednym z oficjalnych języków Unii Europejskiej, będącym jednocześnie językiem roboczym międzynarodowej grupy realizatorów projektu. Każda aplikacja musi także być podpisana przez przedstawiciela instytucji, który ma prawo jej reprezentowania na zewnątrz (legal representative) i przesłana w wymaganym terminie i pod właściwy adres wskazany na formularzu aplikacyjnym.

W większości projektów międzynarodowych wymagane jest uczestnictwo instytucji z co najmniej trzech krajów, w tym jednego kraju członkowskiego. Jedna z instytucji (aplikant) przyjmuje rolę koordynatora projektu i podpisuje aplikację w imieniu pozostałych partnerów, od których otrzymuje tzw. listy intencyjne wyrażające wolę i zobowiązanie do realizacji projektu. Listy te są dołączane do aplikacji i stanowią jej integralną część. Poza tym, wszyscy aplikanci, którzy nie są instytucjami publicznymi, mają obowiązek złożenia oświadczenia o finansowych i operacyjnych zdolnościach do realizacji projektu opisanego w aplikacji. Wszyscy muszą także udokumentować techniczne zdolności do jego realizacji, w tym: kompetencje profesjonalne w zakresie tematyki, której dotyczy projekt - dołączając CV głównych realizatorów projektu oraz formularz identyfikacji prawnej, statut, wypis z rejestru sądowego itp.

Jeżeli ktoś ma już koncepcję projektu, który chciałby realizować, a nie ma jeszcze partnerów do projektu, może zwrócić się o pomoc do Agencji Narodowej Programu Uczenie się przez całe życie, do koordynatora właściwego dla siebie podprogramu. Należy wówczas przygotować krótki opis projektu w języku obcym, np. angielskim (ok. 2 stron), obejmujący takie elementy, jak: cele projektu, przewidywane rezultaty, główna grupa odbiorców, przyjęte podejście pedagogiczne, metody, zadania do wykonania, czas realizacji projektu. Opisowi powinna towarzyszyć krótka informacja o instytucji, w której pracuje zainteresowany oraz dane kontaktowe. Następnie informacje te zostaną zamieszczone w NETY - sieci, do której mają dostęp Agencje Narodowe Programu we wszystkich krajach uczestniczących, wraz z prośbą o znalezienie partnerów w innych krajach. W praktyce, ta forma poszukiwania partnerów do projektów okazała się bardzo skuteczna w programie Socrates, można przypuszczać, że w nowym programie również będzie pomocna potencjalnym aplikantom.

Osoby zainteresowane uczestnictwem w międzynarodowych projektach mogą także wziąć udział w seminariach kontaktowych, które organizowane są w różnych krajach i dotyczą bardzo różnej tematyki. Informacje na temat seminariów są dostępne na stronie internetowej Agencji Narodowej Programu, gdzie można także znaleźć formularz aplikacyjny, którego wypełnienie jest niezbędne przy ubieganiu się o przyznanie grantu na wyjazd na seminarium (do 1000 euro).

Z kolei wówczas, gdy mamy już partnerów, a nie jest jeszcze dobrze przygotowana koncepcja projektu, można starać się o przyznanie grantu na przeprowadzenie wizyty przygotowawczej za granicą po to, aby wspólnie z partnerami dopracować tę propozycję projektu przed zgłoszeniem jej na formularzu aplikacyjnym. W tej sprawie również można rekomendować kontakt z koordynatorem programu, który udzieli dalszych wskazań osobom zainteresowanym.

Jak widać, w nowym programie Uczenie się przez całe życie jest nie tylko wiele ofert wspierających edukację i naukę w Polsce przez najbliższe kilka lat, lecz także wiele możliwości, które mogą pomóc potencjalnym aplikantom w przystąpieniu do programu. Pozostaje tylko życzyć odwagi i radości z eksplorowania nowych możliwości w Uczeniu się przez całe życie.

Bibliografia

• Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, z dn. 20.12.2006, Zaproszenie do składania wniosków - DG EAC/61/06, Program Uczenie się przez całe życie.
• European Commission DG for Education and Culture, Lifelong Learning Programme, Part I - Priorities on the 2007 General Call for Proposals (EAC/61/2006).
• European Commission DG for Education and Culture, General Call for Proposals 2007 (EAC/61/20060, Part II, Administrative and financial information.

Netografia

• Agencja Narodowa Programu LLL, http://www.frse.org.....
• Komisja Europejska - Program Socrates - Erasmus, http://ec.europa.eu/....
• Education, Audiovisual and Culture Executive Agency, http://eacea.cec.eu....