Wstęp

Coraz więcej uczelni, zarówno państwowych, jak i prywatnych, zaczyna wykorzystywać platformy e-learningowe w procesie edukacyjnym. Oferują one rozwiązania na różnym poziomie zaawansowania, poczynając od zwykłego udostępniania materiałów do zajęć w postaci elektronicznej w internecie, aż po systemy wspomagające nauczanie na każdym jego etapie. W sieci od wielu lat można znaleźć materiały edukacyjne, testy czy fora dyskusyjne udostępniane przez pojedynczych pracowników naukowych czy wybrane katedry. Mówiąc o platformach e-learningowych mamy na myśli próby opracowywania rozwiązań technologicznych i organizacyjnych nauczania na odległość za pośrednictwem internetu spójnych dla całej uczelni, wydziału lub kierunku studiów. Artykuł ten jest próbą przedstawienia aktualnego stanu rozwoju i wykorzystania internetowych platform edukacyjnych w polskiej edukacji, w tym platformy e-learningowej SGH: e-sgh.pl. Sumaryczne zestawienie omawianych platform wraz z prezentacją ich najważniejszych cech zostało przedstawione na końcu artykułu w postaci tabeli.

Zobacz tabelę

Formy e-learningu

Nauczanie za pomocą komputera może się odbywać na różne sposoby. Dwie podstawowe formy jakie przyjmuje e-learning to:

• CBT (Computer Based Training) - szkolenie oparte na komputerze (technologii komputerowej);
• WBT (Web Based Training) - szkolenie z wykorzystaniem internetu.

W tym drugim przypadku używa się także pojęcia Online Learning, czyli zdalnego nauczania "na żywo" przez sieć komputerową (w trybie synchronicznym).

Do pierwszego typu szkoleń możemy zaliczyć wszelkie kursy multimedialne, czy szkolenia przeprowadzane w laboratoriach komputerowych. Bazują one na różnych nośnikach danych, takich jak: CD-ROM, dyskietki, DVD i wszelkie inne media, które można wykorzystać w pracy na komputerze. Kursy tego typu muszą być oczywiście zainstalowane na lokalnych maszynach (lub w sieci lokalnej), przy których pracują studenci.

Te ostatnie, to oczywiście szkolenia wykorzystujące technologie komputerowe i sieci rozległe (w tym internet) do przeprowadzania szkoleń na odległość¹. Internetowe platformy e-learningowe mogą być wykorzystywane do prowadzenia niezależnych szkoleń internetowych, bądź mogą być elementem wspomagającym lub uzupełniającym tradycyjne formy szkoleń. W pewnych wypadkach mogą stanowić alternatywę dla tradycyjnych kursów. To uczący się decydują, którą formę wybiorą.
Pojęcie internetowego e-learningu jest traktowane w praktyce bardzo szeroko i może przyjmować zróżnicowane formy. Podstawowy podział zawiera następujące typy:

• Prezentacja materiałów szkoleniowych w sieci - artykułów, opracowań, badań, zestawu odnośników do innych zasobów sieciowych, itp. Formuła całkowicie bierna, praktycznie niczym nie różniąca się od odpowiednika klasycznego - dostępu do papierowych materiałów źródłowych (jedynie nośnik przekazu - papier - jest zastąpiony przez medium elektroniczne). Jedyną przewagą tej formy e-learningu może być system przeszukiwania zasobów, jeśli materiały są przechowywane w postaci bazy danych;
• Online support - ta forma e-learningu wykorzystuje sieć w sposób bardziej interaktywny. Szkolenia tego typu, oprócz zamieszczania materiałów szkoleniowych w sieci, zawierają dostęp do for dyskusyjnych, czatów, biuletynów informacyjnych, wykorzystują pocztę elektroniczną i/lub system komunikatów informacyjnych;
• Szkolenia asynchroniczne - posiadają mechanizmy kontroli i oceny prowadzonych zajęć przez instruktora kierującego kursem. Dlatego też wykorzystując te same środki komunikacji i prezentacji informacji, co poprzedni typ nauczania, pozwalają na przeprowadzanie szkoleń bez konieczności koordynacji miejsca i czasu szkolenia. Dzięki temu umożliwiają naukę we własnym tempie. E-learning jest najczęściej utożsamiany właśnie z tym typem szkoleń;
• Szkolenia synchroniczne - to szkolenia prowadzone w czasie rzeczywistym przez instruktora. Ten rodzaj szkolenia przeprowadza się poprzez sieć komputerową z wykorzystaniem takich technik jak: telekonferencja, czat, wideokonferencja, czy przekaz audio. Niektóre systemy do szkoleń synchronicznych wykorzystują także tablicę wirtualną, czy narzędzia do pracy grupowej i współdzielenia zasobów. Ten typ szkoleń jest najbardziej wymagający technologicznie i organizacyjnie².

Przegląd platform e-learningowych

Już kilkanaście polskich uczelni oferuje rozwiązania nauczania zdalnego przez internet. Pełne zestawienie zaprezentowane jest w tabeli na końcu artykułu.
O ogromnym zainteresowaniu nauczaniem tego typu świadczy fakt tworzenia platform e-learningowych już przez szkoły średnie:

• Liceum Zaoczne dla Dorosłych w Warszawie oferujące nauczanie za pośrednictwem internetu - http://www.szkola-online.pl
• Menedżer.pl - internetowa szkoła średnia w Polsce z Bydgoszczy - http://www.menedzer.pl

Pojawiają się również pierwsze próby łączenia wysiłku kilku uczelni w celu wymiany doświadczeń i budowy wspólnej platformy edukacyjnej. Najciekawszym projektem jest:

• Wirtualna Politechnika - http://www.okno.pw.edu.pl

Sposób wykorzystania platform edukacyjnych może przyjąć następujące formy:

• budowa szkoleń w oparciu o gotowe platformy oferowane przez firmy komercyjne;
• projektowanie i tworzenie rozwiązań autorskich, a stosowanych przez konkretne uczelnie. Budują one własne platformy edukacyjne bądź to bazując na gotowych elementach istniejących systemów, bądź tworząc systemy całkowicie od podstaw;
• dzierżawa platformy szkoleniowej - nowa forma umożliwiająca skorzystanie z systemu pojedynczych szkoleń bez konieczności zakupu i implementacji całej platformy.

Dzierżawa szkoleń umożliwia skorzystanie z platformy szkole, która nie chce utrzymywać całego systemu u siebie, a jedynie przeprowadzić pojedynczy cykl szkoleń.
Ofertę dzierżawienia szkoleń posiada większość firm sprzedających platformy e-learningowe, na przykład:

• firma Alatus - umożliwia roczną dzierżawę szkoleń w jednym z dwu wariantów: instalacja systemu u klienta i obsługa przez pracowników własnych lub jako ASP³ - system wraz z obsługą na serwerze firmy Alatus;
• firma Oracle oferuje swój produkt iLearning również jako usługę dzierżawioną wykorzystującą model ASP do zindywidualizowanego szkolenia przez internet.

Przykładem uczelni wykorzystującej platformę komercyjną do nauczania zdalnego jest Politechnika Warszawska. Korzysta ona z platformy Lotus LearningSpace firmy IBM.

Natomiast jedną z uczelni tworzących internetową platformę szkoleniową całkowicie od podstaw jest Szkoła Główna Handlowa (www.e-sgh.pl). Oto krótka prezentacja aktualnie dostępnych w sieci platform edukacyjnych prowadzonych przez szkoły wyższe:

Centrum Edukacji Niestacjonarnej Politechniki Gdańskiej
Jeden z pierwszych projektów nauczania na odległość uruchomiony w Polsce. Uczelnia w ramach tego projektu oferuje kilka kursów dostępnych w internecie, głównie z dziedziny informatyki. Część z nich dostępna jest za darmo, za pozostałe należy zapłacić.

Centrum kształcenia internetowego w Wyższej Szkole Ekonomiczno-Humanistycznej w Bielsku-Białej
Projekt ten dotyczy trzyletnich studiów na kierunku Zarządzanie i marketing na poziomie studiów licencjackich, wspomaganych internetem. W przygotowaniu są kolejne dwa kierunki: filologia i politologia. Platforma, oprócz udostępniania materiałów do nauki, zawiera również moduł sprawdzania wiedzy i panel studenta, zawierający osobisty terminarz oraz umożliwiający kontakt z wykładowcą, administracją uczelni i innymi studentami. Inne interesujące rozwiązania zastosowane przy tym projekcie to:

• internetowa tablica ogłoszeń (aktualności) dostępna na stronie głównej serwisu internetowego;
• wersja demonstracyjna panelu studenta, pokazująca jak zbudowany jest przykładowy wykład i jak działa moduł testujący wiedzę;

źródło: wersja demonstracyjna kursu WSEH (http://www.demo.e-uczelnia.edu.pl/)

• organizowany przez uczelnię jednodniowy kurs wdrażający do obsługi systemu, dzięki któremu możliwe jest studiowanie przez internet w e-uczelni.

Studia nie są całkowicie wirtualne. W trakcie semestru student ma możliwość kontaktu osobistego z wykładowcą podczas sesji konsultacyjnej (jedno-, dwudniowe zjazdy) oraz podczas sesji egzaminacyjnych.

Centrum Kształcenia Ustawicznego w Politechnice Świętokrzyskiej
Politechnika Świętokrzyska wykorzystuje internet jedynie do prezentacji oferty i wspomagania części swoich kursów za pomocą materiałów dostępnych w sieci do samodzielnego studiowania. Większość treści wykładowych oraz kontrola czy zapisy na kursy odbywa się w sposób tradycyjny.

W trakcie samodzielnego studiowania uczestnik ma zapewniony kontakt (internet, telefon, fax lub osobiście) z wykładowcą.

Centrum Nauczania Zdalnego Uniwersytetu Szczecińskiego
Platforma umożliwia uczestnictwo w studium podyplomowym "Strategie organizacji" prowadzonym w systemie zdalnego nauczania na Wydziale Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Uniwersytetu Szczecińskiego.

W jej skład wchodzą m.in.: wykłady otwarte (w chwili obecnej niedostępne), biblioteka (w chwili obecnej niedostępna), forum dyskusyjne, chat, ogłoszenia, artykuły (będące w rzeczywistości listą odnośników do innych stron WWW), oraz panele administratora, nauczyciela i studenta.

Wydaje się, że platforma jest dopiero w fazie tworzenia lub zarzucono jej dalszy rozwój. Przykładowo wykłady otwarte oraz biblioteka odwołują się do pustych stron. Ponadto na stronach CNZ znajduje się serwis poświęcony tematyce edukacji na odległość wykorzystującej najnowsze rozwiązania teleinformatyczne.

Centrum Otwartej Edukacji Multimedialnej Uniwersytetu Warszawskiego
Zawiera kilkanaście kursów asynchronicznych wykorzystujących takie narzędzia jak: czat, e-mail, czy umieszczone na stronie materiały w postaci multimedialnej (audio i wideo). Słuchacze mogą wymieniać informacje zarówno z wykładowcą, jak również z innymi uczestnikami kursu.

Po zarejestrowaniu w systemie dostępna jest bardzo ciekawa wersja demonstracyjna zawierająca: listę tematów do nauki (wraz ze streszczeniami), czat, listę dyskusyjną, tablicę wiadomości, kontakt z wykładowcą oraz zestaw odwołań do literatury i adresów WWW. Dostępny jest także dział "Po godzinach" zawierający materiały rozrywkowe - niezwiązane z nauką danego kursu oraz odnośnik do pomocy opisującej zasady użytkowania kursów.

Interaktywne Studia Internetowe Akademii Polonijnej w Częstochowie
Studia Internetowe w Akademii Polonijnej zostały uruchomione na Wydziale Ekonomii i Zarządzania. Proces dydaktyczny przeprowadzany jest w oparciu o multimedialne materiały dostępne na chronionych hasłem stronach internetowych uczelni oraz na płytach CD. Zawierają one pełne wykłady w formie tekstowo-multimedialnej oraz kompletne zestawy testów, problemów i ćwiczeń pozwalających na sprawdzanie stopnia opanowania wiedzy.

Ośrodek Edukacji Niestacjonarnej Akademii Górniczo-Hutniczej z Krakowa
OEN AGH oferuje platformę wspomagającą nauczanie klasyczne, która współpracuje z wszystkimi wydziałami uczelni. Wśród osiągnięć e-learningowych twórcy serwisu wymieniają:

• opracowanie internetowych podręczników do zdalnej nauki matematyki, fizyki i chemii;
• przygotowanie oprogramowania baz automatycznych testów do sprawdzania przez internet postępów w nauce studenta;
• przygotowanie oprogramowania do kojarzenia studentów z opiekunami i do organizacji wymiany informacji pomiędzy nimi za pośrednictwem internetu.

Platforma udostępnia studentom: materiały dydaktyczne, fora dyskusyjne, notatki w Internecie oraz materiały wideo.

Ośrodek Kształcenia na Odległość OKNO Politechniki Warszawskiej
Portal edukacyjny PW posiada ofertę studiów na odległość dla słuchaczy Zaocznych Studiów Inżynierskich oraz Studiów Podyplomowych na wszystkich wydziałach uczelni.
System, nazwany SPRINT (Studia PRzez INTernet) oferuje:

• wysyłanie i odbiór poczty elektronicznej e-mail;
• odczyt materiałów dydaktycznych nagranych na dyskach CD lub/i dostępnych w internecie;
• rozwiązywanie zadań, problemów, wykonanie raportów, projektów, itp.;
• spotkania w internecie, dyskusje z wykładowcami i kolegami.

Egzaminy oraz niektóre ćwiczenia laboratoryjne przeprowadzane są w trakcie klasycznych zjazdów na uczelni.

Część platformy przeznaczona dla studentów "Witryna studentów" zawiera: wiadomości, ogłoszenia, organizację dydaktyki danego roku akademickiego, terminarz, zapisy, gabloty przedmiotów, serwis informatyczny i wirtualny akademik.

System nauczania oparty jest o komercyjną platformę Lotus LearningSpace firmy IBM. Pomimo ciągłej budowy (np. e-biblioteka jest niedostępna na stronach WWW), portal PW należy do najbardziej zaawansowanych projektów e-learningowych oferowanych w polskich uczelniach.

Polsko - Amerykańskie Centrum Zarządzania w Łodzi
PAM Center na Uniwersytecie Łódzkim oferuje od 2000 r. platformę internetową do nauczania na odległość.

Wykorzystując m.in. technologie Oracle iLearning, WebCT, RealVideo, sprzęt wideokonferencyjny firmy PictureTel, pocztę głosową oraz internetowe łącza szerokopasmowe oferuje:

• Zdalne wykłady np. z ośrodków zagranicznych;
• Studia Podyplomowe Podstawy Nauczania na Odległość;
• Studium Menedżerskie Global Mini MBATM.

źródło:http://www.pamctr.uni.lodz.pl/nno.html

Polski Uniwersytet Wirtualny
PUW to wspólne przedsięwzięcie Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie i Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi. Platforma e-learningowa wykorzystywana jest do prowadzenia studiów oraz kursów uzupełniających przez internet.

Od strony technologicznej PUW zawiera: platformy zdalnego nauczania (WebCT, Lotus LearningSpace, R5 Generation), rozwiązania umożliwiające realizację wideokonferencji oraz oprogramowanie do prowadzenia procesu rekrutacji i obsługi dziekanatu.

System nauczania przez internet SGH
Platforma e-learningowa rozwijana od kilku lat w SGH obejmowała początkowo jedynie dostępne online materiały pomocnicze do wykładów. Systematycznie rozwijana zawiera obecnie szereg narzędzi do nauczania zdalnego przez internet. Są wśród nich funkcje:

• dostępne dla studenta: chat, forum dyskusyjne, e-mail do wykładowcy, notatnik, tworzenie wykresów, rozwiązywanie interaktywnych testów, aplikacja do zarządzania studium przypadków, odtwarzanie plików audio i wideo, statystyka wykładu;
• dostępne dla wykładowcy i administratora: wirtualny dziennik z możliwością analiz aktywności uczestników, system szybkiego powiadamiania uczestników kursów (komunikaty poprzez e-mail, sms), dodawanie użytkowników, edycja uprawnień do poszczególnych wykładów lub dla użytkowników, ustalanie statusu dostępu zarówno dla wykładów, jak i uczestników;
• oraz różnego rodzaju raporty i zestawienia zajęć.

Platforma jest rozwiązaniem całkowicie autorskim, dostosowanym do specyfiki i potrzeb wyższej uczelni. Wraz z jej rozwojem wzrasta jakość i funkcjonalność systemu, co skutkuje umieszczaniem w niej przez pracowników uczelni coraz większej liczby materiałów.

Można zaryzykować stwierdzenie, iż jest to, obok takich platform jak: SPRINT PW, OEN AGH, COME UW, PUW, czy CKI w WSEH, jeden z ciekawszych projektów e-learningowych tworzonych i rozwijanych w Polsce.

Studia informatyczne przez Internet - Zachodniopomorska Szkoła Biznesu
Według informacji o platformie do nauczania na odległość w Zachodniopomorskiej Szkole Biznesu, dostępnych na stronach WWW, ma ona służyć prowadzeniu zajęć na kierunku Informatyka gospodarcza, a sposoby realizacji to: "Komunikacja z wykładowcą odbywać się będzie poprzez konsultacje wstępne i konsultacje końcowe oraz interakcyjnie poprzez internet. Student otrzymuje poprzez treść wykładów z każdego przedmiotu do samodzielnego przestudiowania. Dodatkowo otrzymuje wykaz pozycji literatury. Do niektórych przedmiotów student zobowiązany jest wykonać określoną przez profesora porcję zadań - ćwiczeń. Do niektórych przedmiotów, zwłaszcza informatycznych, oferowane są laboratoria."

StudiaNet - Politechnika Koszalińska
Studia przez internet to całkowicie nowy projekt realizowany na Wydziale Mechanicznym Politechniki Koszalińskiej. Z tego względu serwis zawiera w chwili obecnej jedynie:

• informacje nt. uruchomienia studiów internetowych i zasadach rekrutacji;
• kilka przykładowych kursów;
• prezentację narzędzia do tworzenia kursów e-learningowych - "WBTExpress".

Wirtualny campus - Wyższa Szkoła Zarządzania w Warszawie
Kolejna uczelnia, która prezentuje minimum informacji na temat używanej platformy e-learningowej. Możemy się jedynie dowiedzieć, że:

• wykorzystywana platforma nosi nazwę "edusystem";
• do uczestnictwa w zajęciach niezbędny jest dostęp do internetu, posiadanie płyty CD (podręcznika multimedialnego) i osobistego hasła - otrzymanych podczas rekrutacji;
• zajęcia są dwojakiego rodzaju: "na żywo" oraz "powtórkowe", w dowolnym czasie bez kontaktu z wykładowcą;
• zajęcia mają charakter interaktywny, z wykorzystaniem czatu;
• rozwiązania zadań, omówienia oraz zaliczenia sprawdzianów wysyłane są przez e-mail;
• dostępny jest także system e-konsultacji (e-mailem).

W systemie brak jakiegokolwiek demo działania platformy.

Podsumowując, należy zauważyć, iż praktycznie wszystkie opisywane platformy albo stanowią jedynie uzupełnienie do nauczania prowadzonego klasycznie (w formie stacjonarnej z koniecznością dojazdu na uczelnię), albo wymagają przeprowadzenia części zajęć na uczelni - w szczególności egzaminów końcowych i zajęć laboratoryjnych.

Podsumowanie

Większość platform wykorzystywanych przez instytucje edukacyjne (wyższe uczelnie), które chcą szybko wdrożyć nauczanie zdalne przez internet opiera się na dostępnych rozwiązaniach komercyjnych, nie zawsze dobrze dopasowanych do specyfiki nauczania na poziomie akademickim. Platformy komercyjne ukierunkowane są najczęściej na przeprowadzanie niezależnych od siebie kursów i szkoleń. Dlatego też szkoły wyższe, pomimo wykorzystywania rozwiązań komercyjnych, tworzą najczęściej również własne rozwiązania - dopasowane do potrzeb i specyfiki uczelni, kierunku czy wręcz wydziału. Wydaje się, że większość uczelni będzie wprowadzała rozwiązania e-learningowe drogą ewolucji, a nie rewolucji. Poprzez stopniową rozbudowę platform do nauczania przez internet. Typowym przykładem wydaje się tu być platforma nauczania przez internet e-sgh.