AAA

Bariery komercjalizacji prac badawczych w Polsce

Katarzyna Kilian-Kowerko

Wprowadzenie

W dobie gospodarki opartej na wiedzy ważne jest, aby transfer wiedzy został w odpowiedni sposób usystematyzowany i odbywał się bez zakłóceń. W Polsce proces ten dopiero się kształtuje, dlatego nasz kraj zajmuje jedno z ostatnich miejsc w rankingu innowacyjności w Europie. Spośród wielu przyczyn tej sytuacji wybrano bariery komercjalizacji oraz skupiono się na zmianach, które powinny zostać dokonane w pierwszej kolejności, aby transfer wiedzy z nauki do biznesu stał się możliwy i bardziej powszechny.

Komercjalizacja wyników prac badawczych

Zapoznając się z wieloma publikacjami1 aktualnie pojawiającymi się w sieci i w prasie, można odnieść wrażenie, że Polska „innowacjami stoi”, a polskie uczelnie prowadzą badania, które natychmiast znajdują zastosowanie w gospodarce. Rzeczywistość jest jednak nieco inna.

W rankingach innowacyjności Polska nie tylko zajmuje odległe miejsce, ale jej pozycja nawet pogarsza się. W marcu 2013 roku Komisja Europejska opublikowała ranking Unijna tablica wyników innowacyjności 2013, według którego nasz kraj spadł z 23 (2011 r.) na 24 miejsce w Europie2 i znajduje się w grupie państw nazywanych innowatorami o skromnych wynikach3. Pojawia się zatem pytanie o przyczynę takiego stanu rzeczy. Czy ta niska pozycja jest związana z obowiązującym porządkiem prawnym, z uwarunkowaniami kulturowymi i historycznymi, a może z niskimi nakładami na badania, na które obecnie wydaje się około 0,8 proc. PKB4?

Innowacyjna gospodarka oparta na wiedzy wymaga specyficznego „paliwa”, którym są innowacje trafiające na rynek i do konsumentów w postaci nowych produktów i usług5. Można je rozumieć jako wprowadzenie do szerokiego użytku nowych produktów, technologii lub sposobów postępowania6. W opracowaniu zostały omówione bariery komercjalizacji wyników prac badawczych, ponieważ to od nich w głównej mierze zależy, czy wynalazek będzie miał zastosowanie w gospodarce, czy też nie, a w dalszej kolejności - czy przyczyni się do podwyższenia innowacyjności gospodarki.

Bariery w komercjalizacji wiedzy

Do czerwca br. Instytucja Zarządzająca Programem Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka zatwierdziła 14 854 projekty na kwotę 41,84 mld zł, co stanowi 97,68 proc. alokacji na Program7. PO Innowacyjna Gospodarka wśród ośmiu priorytetów tematycznych dotyczących innowacji zawiera np. badania sfery B+R, badania i rozwój nowoczesnych technologii oraz dyfuzję innowacji, które dotyczą m.in. współpracy sfery nauki i biznesu. Równolegle do realizacji programu POIG prowadzone były różne badania diagnozujące współpracę nauki i biznesu w Polsce. Obraz wyłaniający się z tych badań nie jest zadowalający ani dla przedsiębiorców, ani dla nauki8. Wskazuje się w nich wiele barier w systemie transferu technologii, które autorka podzieliła na cztery najważniejsze grupy: bariery strukturalne, świadomościowo-kulturowe, kompetencyjne9 i finansowania.

Rysunek 1. Bariery i zmiany w procesie komercjalizacji wiedzy

Źródło: opracowanie własne

Do barier strukturalnych można zaliczyć przyjęty w Polsce schemat wydawania środków na innowacje. Przy realizacji projektów innowacyjnych trzeba się liczyć z nadmierną formalizacją, biurokratyzacją i administracyjną „proceduralizacją” mechanizmów wsparcia, prowadzącą do wydawania środków zgodnie z procedurami, a nie - osiągania celów rozwojowych10.

Schemat dystrybucji środków na innowacje w Polsce cechuje duża zachowawczość. Z analizy statystycznej składanych wniosków o wsparcie przeznaczone na działania innowacyjne wynika, że kryteria przyznawania pomocy publicznej nie uwzględniają realnych potrzeb11 wnioskodawców (przedsiębiorców i naukowców) oraz różnic między nimi. Skutkiem tego jest przyznawanie pomocy bezzwrotnej przedsięwzięciom mało innowacyjnym, lecz spełniającym liczne kryteria formalne. W prowadzonych badaniach beneficjenci wskazują, że skomplikowane kwestie administracyjne zajmują im do 90 proc. czasu - kosztem działań merytorycznych. Z pola widzenia znika cel działania, a zastępuje go sporządzanie zestawień, rozliczeń, wyjaśnień i zbieranie podpisów12. Obecnie znaczna część środków jest wydatkowana nieefektywnie z powodu błędów systemowych - niedopasowania zestawu działań do istniejących barier i potrzeb innowatorów oraz zbytniej zachowawczości przy finansowaniu nowatorskich przedsięwzięć. Wsparciem publicznym obejmowane są bezpieczne projekty inwestycyjne dużych przedsiębiorstw, co generuje znaczne efekty „wypierania” i „jałowej straty”13, czyli dystrybuowania środków w Polsce na projekty duże, kosztowne, które przynoszą relatywnie niewielkie rezultaty. Często przyznana dotacja nie jest traktowana jako pomoc rozwojowa, lecz jako wsparcie pozwalające przetrwać „trudne czasy”.

Do barier strukturalnych można zaliczyć również brak komunikacji między podmiotami na rynku innowacji (przedsiębiorstwami, administracją publiczną, instytucjami B+R, ośrodkami innowacji), które działają niejako w izolacji, niewiele wiedząc nawzajem o swojej ofercie i potrzebach pozostałych członków systemu, co prowadzi do dublowania działań. Ta sytuacja spowodowana jest brakiem zintegrowanego podejścia do nauki. Do poprawy skuteczności na tym polu konieczne jest opracowanie nowego podejścia i zmiana w wyznaczaniu przyszłych kierunków rozwoju. Dobrym przykładem zintegrowanego podejścia do nauki są takie kraje jak Szwecja lub Norwegia.

Dodatkowym problemem strukturalnym, z jakim polska nauka wyraźnie sobie nie radzi, jest brak współpracy z sektorem MSP. Z przeprowadzonych badań wynika, że w Polsce we współpracę z nauką zaangażowane są przede wszystkim duże firmy, jednak zakres tej współpracy jest niezadowalający14. Tymczasem w naszej gospodarce dominują przecież małe i średnie przedsiębiorstwa. Z danych GUS wynika, że w 2010 roku sektor MSP wytworzył aż 71,6 proc. wartości dodanej brutto15. Zatem ważne wydaje się zachęcenie przedsiębiorstw sektora MSP do współpracy z nauką, ponieważ stanowią one znaczną część polskiej gospodarki.

Kolejną grupą barier wymienianych w literaturze są bariery świadomościowo-kulturowe. Należą do nich: niechęć do współpracy, brak gotowości do ponoszenia ryzyka, niskie zaufanie przedsiębiorców do wiedzy wytwarzanej na polskich uczelniach i obawy przed współpracą z instytucjami naukowymi. W przytaczanych wcześniej raportach bariery te zostały bardzo dokładnie zdefiniowane, są to m.in.: rozbieżność interesów, długotrwałe procesy decyzyjne, skostniałość uczelni.

Przeprowadzone analizy wskazują, że uczelnie nierzadko mają błędne wyobrażenie o komercjalizacji badań i wychodzą z założenia, że kończy się ona na etapie upowszechnienia wyników, a nie na procesie wdrożeniowym. Brakuje też otwartości na zmiany oraz uregulowań i procedur wewnątrz uczelni, które wskazywałyby jasną drogę postępowania w przypadku, gdy przedsiębiorca nawiązuje kontakt z pracownikiem naukowym oraz gdy naukowiec chce nawiązać kontakt z przedsiębiorcą i podjąć działania wdrożeniowe. Trzeba jednak wspomnieć również o błędnym postrzeganiu uczelni przez przedsiębiorców, których oczekiwania nie są dopasowane do możliwości prawnych uczelni16.

Trzecią grupą są bariery kompetencyjne, odnoszące się do administracji publicznej, władz i administracji uczelni wyższych, przedsiębiorców oraz kadr i zarządów instytucji wsparcia. Problematyka pomocy publicznej, własności intelektualnej, usług proinnowacyjnych oraz nowych strumieni wsparcia finansowego często przerasta kompetencje uczestników transferu technologii17. W procesie rekrutacji nie przywiązuje się odpowiedniej wagi do kompetencji pracowników zatrudnianych w instytucjach przyznających środki na naukę oraz dla przedsiębiorców (MNiSW, NCBiR, MRR, Regionalne Agencje Przedsiębiorczości, urzędy marszałkowskie poszczególnych województw). Taka sytuacja powoduje, iż decyzje odnośnie trudnych procesów związanych z innowacjami podejmują zwykle osoby o niewystarczających kwalifikacjach, a to od nich w dużej mierze zależy zgoda na zmiany w realizowanym przedsięwzięciu.

Ponadto w Polsce w dalszym ciągu problem stanowią bariery finansowe, ponieważ nakłady na sferę B+R są niskie, a ich struktura nie jest zadowalająca18. Jednocześnie nakłady te, w głównej mierze w ostatnich latach, były napędzane przez fundusze europejskie. Planuje się, iż do roku 2020 nasze nakłady na sferę B+R wzrosną do poziomu 1,45-1,9 proc PKB. Dla wskazania, jak mało ambitne są te prognozy, warto przytoczyć przykład Estonii, która tylko w roku 2010 wydała na badania i rozwój 1,63 proc PKB, a w roku 2020 planuje przeznaczyć na nie około 3 proc. PKB. Dodatkowo dobrym przykładem są nasi najbliżsi sąsiedzi - Czesi i Słowacy - którzy na sferę B+R wydają już dziś 1,5 proc. PKB19.

Wymagane zmiany

W wielu publikacjach i raportach dotyczących innowacji zadaje się wciąż to samo pytanie: dlaczego administracja polskich uczelni nie jest zdolna do formalizacji współpracy z biznesem i podziału wynikłych z tego korzyści?

W marcu 2011 roku znowelizowana została ustawa o szkolnictwie wyższym, która w art. 4 ust. 4 ma brzmienie: Uczelnie współpracują z otoczeniem społeczno-gospodarczym, w szczególności w zakresie prowadzenia badań naukowych i prac rozwojowych na rzecz podmiotów gospodarczych, w wyodrębnionych formach działalności, w tym w drodze utworzenia spółki celowej, [...] a także przez udział przedstawicieli pracodawców w opracowywaniu programów kształcenia i w procesie dydaktycznym20. Oczywiście zapis ten nie wystarczy, aby zmienić oblicze współpracy nauki z biznesem. Potrzeba bardzo wielu działań na różnych płaszczyznach - wśród nich do najbardziej oczekiwanych zalicza się: zmiany legislacyjne, instytucjonalne, mentalnościowe oraz finansowania.

Zmiany legislacyjne

Szczególnie pożądanymi zmianami są te, które dotyczą prawa. Do zmian legislacyjnych zaliczyć można m.in. zmianę skomplikowanej ustawy o VAT, która przysparza trudności nie tylko prywatnym przedsiębiorcom, ale również uczelniom i innym instytucjom publicznym. Nie zawiera ona wskazań, jak wprowadzić wynalazek na rynek. W konsekwencji sytuacja jednostki wdrażającej wynalazek zwykle uzależniona jest od wielu czynników. W takiej sytuacji konieczne jest wystąpienie o indywidualną interpretację przepisów do Urzędu Skarbowego, co znacznie utrudnia podjęcie wielu decyzji, i to nie tylko księgowych, wiąże się też z wielomiesięcznym oczekiwaniem.

Potrzebne jest też ponadto nowe podejście do polityki regionalnej czy prawa zamówień publicznych (PZP). Polskie prawo zamówień publicznych nie jest dostosowane do realiów dzisiejszej nauki. Progi ustanowione w ustawie bardzo utrudniają prowadzenie badań, a kupno aparatury naukowo-badawczej trwa miesiącami i nie zawsze kończy się pomyślnie, z wielu powodów formalno-prawnych. Ponadto procedury PZP urosły do absurdalnych już rozmiarów, w sieci można znaleźć mnóstwo przykładów tzw. „wiązania rąk nauce”, które polega na tworzeniu dokumentacji na zakup zapałek czy czekaniu jedenastu miesięcy na system operacyjny, obecnie dostępny w zasadzie od ręki.

Brakuje krytycznej refleksji nad praktyką działania programów publicznych stworzonych w obszarze nauki i biznesu w ostatnich latach. Instytucje finansujące różne projekty innowacyjne na bieżąco uzyskują informacje o trudnościach występujących w trakcie realizacji przedsięwzięcia, jednak nie podejmują kroków w celu ich zminimalizowania. Uczestnicy przedsięwzięć wieloletnich zmagają się z tymi samymi problemami przez cały okres trwania projektów. Zdolność do wyciągania wniosków z przeszłości i uczenia się na błędach będzie kluczowa dla sukcesu Polski w dziedzinie innowacji21.

Zmiany instytucjonalne

Zmiany instytucjonalne na uczelniach są w najbliższym czasie konieczne i pożądane. Michał Kleiber w swoim tekście Mądra Polska napisał: w Polsce nie ma spójnego modelu wprowadzania innowacji na rynek - efekty znamy wszyscy22. Wydawać by się mogło, że potrzeba przede wszystkim uznania, iż współpraca z biznesem w obszarze wykorzystywania wyników badań to przyszłość i źródło korzyści, a nie problemów23. Z wielu prowadzonych badań wynika, iż uczelnie nie są chętne do nawiązywania współpracy z biznesem. Pomiędzy tymi dwoma światami wciąż odczuwalny jest dystans. Poprawa sytuacji wymaga usprawnienia komunikacji między uczelnią czy jednostką badawczo-rozwojową a przedsiębiorcami. Ponadto zarówno po stronie uczelni, jak i przedsiębiorców istnieje realna potrzeba zatrudniania specjalistów w zakresie m.in. takich dziedzin jak prawo gospodarcze i podatkowe czy marketing i finanse. Dla usprawnienia procesów decyzyjnych konieczne jest, aby zespoły pracujące nad komercjalizacją miały nieograniczone możliwości decyzyjne, połączone z odpowiedzialnością za podejmowane ryzyko, a także powiązanie tego z systemem motywacyjnym i nadzorczym24. Problemem, z jakim borykają się polskie uczelnie, jest brak usystematyzowanego podejścia do kwestii komercjalizacji wyników prac badawczych25 oraz tzw. „dobrych praktyk”.

Zmiany mentalnościowe - podejście do współpracy i ryzyka

Potrzebna jest wizja i koncepcja współpracy z otoczeniem biznesowym, infrastruktura wspomagająca przedsiębiorczych pracowników, doktorantów i studentów oraz klimat wspierający rozwój przedsiębiorczości. Ponadto należy propagować wspomniane „dobre praktyki”, które pokazują, że ryzyko się opłaca - np. poprzez opracowanie na uczelni ścieżki komercjalizacji, która będzie krok po kroku prowadziła kolejnych naukowców przez zawiłe przepisy prawne. Choć niezwykle mało jest przykładów dobrych praktyk w komercjalizacji, to powoli sytuacja się poprawia, m.in. poprzez nagłaśnianie licznych konkursów dotyczących innowacji (np. Polski wynalazek 2013 prowadzony przez TVP). W Polsce funkcjonuje opinia, że innowacyjność i działalność badawczo-rozwojowa to synonimy. Ponadto istnieje przekonanie, że to naukowcy powinni dostarczać nowe rozwiązania na rynek. Tymczasem takie twierdzenie jest bardzo mylące i w krajach wysoko rozwiniętych już dawno zostało zrewidowane26. To właśnie przedsiębiorcy znają realia rynku, to oni mają wiedzę na temat tego, czego potrzebuje konsument, zatem od nich powinna wychodzić inicjatywa badawcza. Należy zrewidować podejście do innowacji, które zostało przyjęte w wielu dokumentach programowych leżących u podstaw ich finansowania. We wszystkich Programach Operacyjnych finansowanych z UE ważne oraz wysoko punktowane są rezultaty końcowe. A przedsięwzięciom innowacyjnym towarzyszy duże ryzyko na każdym etapie realizacji, właśnie ze względu na ich innowacyjny charakter. Specjaliści od innowacji mówią, że brak ryzyka wskazuje na fakt, iż przedsięwzięcie jest mało innowacyjne. Zatem obecnie finansuje się innowacje, które są bezpieczne i pewne pod każdym względem. Zmianie musi ulec podejście wszystkich uczestników procesu tworzenia innowacji.

Zmiany finansowania - środki publiczne a środki prywatne

W Polsce droga „od pomysłu do sukcesu rynkowego” jest bardzo skomplikowana. Nie trzeba nikogo przekonywać, że obok dobrego pomysłu kluczem do sukcesu innowacyjnego przedsięwzięcia jest znalezienie skutecznego sposobu na jego sfinansowanie w początkowej fazie. W krajach z czołówki listy krajów innowacyjnych występują różne sposoby finansowania innowacji. Wyróżnia się kapitał zasiewowy (seed capital), kapitał startowy (start-up) i wreszcie różnego rodzaju kapitały typu venture. Są one przeznaczone dla różnych faz powstawania innowacji, i tak: kapitał zasiewowy przeznaczony jest do opracowywania nowego pomysłu o nieznanym jeszcze potencjale rynkowym i obarczony w związku z tym bardzo dużym ryzykiem27, a kapitał typu startowego służy do wprowadzenia produktu, usługi na rynek - ciągle bez gwarancji znaczących zysków28. Na końcu znajdują się fundusze typu venture, które pomagają w uruchomieniu masowej produkcji lub zdobyciu nowych rynków29. W Polsce wymienione formy finansowania innowacyjności dopiero powstają, ukazując nam z całą bezwzględnością jak wielki dystans dzieli Polskę od krajów innowacyjnych. Budowanie innowacyjnej gospodarki ze wszystkimi rodzajami kapitałów musi pociągnąć za sobą zmiany legislacyjne na poziomie kraju. Uzasadnia to konieczność zacieśnienia powiązań pomiędzy nauką, biznesem i agencjami rządowymi. Współpraca powinna obejmować różne formy: od doradztwa i szkoleń na potrzeby gospodarki, poprzez transfer kadr, po współpracę instytucjonalną, w tym tworzenie konsorcjów badawczych i parków technologicznych, czy wspieranie powstawania firm typu spin-off. Na koniec ważne wydaje się przeciwdziałanie zachowawczej postawie instytucji odpowiedzialnych za udzielanie wsparcia publicznego dla innowacji. Zmiany wymagają również procedury konkursowe oraz praktyki oceniania, w wyniku których wsparcie omija rzeczywiście nowatorskie przedsięwzięcia, trafiając raczej do autorów projektów bezpiecznych, realizowanych przez silne rynkowo podmioty. Takie podejście jest sprzeczne z istotą i celem polityki proinnowacyjnej30.

Podsumowanie

Bariery komercjalizacji prac badawczych w Polsce występują na każdym etapie transferu technologii i niestety jest ich wiele. Aby odpowiedzieć na pytanie, jakie mechanizmy organizacyjno-prawne pozwoliłyby zwiększyć liczbę badań, które zostaną poddane procesom komercjalizacji, należy przyjrzeć się barierom, jakie tym mechanizmom towarzyszą. Głównymi wyzwaniami stojącymi przed Polską są: redukcja barier blokujących efektywny transfer wiedzy i zapewnienie popytu na produkty31, które w przyszłości pozwolą zbudować gospodarkę opartą na wiedzy. Skoro przewiduje się, że w latach 2014-2020 Polska otrzyma z UE w sumie 105,8 mld euro32, z czego aż 19 proc.33 planuje przeznaczyć na innowacje, to niezwykle ważne jest, aby w nowej perspektywie budżetowej na innowacje wydawać środki mądrzej i ambitniej niż dotychczas, przy wsparciu nowych mechanizmów, które pozwolą zniwelować występujące w systemie bariery.

Bibliografia

  • S. Marciniak (red.), Innowacyjność i konkurencyjność gospodarki, C.H. Beck. Warszawa 2010.
  • K. Matusiak, Budowa powiązań nauki z biznesem w gospodarce opartej na wiedzy. Rola i miejsce uniwersytetu w procesach inwestycyjnych, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2010.
  • K. Matusiak, J. Guliński, R. Banisch (red.), Rekomendacje zmian w polskim systemie transferu technologii i komercjalizacji wiedzy, PARP, Warszawa 2010.
  • J.A Schumpeter, Busines Cycles. A Theoretical and Statistical Analysis of the Capitalist Process, Nowy Jork-Londyn 1939.
  • M.A. Weresa, K. Poznańska, Procesy tworzenia wiedzy oraz transferu osiągnięć naukowych i technologicznych do biznesu, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2012.

Netografia

INFORMACJE O AUTORZE

KATARZYNA KILIAN-KOWERKO

Autorka jest pracownikiem Instytutu Chemii Bioorganicznej PAN w Poznaniu, gdzie pełni funkcję koordynatora finansowego konsorcjów naukowo-badawczych. Jest również absolwentką studiów doktoranckich na Wydziale Ekonomii Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu. Jej zainteresowania naukowe dotyczą transferu technologii oraz komercjalizacji wyników prac naukowo-badawczych.

 

Informacje o artykule

pdf abstract in English

Przypisy

1 Polskie innowacje na targach CeBIT 2013, www.mg.gov.pl/node/.... [11.06.2013]; Rząd chce powołać fundusz venture capital Innowacje Polskie, wyborcza.biz/biznes.... [11.06.2013]; Zapraszamy na wycieczkę po „Polsce Innowacyjnej”, www.poig.gov.pl/dzi.... [11.06.2013].

2 Unijna tablica wyników innowacyjności 2013, europa.eu/rapid/pre.... [11.06.2013].

3 W odpowiedzi na Unijną tablicę wyników innowacyjności 2013 przedstawiciele NCBiR i MNISW wskazują, iż raporty, takie jak ogłoszony ostatnio przez Komisję Europejską, z zasady nie odzwierciedlają stanu aktualnego i opisują sytuację sprzed kilku lat; www.naukawpolsce.pa.... [11.06.2013].

4 B. Kudrycka, Odpowiedź ministra nauki i szkolnictwa wyższego - z upoważnienia prezesa Rady Ministrów - na interpelację nr 21994 w sprawie wydatków na badania i rozwój, orka2.sejm.gov.pl/I.... [11.06.2013].

5 K. Matusiak, J. Guliński, R. Banisch (red.), Rekomendacje zmian w polskim systemie transferu technologii i komercjalizacji wiedzy, PARP, Warszawa 2010, s. 20.

6 J.A Schumpeter, Business Cycles. A Theoretical and Statistical Analysis of the Capitalist Process, Nowy Jork-Londyn 1939, s. 87.

7 Informacja tygodniowa z wykorzystania Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, dane z dnia 7 czerwca 2013 r., www.poig.gov.pl/Ana.... [11.06.2013].

8 Por. K. Poznańska (red.), Komercjalizacja wyników badań naukowych a ośrodki transferu technologii, Ośrodek Przetwarzania Informacji, Warszawa 2011; Bariery współpracy przedsiębiorców i ośrodków naukowych - raport opracowany przez MNiSW oraz Wyniki badań dotyczących współpracy ośrodków naukowych i przedsiębiorstw w Polsce w roku 2008 - publikacja powstała jako efekt realizacji projektu Efektywne wdrożenie Narodowej Strategii Spójności poprzez lepszą współpracę środowisk naukowych i biznesu. Projekt został zrealizowany we współpracy z MRR i był współfinansowany ze środków UE w ramach PO Pomoc Techniczna; M. Bukowski, A. Szpor, A. Śniegocki, Potencjał i bariery polskiej innowacyjności, IBS, Warszawa 2012; P. Markiewicz, Raport całościowy z pogłębionej analizy i diagnozy w ramach projektu INLAB, cz. II, Bydgoszcz 2012; T. Baczko, Raport o innowacyjności gospodarki Polski w 2011, Warszawa 2012; Go Global, Raport o innowacyjności polskiej gospodarki 2011, raport opracowany przez zespół ekspertów Uczelni Vistula z okazji II Kongresu Innowacyjnej Gospodarki zorganizowanego przez Krajową Izbę Gospodarczą.

9 K. Matusiak, dz.cyt., s. 27.

10 Tamże, s.28.

11 M. Bukowski, A. Szpor, A. Śniegocki, dz.cyt., s. 27.

12 Tamże, s.27.

13 Tamże, s.28.

14 M.A. Weresa, K. Poznańska, Procesy tworzenia wiedzy oraz transferu osiągnięć naukowych i technologicznych do biznesu, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2012, s. 325.

15 Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2010-2011, www.parp.gov.pl/fil.... s. 20, [11.06.2013].

16 Te bariery świadomościowo-kulturowe ukazywane są w przytaczanych już raportach (przypis 7).

17 K. Matusiak, dz.cyt., s. 45.

18 S. Marciniak (red.), Innowacyjność i konkurencyjność gospodarki, C.H. Beck, Warszawa 2010, s. 101.

19 M. Bukowski, A. Szpor, A. Śniegocki, dz.cyt., s. 25.

20 Ustawa z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw, Dz.U. z 2011 r. Nr 84 poz. 455, isap.sejm.gov.pl. [11.06.2013].

21 M. Bukowski, A. Szpor, A. Śniegocki, dz.cyt., s. 20.

22 M. Kleiber, Mądra Polska. Dekalog dla społeczeństwa wiedzy, umiejętności i przedsiębiorczości, www.aktualnosci.pan.... [15.05.2013].

23 T. Cichocki, G. Gromada, Transfer wyników badań naukowych do gospodarki, [w:] J. Koch (red), Koncepcja Systemu Transferu Technologii w Politechnice Wrocławskiej, Wrocławskie Centrum Technologii Politechniki Wrocławskiej, www.wctt.pl/site_me.... s. 89, [11.06.2013].

24 Tamże s, 89.

25 U. Wnuk, Struktury wsparcia procesu transferu technologii w Polsce na tle doświadczeń europejskich, „e-mentor” 2013, nr 1 (48), www.e-mentor.edu.pl.... [11.06.2013].

26 M. Kleiber, dz.cyt., s. 9.

27 Tamże, s. 10.

28 Tamże, s. 10.

29 Tamże, s. 10.

30 M. Bukowski, A. Szpor, A Śniegocki, dz.cyt., s. 30.

31 U. Wnuk, dz.cyt., s. 81.

32 Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Nowy budżet UE: 441 mld zł dla Polski, www.nauka.gov.pl/mi.... [11.06.2013].

33 Ministerstwo Rozwoju Regionalnego - Fundusze Europejskie 2014-2020 - informacje ogólne, www.mrr.gov.pl/fund.... [11.06.2013].