Wprowadzenie

Celem podjętych rozważań jest ukazanie obszarów poznawczej aktywności współczesnych seniorów. W tekście przedstawiono praktyczne rozwiązania idei edukacji permanentnej w perspektywie gerontologicznej, charakteryzując konkretną instytucję oświaty pozaformalnej otwartego nurtu wszechnicowego, czyli Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Chrzanowie. Przedstawiono cele działalności, sylwetkę uczestnika, formy pracy i treści kształcenia.

Wskaźnik skolaryzacji pokolenia 60+

Znacząca zbiorowość społeczna, jaką są osoby starsze, czyli 17,4 proc. osób w wieku 60 lat i więcej (14,3 proc. osób w wieku 65 i więcej) w generalnej populacji Polaków¹, kreuje nowe obszary analiz naukowych oraz wyznacza zadania polityce społecznej i kulturalno-edukacyjnej. Wśród nich szczególnego znaczenia nabierają te, które determinują kompetencje obywatelskie i cywilizacyjne.

Generację starszych Polaków cechuje niski wskaźnik skolaryzacji. Dane Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 roku² dowodzą, że wyższe wykształcenie posiadało wówczas zaledwie 7,6 proc. spośród ogółu osób po 60. roku życia. Po przeciwnej stronie osi znalazły się osoby o bardzo niskim poziomie kompetencji - 57,60 proc. ogółu (w tym wykształcenie podstawowe 48,35 proc., niepełne podstawowe i bez wykształcenia 9,25 proc.). Widoczna jest dysproporcja pomiędzy mieszkańcami miast i wsi - starsi mieszkańcy wsi byli zdecydowanie słabiej wykształceni niż ich miejscy rówieśnicy. W pierwszej grupie kategorie: wykształcenie podstawowe (64,6 proc.) i bez wykształcenia (16,8 proc.) dotyczyły łącznie ponad 81 proc. ogółu ludności wiejskiej po 60. roku życia (dla miasta odpowiednio 33,1 proc. i 2,7 proc., w sumie 35,8 proc.). Wartość ta jest niebezpieczna w ogólnospołecznej perspektywie, bowiem implikuje izolację, marginalizację i autentyczną ekskluzję społeczną tej części obywateli. Znacząca różnica widoczna jest również w poziomie wykształcenia kobiet i mężczyzn. Mężczyźni dwukrotnie częściej niż kobiety zdobyli dyplomy wyższych uczelni, co jest efektem powszechnej kilkadziesiąt lat temu opinii, że dla dziewczynek wystarczający jest elementarny poziom edukacji. Starsze wiejskie kobiety reprezentowały dramatycznie niski poziom wykształcenia - 87,8 proc. spośród nich nie posiadało wykształcenia kreującego kompetencje poznawcze i cywilizacyjne³. W warunkach nowoczesnego społeczeństwa stwarza to bardzo poważną barierę w przystosowaniu się do życia w realiach, jakie niesie rozwój cywilizacji.

Według demografów⁴, przez następne dwie dekady liczba ludności w wieku poprodukcyjnym będzie rosnąć: z 6,02 mln w 2007 r. do 9,6 mln w 2030 roku. Zwiększenie udziału ludzi starszych w strukturze społecznej będzie miało wpływ na rynek dóbr i usług zaspokajających potrzeby tej grupy ludzi. Prognoza przewiduje zwiększenie się popytu na usługi socjalne, medyczne i farmaceutyki. Wzrośnie również popyt na oferty dotyczące czasu wolnego. Otwiera to szeroką perspektywę dla edukacji permanentnej w wymiarze pozaformalnym i nieformalnym⁵, której adresatami będą starsi uczniowie i studenci, słuchacze i uczestnicy zajęć oświatowych i popularyzacyjnych.

UTW jako instytucja wsparcia intelektualnego, kulturalnego i normalizacji społecznej

Niezwykle ważną rolę w ułatwianiu adaptacji osób starszych do warunków życia zbiorowego odgrywają instytucje wsparcia intelektualnego. Kształcenie ustawiczne jest propozycją edukacji obejmującej nieprzerwany bieg życia jednostki. Koroną edukacji permanentnej są uczelnie dla osób starszych, czyli uniwersytety trzeciego wieku.

W Polsce działało w roku akademickim 2007/2008 około 200 uniwersytetów trzeciego wieku (plus filie zagraniczne, np. na Białorusi). Ich liczba lawinowo wzrasta. Geneza społecznego ruchu uniwersytetów trzeciego wieku związana jest z procesem starzenia się społeczeństw i nową jakością potrzeb społecznych. Założycielami i podmiotami prowadzącymi są, obok organizatorów najstarszych (czyli uczelni wyższych) i najpowszechniejszych (a więc stowarzyszeń „uniwersytet trzeciego wieku”), także instytucje i ośrodki upowszechniania edukacji, kultury i sztuki (biblioteki, ośrodki i domy kultury) oraz centra kształcenia ustawicznego. W ostatnich latach do procesu edukacji starszego pokolenia włączyły się samorządy terytorialne i ich instytucje (np. ośrodki pomocy społecznej) oraz podmioty sektora pozarządowego - fundacje i organizacje pożytku publicznego.

UTW to oferta dla osób będących na emeryturze (lub rencie). Organizatorzy raczej nie przestrzegają wymogu ukończenia 60 czy 65 lat, więc słuchaczami mogą być osoby - zarówno po 40., jak i 80. roku życia. Wśród studentów zdecydowanie przeważają kobiety. UTW są zazwyczaj ogromnymi instytucjami, zrzeszającymi po kilkaset osób na poszczególnych rocznikach, ale funkcjonują również jednostki kameralne, kilkudziesięcioosobowe.

Organizacja pracy dydaktycznej przyjmuje na ogół jedną z dwóch postaci. Pierwsza to systematyczny, rozpisany na roczniki i semestry rok akademicki; udział w proponowanych zajęciach przyjmujących wielorakie formy dydaktyczne, z obowiązkiem zgłaszania absencji i honorowym dyplomem (można założyć, że jest to nurt intensywnych⁶ oddziaływań gerontologicznych - minimum oczekiwań przy rekrutacji zazwyczaj stanowi matura, podstawą uzyskania zaliczenia semestru jest udział w zajęciach obowiązkowych). Druga postać ma charakter otwartej formuły spotkań (nurt ekstensywny, otwarty⁷) i przyjmują ją UTW przy ośrodkach kultury, instytucjach pomocy społecznej i w małych miejscowościach. Ta różnorodność jest zaletą, gdyż nie uda się zamknąć UTW w jednej obowiązującej regule organizacyjnej. Stanowi to przyczynę ciągłej ewolucji zakresu i form działania, źródło innowacji programowych i metodycznych.

Cele działalności koncentrują się wokół profilaktyki gerontologicznej, podejmowanej w celu pomyślnego starzenia się, upowszechniania wzorów aktywnej starości, włączania słuchaczy w nurt życia społeczności lokalnych i w struktury społeczeństwa obywatelskiego, popularyzacji nauki i techniki. Ważnym zadaniem jest wzmacnianie aktywności intelektualnej, poznawczej oraz fizycznej słuchaczy. Najistotniejszym celem działalności wydaje się wzmocnienie samooceny starzejącego się pokolenia, zachodzące w wyniku uczestnictwa w elitarnej uniwersyteckiej społeczności.

Treści spotkań koncentrują się wokół przeróżnych dziedzin wiedzy i nauki, życia społecznego, profilaktyki zdrowotnej, postępu technologicznego, sztuki. Wśród nauk humanistycznych wyróżnić należy kulturoznawstwo, wiedzę o literaturze, filmie, teatrze, muzyce, historię, historię sztuki, etnografię, historię środowisk lokalnych, tradycję i kulturę ludową, wiedzę o krajach i religiach świata. Seniorzy uczą się języków obcych, dokumentują historię swych społeczności lokalnych, piszą biografie i autobiografie, reportaże, eseje, scenariusze małych form teatralnych, tworzą prozę i poezję, chętnie analizują wybrane kwestie obowiązującego prawa. Interesują ich także wątki psychologiczne. Biorą również udział w zajęciach z zakresu nauk medycznych (w tym medycyna naturalna, ziołolecznictwo, racjonalne żywienie) oraz studiują nauki przyrodnicze.

Dużą rangę mają starania o przełamanie nieufności osób starszych wobec nowych technologii. Termin „e-inkluzja”(e-Inclusion)⁸ ukuto na potrzeby zdefiniowania działań, mających na celu przeciwdziałanie analfabetyzmowi cyfrowemu oraz włączenie najstarszych obywateli Europy w społeczność digitariatu⁹. Programy kształcenia, przyjmujące postać np. kursów obsługi komputera, poruszania się w sieci, korzystania z poczty elektronicznej, mają na celu oswajanie słuchaczy z technologiami teleinformatycznymi. Koncentrują się wokół wykorzystywania ich dla potrzeb funkcjonowania ludzi starszych w życiu codziennym, obejmując zasięgiem następujące zagadnienia: edytor tekstu, internet, poczta elektroniczna, zakupy w sieci, internetowe apteki, karta płatnicza, telefonia komórkowa, elektroniczna bankowość¹⁰.

Formy spotkań są zróżnicowane: wykłady, lektoraty, seminaria, konwersatoria, dyskusje. Mniej formalne zajęcia mają miejsce w sekcjach zainteresowań (chór, kabaret, małe formy teatralne itd.), w pracowniach artystycznych (malarstwo, rzeźba, koronkarstwo itp.), odbywających się plenerach i na wernisażach. Występuje także, i to na dość szeroką skalę, poradnictwo, w tym rówieśnicze. Seniorzy tworzą strony internetowe, podejmują działalność samorządową, są aktywni w kołach samopomocy. Poprawiają sprawność fizyczną podczas zajęć rehabilitacyjnych i relaksacyjnych - pływają, uprawiają aerobik i nordic walking, przechodzą kursy samoobrony. Warsztaty i treningi (np. pamięci) podnoszą sprawność psychofizyczną i poznawczą. W ofercie programowej znajdują się spotkania integracyjne; seniorzy ćwiczą i doskonalą także umiejętności społeczne.

Zajęcia mają swoistą, wyznaczoną możliwościami percepcji słuchaczy, metodykę¹¹. Zajęcia w palcówkach tzw. nurtu francuskiego, czyli intensywnego, prowadzą zazwyczaj osoby związane ze środowiskiem akademickim, zaś w przypadku tzw. nurtu angielskiego, czyli ekstensywnego - przedstawiciele miejscowych elit intelektualnych i społecznych.

Uniwersytety trzeciego wieku są zwieńczeniem idei edukacji permanentnej. Istotnym celem ich działania jest zapobieganie marginalizacji i automarginalizacji społecznej seniorów. Instytucje te służą normalizacji i inkluzji społecznej tej grupy wiekowej.

Uniwersytet Trzeciego Wieku w Chrzanowie

Cele działalności
Jednym z najmłodszych UTW w Polsce jest ośrodek chrzanowski. Patronat honorowy nad Uniwersytetem sprawuje Akademia Pedagogiczna im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, natomiast radzie naukowej przewodniczy dziekan Wydziału Pedagogicznego tejże uczelni. Środowiskowej inicjatywie znacząco i wymiernie sprzyja starostwo.

Gdy w sierpniu 2007 roku organ założycielski, czyli Stowarzyszenie UTW, uzyskał rejestrację sądową (wpis do KRS), przeprowadzono rekrutację. Podczas zaledwie trzech dni (29-31 sierpnia 2007 roku) na zajęcia zapisało się 168 osób z terenu powiatu chrzanowskiego. Wielu chętnych wpisano na „listę rezerwową”. Zjawisko to obrazuje skalę potrzeb społecznych w zakresie oferty edukacyjnej kierowanej do pokolenia „50+”.

Zgodnie ze Statutem UTW słuchaczem może zostać osoba posiadająca świadectwo ukończenia szkoły średniej, która wypełni kartę zgłoszenia, zaakceptuje regulamin słuchacza UTW oraz wpłaci czesne, którego wysokość ustala zarząd Uniwersytetu (40 zł dla członków Stowarzyszenia, 60 zł dla osób niezrzeszonych).

Cele działalności dydaktycznej koncentrują się wokół propagowania idei kształcenia przez całe życie oraz prowadzenia edukacji w różnych dziedzinach nauk. Istotnym działaniem jest promowanie aktywnych form spędzania wolnego czasu i zdrowego stylu życia, upowszechnianie wiedzy o ziemi chrzanowskiej - poprzez prezentowanie dorobku kulturalno-społecznego miasta i regionu, ciekawych tras turystycznych oraz organizowanie spotkań ze znanymi osobami zasłużonymi dla kultury oraz turystyki regionu i Polski.

Równoważnym celem, odnoszącym się do funkcji społecznych i potrzeb afiliacji, jest aktywizacja społeczna osób starszych poprzez uczestnictwo w różnych formach życia społecznego, propagowanie zasad kulturalnego współżycia społecznego oraz popieranie różnorodnych form aktywności intelektualnej, psychicznej i fizycznej adekwatnie do wieku, stopnia sprawności i zainteresowań członków Stowarzyszenia¹². Cele koncentrują się także wokół działań zmierzających do utrzymania i zacieśniania więzi i kontaktów osobistych między mieszkańcami powiatu, regionu, a szczególnie dialogu międzypokoleniowego

Stowarzyszenie realizuje swoje cele głównie poprzez: prowadzenie działalności edukacyjno-informacyjnej zbieżnej z zainteresowaniami słuchaczy, współpracę z innymi uniwersytetami trzeciego wieku i szkołami wyższymi, placówkami naukowo-badawczymi, instytucjami rządowymi, jednostkami samorządu terytorialnego oraz instytucjami samorządowymi, organizacjami pozarządowymi oraz środkami masowego przekazu, a także z osobami o uznanym autorytecie.

W planach jest prowadzenie działalności wydawniczej oraz strony internetowej Stowarzyszenia. Istotnym przedsięwzięciem jest prowadzenie działalności w zakresie porad obywatelskich oraz tworzenie grup samopomocowych¹³.

Studenci
W roku akademickim 2007/2008 słuchaczami było 168 osób, mieszkańców powiatu chrzanowskiego, w tym zdecydowaną większość stanowiły kobiety (153 - 91,97 proc. ogółu społeczności akademickiej). Istotną grupą zmiennych są dane socjodemograficzne uczestników, zilustrowane informacjami tabeli 1.

Tabela 1. Charakterystyka socjodemograficzna słuchaczy chrzanowskiego UTW

Wiek			Status zawodowy			Wykształcenie
Przedział wieku	N	%	Status	N	%	Poziom	N	%
30 - 39	1	0,595	Bezrobotni	8	4,76	Wyższe	54	32,14
40 - 49	17	10,12	Renciści	17	10,12
50 - 59	65	38,69	Pracujący	19	11,31	Pomaturalne	9	5,36
60 - 69	73	43,45	Emeryci	124	73,81
70 - 79	11	6,55				Średnie	97	57,74
80 ?	1	0,595				Zawodowe	8	4,76

Źródło: opracowanie własne na podstawie dokumentacji UTW

Celem podjętych rozważań jest ukazanie obszarów poznawczej aktywności współczesnych seniorów. W tekście przedstawiono praktyczne rozwiązania idei edukacji permanentnej w perspektywie gerontologicznej, charakteryzując konkretną instytucję oświaty pozaformalnej otwartego nurtu wszechnicowego, czyli Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Chrzanowie. Przedstawiono cele działalności, sylwetkę uczestnika, formy pracy i treści kształcenia.

Dominującą kategorią wiekową była 73-osobowa grupa słuchaczy (43,45 proc.) w wieku 60-69 lat oraz 65-osobowa (38,69 proc.) w przedziale 50-59 lat. Najmłodsza uczestniczka miała 32 lata (rencistka), najstarsza - 82 lata. Najliczniej reprezentowana jest kategoria emerytów - 124 osoby (73,81 proc.). Przyjęcie osób aktywnych zawodowo oraz osób z wykształceniem zawodowym w poczet studentów jest wynikiem uchwały zarządu. Słuchacze aktywni zawodowo to osoby w wieku przedemerytalnym (planujące przejście na emeryturę w najbliższym czasie lub pracujące w niepełnym wymiarze zatrudnienia). Obecność osób bezrobotnych wśród słuchaczy wynika z postanowień statutu Stowarzyszenia.

Charakterystyka socjodemograficzna uczestników nakazuje włączyć Uniwersytet chrzanowski do obszaru ustawicznej edukacji otwartej nurtu wszechnicowego.

Organizacja procesu dydaktycznego, formy i treści pracy
Zajęcia w chrzanowskim UTW trwają 2 lata. Rozłożone są na 4 semestry (I i III semestr obejmuje pracę dydaktyczną w okresie od października do końca stycznia, zaś II i IV semestr - od marca do czerwca). Po otrzymaniu honorowego dyplomu nabywa się prawo do wstąpienia do Klubu Absolwenta UTW.

W bieżącym semestrze słuchacz może uczestniczyć w 14 dwugodzinnych wykładach, 14 dwugodzinnych lektoratach, 7 dwugodzinnych zajęciach z psychologii, 7 dwugodzinnych wybranych zajęciach warsztatowych. Semestralnie propozycja programowa obejmuje 84 godziny dydaktyczne. Obok zajęć ujętych w harmonogramy można brać udział w próbach chóru akademickiego, spotkaniach integracyjnych (których organizatorami są przede wszystkim sami słuchacze), wycieczkach krajoznawczych itp.

Uzyskanie zaliczenia semestru warunkuje udział w zajęciach obowiązkowych (w oparciu o listę obecności), czyli przynajmniej w 10 wykładach i trzech formach warsztatowych, tak więc studenci zobowiązani są do aktywnego udziału w lektoracie języka obcego w wymiarze 2 godzin dydaktycznych tygodniowo, w warsztatach prowadzonych przez psychologów - 2 godziny co dwa tygodnie - oraz w innych wybranych przez siebie zajęciach - 2 godziny dydaktyczne co dwa tygodnie.

UTW korzysta z pomieszczeń udostępnianych przez chrzanowskie placówki oświatowe i instytucje kultury. Brak własnej siedziby jest niewątpliwym utrudnieniem dla organizatorów. Instytucje środowiska lokalnego życzliwie współpracują ze społecznością uniwersytecką, użyczając jej pomieszczeń, co świadczy o świadomości, że tego rodzaju przedsięwzięcia są społecznie użyteczne.

Formy pracy dydaktycznej obejmują: wykłady, lektoraty z języków obcych (angielski, niemiecki, włoski i planowany esperanto), warsztaty psychologiczne, naukę wykorzystywania komputera, praktyczne zajęcia z zakresu kultury fizycznej, gimnastyki relaksacyjnej i rekreacji (wycieczki turystyczne i krajoznawcze, nauka tańca), spotkania integracyjne, wystawy, koncerty i inne formy wynikające z zainteresowań członków Stowarzyszenia (tabela 2).

Tabela 2. Formy pracy oraz liczba ich uczestników

l.p.	Rodzaj zajęć	Liczba uczestników
		N	%
1.	Wykłady*	168	100%
2.	Psychologia - warsztaty	168	100%
3.	Lektoraty, w tym:	168	100%
	Lektorat języka angielskiego	124	73,81
	Lektorat języka włoskiego	21	12,5
	Lektorat języka niemieckiego	23	13,69
4.	Aqua aerobik	18	10,71
5.	Nauka pływania	12	7,14
6.	Choreoterapia	24	14,285
7.	Zajęcia rehabilitacyjne	24	14,285
8.	Tai-chi	27	16,07
9.	Taniec towarzyski	24	14,285
10.	Podstawy obsługi komputera	54	32,14
11.	Zajęcia plastyczne	7	4,17
12.	Warsztaty teatralne**	10	5,95

* Zajęcia obowiązkowe wyróżniono pogrubionym drukiem.
** Wprowadzone od marca 2008 roku na życzenie słuchaczy, po wysłuchaniu wykładu Teatr, moja miłość.
W przypadku zajęć nieobowiązkowych, ze względu na możliwość uczestniczenia w więcej niż jednej formie, dane nie sumują się do 100 procent.

Źródło: opracowanie własne na podstawie dokumentacji UTW

W tabeli 2. nie wykazano prób i koncertów 18-osobowego chóru akademickiego, który jest propozycją ponadprogramową oraz wycieczek turystycznych.

Problematyka wykładów obejmuje zagadnienia mieszczące się w zakresie: nauk humanistycznych i społecznych, kultury i sztuki, medycyny i profilaktyki zdrowia, psychologii, filozofii i etyki, religioznawstwa, nauk technicznych, a także nauk o Ziemi i wszechświecie.

W II semestrze tematy wykładów były zróżnicowane. Koncentrowały się głównie wokół literatury, sztuki, religioznawstwa oraz kwestii związanych z fazą życia, jaką jest starość. Tytuły wykładów dobrze oddają charakter analizowanych treści: Teatr, moja miłość, Polscy nobliści - Wisława Szymborska, Czesław Miłosz, Czartoryscy na ziemiach powiatu chrzanowskiego, Palestyna - kolebka trzech religii, Chrześcijanie za wschodnią granicą, Esperanto - wielkie dzieło Ludwika Zamenhofa, Globalizacja a życie codzienne człowieka, Portrety starości, Aktywność kulturalno-edukacyjna osób starszych, Relacja dziadkowie - wnuki, Choroby cywilizacyjne. Ponadto zorganizowano spotkanie z posłem na Sejm RP. Poszczególne wykłady prowadziło pięcioro pracowników naukowych Akademii Pedagogicznej im. KEN w Krakowie (oraz dwie osoby duchowne i trzech uznanych w swych dziedzinach specjalistów).

Cotygodniowe spotkania cieszą się bardzo wysoką frekwencją i żywym zainteresowaniem słuchaczy. Organizację procesu dydaktycznego (w ciągu tygodnia) przedstawiają dane z tabeli 3.

Tabela 3. Ramowy plan zajęć UTW - II semestr roku akademickiego 2007/2008

Dzień tygodnia	Rodzaj zajęć
poniedziałek	Podstawy obsługi komputera
	Lektorat j. angielski
	Chór
	Warsztaty teatralne
wtorek	Aqua aerobik
	Nauka pływania
	Choreoterapia
	Zajęcia rehabilitacyjne
	Tai-chi
	Zajęcia plastyczne
	Taniec towarzyski
środa	Lektoraty j. angielskiego
	Lektorat j. niemieckiego
	Lektorat j. włoskiego
	Warsztaty z psychologii
czwartek	WYKŁADY
	Podstawy obsługi komputera
	Komputer dla tych, co się boją myszy

Źródło: opracowanie własne na podstawie dokumentacji pracy UTW

Zajęcia, z wyłączeniem nauki pływania (w godz. 12.00-13.30), przypadają na godziny popołudniowe i wieczorne, w kilku przypadkach kończą się o godz. 20.00. Organizacja pracy umożliwia uczestnictwo w 4 godzinach dydaktycznych dziennie.

Kadrę oświatową - poza wykładowcami - stanowi łącznie 20 osób, w tym: instruktorzy zajęć warsztatowych (9 osób), lektorzy (6 osób), psychologowie (3 osoby), informatycy (2 osoby).

Należy podkreślić stosowanie w Uniwersytecie Trzeciego Wieku nowoczesnych metod nauczania, wspomagających (elektronicznie) proces dydaktyczny. Obecność sprzętu multimedialnego podczas wykładów nie stanowi dla studentów jakiejkolwiek przeszkody. Metody oparte na słowie cechują się niską efektywnością, jeśli chodzi o percepcję słuchaczy. Wprowadzenie środków dydaktycznych angażujących wzrok wzmacnia procesy poznawcze uczestników wykładu. Przy opracowywaniu pomocy dydaktycznych należy jednak pamiętać o specyficznych zmianach regresywnych poszczególnych receptorów¹⁴ i zadbać o właściwą jakość, np. pokazu slajdów oraz dostateczne oświetlenie i nagłośnienie sali wykładowej.

Rytm życia akademickiego wyznaczają: uroczysta inauguracja roku akademickiego z udziałem władz starostwa, reprezentacji honorowego patrona UTW, czyli Wydziału Pedagogicznego AP, połączona z odśpiewaniem Gaudeamus igitur, uroczystość wręczenia słuchaczom indeksów, zorganizowana podczas spotkania integracyjnego całej społeczności akademickiej (z zaproszonymi wykładowcami) kończącego I semestr oraz uroczyste zakończenie roku akademickiego. Dodatkowo UTW w Chrzanowie znakomicie dokumentuje historię swej działalności, prowadzona jest kronika, dużo starań poświęca się wytworzeniu rytuałów akademickich, charakteryzujących tę społeczność.

Zakończenie

Obecne starzejące się pokolenie jest odmienne od swych poprzedników. Reprezentują je osoby urodzone po II wojnie światowej. Ich młodość przypadła na trudne lata Polski socjalistycznej, co ukształtowało ich mentalność i postawy.

Zapewne wielu spośród seniorów w młodości należało do ruchu „dzieci-kwiatów” bądź otarło się o idee przez nich głoszone, żyli bowiem w burzliwych obyczajowo latach 60. XX wieku. Niesie to określone implikacje dla bieżących upodobań, np. kulturalnych i związanych z organizacją czasu wolnego. Osoby te i ich styl życia redefiniują starość w jej potocznym, stereotypowym przedstawieniu. Dzisiejsi seniorzy wychowywali się w warunkach potężnego przyspieszenia postępu cywilizacyjnego. Swoje preferencje coraz śmielej przenoszą na szerokie kręgi swych społecznych interakcji, włączając się w kreowanie jakości własnej przestrzeni życiowej, także w wymiarze edukacyjnym. Taką grupą jest coraz liczniejsza kohorta uczestników ogólnoświatowego i polskiego ruchu edukacji III wieku. Chcą być aktywni, chcą być zauważani i szanowani. Automarginalizacja, w odróżnieniu od nieaktywnych społecznie i intelektualnie rówieśników, nie jest ich charakterystyczną postawą¹⁵.

Akcesja Polski do Wspólnoty Europejskiej przyniosła polskim emerytom szereg zmian. Wśród najistotniejszych należy wymienić: rzeczywiste przystąpienie do społeczeństwa globalnego, podniesienie poziomu i jakości życia seniorów w sferze ekonomicznej, kulturowej i społecznej oraz rzeczywistą inkluzję społeczną. Szczególnie godne uwagi w tym kontekście są starania społeczności lokalnych, związane z tworzeniem środowiskowych instytucji i placówek kulturalno-edukacyjnych, których oferta kierowana jest do osób starszych, a służy aktywizacji kulturalnej, społecznej i poznawczej pokolenia III wieku.

Bibliografia

• K. Brazda, Dyktatura digitariatu, "Wprost" 2003, nr 1059 (16 marca).
• J. Kargul, Obszary pozaformalnej i nieformalnej edukacji dorosłych, Dolnośląska Szkoła Wyższa Edukacji, Wrocław 2001.
• K. Kluzowa, K. Slany, Obraz polskiej starości w świetle wyników Narodowego Spisu Powszechnego, [w:] M. Krobicki, Z. Szarota (red.), Seniorzy w społeczeństwie XXI wieku, KTE, Kraków 2004.
• J. Półturzycki, Edukacja dorosłych jako realizacja kształcenia ustawicznego, [w:] E. Dubas, O. Czerniawska (red.), Drogi edukacyjne i ich biograficzny wymiar, Akademickie Towarzystwo Andragogiczne, Uniwersytet Łódzki, Warszawa 2002.
• E. Skibińska, Proces kształcenia seniorów, [w:] A. Fabiś (red.), Aktywność społeczna, kulturalna i oświatowa seniorów, Biblioteka Gerontologii Społecznej, Bielsko-Biała 2008.
• Z. Szarota, Lęki i niepokoje pokolenia „60+” w kontekście ekskluzji społecznej, [w:] S. Rogala (red.), Wybrane problemy procesu starzenia się człowieka, WZSiA, Opole 2007.
• Z. Szarota, W poszukiwaniu tożsamości andragogiki - próba organizacji wiodących pojęć oświaty dorosłych, [w:] T. Aleksander, D. Barwińska (red.), Stan i perspektywy rozwoju refleksji nad edukacją dorosłych, Uniwersytet Jagielloński, Instytut Technologii Eksploatacji - Państwowy Instytut Badawczy, Kraków - Radom 2007.

Netografia

• Komunikat Komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów. Komfortowe funkcjonowanie osób starszych w społeczeństwie informacyjnym. Inicjatywa i2010. Plan działania w sprawie technologii informatycznych i starzenia się społeczeństwa, Bruksela 14.06.2007, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/site/....
• Mały Rocznik Statystyczny Polski, GUS, Warszawa 2007, http://www.stat.gov.pl/....
• Ł. Szewczyk, Seniorzy spragnieni Internetu, portal media2.pl, http://media2.pl/....
• Prognoza Ludności na lata 2003-2030, [w:] Narodowy Plan Rozwoju 2007-2013, Warszawa 2005 http://www.funduszestrukturalne.gov.pl/....
• Statut Stowarzyszenia UTW w Chrzanowie http://www.powiat-chrzanowski.pl/files/....